ورود سالانه یک میلیون گردشگر خارجی به منطقه آزاد اروند/ خرمشهر و آبادان محور توسعه منطقه آزاد اروند
هدف مهم از اعلام خرمشهر و آبادان به‌عنوان منطقه آزاد تجاری، بازگشت رونق اقتصادی به این شهرها بعد از بازسازی بود. مدیرعامل سازمان منطقه آزاد اروند می‌گوید با رونق صادرات، ورود گردشگران، توسعه زیرساخت‌های اقتصادی، بهداشتی و آموزشی به تحقق هدف بازگشت خرمشهر و آبادان به دوران رونق قبل از جنگ، نزدیک می‌شویم.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران، در این باره با اسماعیل زمانی مدیرعامل سازمان منطقه آزاد اروند گفت وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌آید:
رونق اقتصادی بندر خرمشهر وابسته به لایروبی اروند است اما با وجود وعده‌هایی که داده شده، لایروبی اروند همچنان معطل اجرا مانده است.
لایروبی اروند، یکی از اساسی‌ترین اهداف دوران بازسازی و در دستور کار دولت‌های مختلف بوده است. ولی به علت اینکه طرف عراقی تمایلی به حل سریع موضوع ندارد مذاکرات بدون نتیجه پیش رفته است و در همه ادوار عملاً کاری انجام نشد. بیرون کشیدن شناورهای مغروقه که در بستر اروند مانده‌اند وعمق آب را اشغال کرده‌اند در کنار لایروبی دو اقدام اساسی است که باید در اروند اجرا شود. شناورهای مغروقه در طرف ساحل ایران یا عراق باعث انحراف مسیر طبیعی رودخانه شده است. بحث لایروبی اروند در قرارداد 1975 الجزایر بین ایران و عراق مطرح شد و طرفین بر اساس آن قرارداد متحد بودند نوبتی اروند را لایروبی کنند. بعد از جنگ لایروبی متوقف شد و به‌همین دلیل ورود کشتی‌های بزرگ به بندر خرمشهرعملاً امکانپذیر نیست. به این ترتیب در خرمشهر بعد از جنگ دیگر عملیاتی نشد. اهمیت لایروبی اروند در احیای بندر خرمشهر به‌عنوان محور اقتصادی توسعه شهر خرمشهر است.احیای بندر خرمشهر به‌عنوان مرکز تجاری مهم برای اقتصاد منطقه و کشور اهمیت دارد.
مذاکرات اخیر برای لایروبی نتیجه نداد؟
مذاکرات به نتیجه نرسید چون طرف عراقی موضوع قرارداد1975 را بشدت سیاسی می‌داند و نمی‌خواهد زیربار قرارداد به‌صورت اولیه برود.عراق تقاضای اصلاح قرارداد را دارد اما ما به این نتیجه نرسیده‌ایم که قرارداد باید اصلاح شود.
لایروبی منتفی است؟
طرف عراقی می‌گوید خط تالوگ که به‌عنوان خط القعر رودخانه تعریف شده، با تغییر مسیر رودخانه تغییر کرده است و باید خط تالوگ جدید برای اروند تعیین شود. مسیر رودخانه به‌علل طبیعی تغییر مسیر داده و حدود یک کیلومتر در خاک عراق پیشروی کرده است. طرف عراقی می‌گوید رودخانه را اصلاح مسیر کنیم بعد به قرارداد 1975 ملتزم باشیم، در حالی‌که در قرارداد 1975 چنین چیزی پیش‌بینی نشده که با تغییر مسیر طبیعی رودخانه خط تالوگ هم تغییر مسیر دهد.
لایروبی اروند با بحث‌های پیچیده‌ای مواجه است. ما امیدواریم مشکل حل شود چون به نفع هر دو طرف است. بعد از سفر رئیس جمهوری به عراق کارگروهی برای مطالعه و بحث در مورد مشکلات حقوقی و فنی لایروبی اروند تشکیل شده که امیدواریم امسال یا سال آینده تلاش کارگروه نتیجه دهد تا لایروبی اروند راهکار اجرایی مورد توافق طرفین پیدا کند.اما بعید است تا 2 سال آینده لایروبی شروع شود.
بیرون کشیدن مغروقه‌ها فعلاً در دستور کار است. مدتی به دلایل مالی و فنی این کار متوقف شد. عراق در خارج کردن مغروقه‌ها مشارکت نمی‌کند چون از بندر ام القصر برای کشتیرانی استفاده می‌کند بنابراین به لایروبی اروند اهمیتی نمی‌دهد.
برای رونق حملونقل چند وجهی در منطقه احداث فرودگاه خرمشهر و ساخت خط ریلی شلمچه – بصره مطرح شد. پروژه‌ها اجرا می‌شود؟
برنامه اجرایی برای احداث فرودگاه در خرمشهر نداریم. طرف عراقی راه‌آهن شلمچه- بصره را برای کشورش اقتصادی نمی‌داند و معتقد است ایران بیشترین بهره‌برداری را از این راه آهن دارد.
30 کیلومتر از طول مسی راه‌آهن در خاک عراق است اما آنها تمایل دارند تمام سرمایه‌گذاری را ایران انجام دهد. تکمیل خط آهن 80 میلیون دلار سرمایه نیاز دارد اما طرف عراقی حاضر نیست تأمین اعتبار کند. بعید است با آنها برای سرمایه‌گذاری به توافق برسیم.
اقتصاد خرمشهر و آبادان بعد از جنگ چه شرایطی دارد؟
برای تحلیل اقتصاد منطقه باید تحلیل مبنایی بعد از جنگ داشته باشیم. دو محور اقتصادی در منطقه بندر خرمشهر و پالایشگاه آبادان بود. بعد از جنگ هر دو از بین رفتند. بعد از جنگ بازسازی شروع شد و منابع زیادی برای بازسازی اختصاص یافت. اما بازسازی به اماکن مسکونی وعمومی منحصر شد. در زمان بازسازی، کارمندان، حقوق بگیران و جنگ‌زده‌ها را که جیره بگیر بودند مجبور کردیم به خرمشهر و آبادان برگردند. با دو قشر جیره بگیر و حقوق‌بگیر بازسازی را اجرا کردیم ولی بازسازی اصلی که بازسازی محورهای توسعه اقتصادی شهرها بود انجام نشد. بازگشت محور اقتصادی خرمشهر منوط بود به لایروبی اروند که تا حالا انجام نشده و پالایشگاه آبادان هم به مانند سابق بازسازی نشد. عملکرد پالایشگاه همچنان اقتصادی نیست. به این ترتیب محور اقتصادی جدیدی برای شهرها تعریف نشد و بعد از دوران بازسازی شهرها رها شدند. مهاجرت معکوس از خرمشهر و آبادان شروع شد و نرخ جمعیت در این منطقه منفی شد.
تعیین خرمشهر و آبادان به‌عنوان منطقه آزاد، در بازسازی اقتصادی این شهرها تأثیری داشت؟
معضلات خرمشهر و آبادان توجه دولتمردان را به این جلب کرد که این شهرها را منطقه آزاد اعلام کنند.
انتظار مردم این بود که با منطقه آزاد شدن شرایط جدیدی در زندگی آنها ایجاد شود. اما منطقه آزاد آن زمان طوری تعریف شد که جمعیت زیادی از آن بهره‌مند نشدند. 10 سال طول کشید تا اینکه در دولت یازدهم توجه ویژه به خرمشهر و آبادان و توسعه منطقه آزاد انجام گرفت و محدوده منطقه آزاد گسترش یافت. تمام محدوده شهرهای خرمشهر و آبادان جزو منطقه آزاد شد. به این ترتیب فعالیت اقتصادی، کسب و کار، تحرک و بازار منطقه رونق بیشتری گرفت. در حال حاضر 10 تا 15 درصد جمعیت خارج از منطقه آزاد است که این خود چالشی ایجاد کرده است.
خاصیت اصلی منطقه آزاد برای خرمشهر و آبادان این بود که بودجه مستقلی خارج از بودجه عمومی دولت داشت. این بودجه بیشتر صرف زیرساخت‌ها و زیربناهای منطقه شد. 70 درصد بودجه مستقل عمرانی و 30 درصد آن عمومی است که مزیت بزرگی است. امسال با توجه به شرایط اقتصادی تأمین بودجه با مشکلاتی مواجه شد ولی امیدواریم با استقراض از بانک‌ها فعالیت‌های عمرانی پیش برود. در مجموع شرایط اقتصادی خرمشهر و آبادان بعد از استقرار منطقه آزاد تغییرات محسوسی کرده است و آمار و ارقام نیز آن را نشان می‌دهد.
مهاجرت منفی مثبت شده که این نشانگر بازگشت امید برای رونق کسب و کار است. یکی از مزیت‌های منطقه آزاد عدم شمول پرداخت مالیات است. حقوق‌بگیران و فعالان اقتصادی از مالیات مستقیم معاف هستند که همین امر باعث تفاوت 10 درصدی درآمدی بین ساکنان منطقه آزاد و بقیه مردم سرزمین اصلی می‌تواند باشد. مزیت دیگر معافیت گمرکی است. تولید کنندگان، تجار و فعالان اقتصادی از معافیت گمرکی برخوردار هستند. معافیت گمرکی باعث تشویق برای تولید در منطقه می‌شود.
به صادرات هم اشاره می‌کنید؟
واحدهای تولیدی در منطقه واحدهای صادراتی هستند و تولیدات عموماً صادر می‌شود. صادرات تولیدات منطقه آزاد اروند از تمام مناطق دیگر بیشتر است. در این منطقه سه نوع صادرات داریم. صادرات سرزمین اصلی از منطقه آزاد آبادان و گمرک شلمچه است و سالانه دو میلیارد دلار است.
صادرات تولیدات منطقه آزاد سالانه 140 میلیون دلار است. بیش از یک میلیون نفر اتباع خارجی در سال وارد منطقه می‌شوند که وقتی از منطقه خارج می‌شوند عمدتاً کالاهای ایرانی را می‌خرند و این یک نوع صادرات مسافری است. در گذشته تفاوت ارزی صادرات مسافری رونق داشت چون همسایگان به تولیدات کشور ما نیاز داشتند.
مسافران فرش، ظروف، لوازم خانگی و بیشتر نیازهای زندگی را از ایران تأمین می‌کنند. خریدهای ناشی از تفاوت نرخ ارز شامل خریدهای روزمره است. اما خارج شدن مواد غذایی که ارز دولتی و یارانه می‌گیرند ممنوع است. بازار خرمشهر و آبادان به‌خاطر حضوراتباع و گردشگران خارجی رونق خوبی دارد و حتی شهرهای اطراف منطقه آزاد، متأثر از ورود گردشگران هستند و استان‌های همجوار نیز از گردش اقتصادی منطقه آزاد برخوردار می‌شوند. گردشگری پربازده‌ترین و زودبازده‌ترین صنعت اقتصادی در جهان است که در منطقه آزاد هم در حال رونق است.
حضور گردشگران چه تأثیری در توسعه منطقه آزاد دارد؟
به‌خاطر حضور گردشگران بقیه حوزه‌ها مانند حوزه پزشکی، حملونقل و خدمات عمومی در منطقه در حال توسعه است. همچنین تعداد زیادی مراکز خدماتی در منطقه ایجاد شده است. مثلاً تعداد رستوران‌ها 40 درصد افزایش پیدا کرده است. آمارها نشان می‌دهد که حضور گردشگران برای رونق اقتصادی منطقه بسیار مهم است. پیش‌بینی می‌کنیم امسال حضور گردشگران عراقی بیشتر از سال قبل باشد. امسال یک و نیم میلیون گردشگر در منطقه خواهیم داشت که سال گذشته یک میلیون نفر بود.
برای ایام اربعین چه اقداماتی انجام می‌شود؟
ارائه خدمات به زوار اربعین امسال بیشتر خواهد بود و پیش‌بینی می‌کنیم زوار اربعین از مرز شلمچه در سال‌جاری
50 درصد بیشتر شود. لغو ویزا، در افزایش تردد زوار نقش زیادی داشته است.آمادگی ارائه خدمات بیشتر به زوار را داریم. ظرف دو سال گذشته مرز شلمچه آماده‌ترین و بهترین مرز برای ارائه خدمات به زوار اربعین بود.
گردشگرانی که وارد منطقه آزاد اروند می‌شوند در منطقه حضور دارند یا به قصد سفر به مناطق دیگر وارد منطقه آزاد می‌شوند؟
95 درصد گردشگران عراقی هستند. گردشگران عراقی به سه دسته تقسیم می‌شوند: گردشگرانی که صرفاً برای کار درمانی وارد منطقه می‌شوند که 35 درصد کل گردشگران را شامل می‌شود. ورود این تعداد گردشگر سلامت توسعه زیرساخت‌های بخش سلامت را رقم زده و سرمایه‌گذاری زیادی برای توسعه زیرساخت‌های سلامت انجام گرفته و بیشترین سرمایه‌گذاری نیز در این بخش است. تعداد بیمارستان‌ها و تعداد تخت‌های بستری به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرده است. تا دو سال آینده به ظرفیت هر 500 نفر یک تخت بیمارستانی نزدیک می‌شویم. برنامه‌ای برای ایجاد دهکده سلامت داریم که با مشارکت بخش خصوصی است. در دهکده سلامت خدمات پزشکی متمرکز انجام خواهد شد.
دسته دیگر گردشگران، گردشگران ترانزیتی هستند که به قصد زیارت امام رضا(ع) یا اماکن مذهبی دیگر وارد منطقه آزاد اروند می‌شوند. با آزاد شدن ویزا، تعداد این گردشگران روزانه 10 تا 12 هزار نفر افزایش یافته که تعداد قابل ملاحظه‌ای است. دسته سوم گردشگران، آنهایی هستند که برای خرید و تأمین نیازمندی‌های خود وارد منطقه می‌شوند. اینها گردشگر بازار و خدمات هستند.
یکی از مزیت‌های منطقه آزاد ورود اتباع خارجی بدون ویزا است. در سال 1396 مجوز ورود اتباع خارجی به منطقه صادر شد، از آن زمان روزانه سه تا چهار هزار نفر از اتباع عراقی وارد منطقه شدند که دیگر برای ورود به کشور نیاز به ویزا نداشتند. از دی ماه 96 تا دی ماه 97 تعداد گردشگران به یک میلیون نفررسید که رونق زیادی در منطقه ایجاد کرد.
پایین بودن هزینه‌های درمان علت حضور این تعداد گردشگر سلامت در منطقه است؟
در دو سال گذشته در منطقه تعداد پزشکان متخصص بیشتر از پزشکان عمومی بوده است. هم پایین بودن هزینه‌های پزشکی و هم بالا بودن تخصص عامل بالا رفتن حضور گردشگران حوزه سلامت است. آنها به تخصص پزشکان ایرانی اعتماد دارند.
برای ارتقای حوزه سلامت، تلاش می‌کنیم دانشکده پزشکی آبادان به دانشگاه علوم پزشکی تبدیل شود.شورای توسعه دانشگاه‌ها این موضوع را تصویب کرده است و باید در شورای انقلاب فرهنگی هم به تصویب برسد. دو مرکز دانشگاهی پزشکی در منطقه داریم و دنبال تأسیس پردیس دانشگاهی در منطقه آزاد هستیم.
دانشگاه‌های علوم پزشکی معتبر کشور در منطقه آزاد، پردیس دانشگاهی ایجاد می‌کنند.عراقی‌ها به توانمندی دانشگاه‌های علوم پزشکی اعتماد دارند. دانشگاه علوم پزشکی ایران، پردیس دانشگاهی در منطقه آزاد اروند برای پذیرش دانشجوی پزشکی خارجی تأسیس می‌کند و ما نیز تسهیلات در اختیار آنان قرار می‌دهیم. 12 دانشگاه دولتی، غیرانتفاعی و آزاد در آبادان و خرمشهر حضور دارند که بیشترین تعداد دانشگاه‌ها در منطقه است. قصد داریم منطقه آزاد اروند را به قطب دانشگاهی منطقه تبدیل کنیم. دانشگاه‌ها در حوزه فنی، علوم پزشکی و علوم انسانی فعال هستند و استقبال خوبی از طرف دانشجوها برای ورود به این دانشگاه‌ها انجام شده است. کارهای زیرساختی زیادی در حوزه‌های مختلف انجام شده از جمله در حوزه سلامت 120 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری انجام شده و 250 میلیارد تومان دیگر در دست برنامه است. چند بیمارستان در دست ساخت داریم و احیا و بازسازی بیمارستان‌های قدیمی هم شروع شده است. بخش‌های سلامت پیشرفت بیشتری نسبت به مراکز دیگر دارد.
هزینه زیادی در آموزش و پرورش در بعد ساخت و ساز و تعمیرات و نگهداری مدارس انجام دادیم. سرانه دانش‌آموزی در کشور برای هر دانش‌آموز 3 تا 5 هزار تومان است که این سرانه در اروند 10 برابر یعنی بین 30 تا 50 هزار تومان است که سطح آموزشی در منطقه را ارتقا داده است. ارائه این خدمات در منطقه برای سرمایه‌گذاران بسیار مهم است و آنها را به سرمایه‌گذاری ترغیب می‌کند. زیرساخت‌های راه و راه‌آهن و فرودگاه در حال انجام است. توسعه فرودگاه آبادان نیز در دست اقدام است و در همه حوزه‌های زیرساختی سرمایه‌گذاری انجام می‌شود.
در حوزه ارتباطات و مخابرات، آبادان و خرمشهر بیشترین میزان شبکه فیبر نوری را در استان دارد. همه ادارات به فیبر نوری متصل هستند و در حال اجرای شبکه فیبر نوری برای همه خانه‌ها و اماکن خصوصی هستیم. با اجرای آن سرعت اینترنت بالا می‌رود و در ورودی هر خانه علمک فیبرنوری نصب می‌شود که می‌تواند به اینترنت پرسرعت وصل شود.
اواخر دولت اصلاحات این موضوع مطرح شد که موانعی برای توسعه جنوب خوزستان وجود دارد و این یک ممنوعیت محرمانه است. این موضوع چقدر واقعیت داشت، آیا در حال حاضر نیز این نگرانی وجود دارد؟
مشکلات مربوط به انجام نشدن بازسازی اقتصادی در منطقه شاید تا حدودی متأثر از همین نحوه تفکر بوده است. مرکزنشینان این تصور را داشتند که اگر زیرساخت‌های اساسی و صنایع در جنوب خوزستان دایر شود شاید مورد هجوم و تهدید باشد. این تفکر باعث عدم توسعه شده که تفکری غلط است. مثلاً در عراق، بصره که در جوار مرزی ما است مهم‌ترین مرکز اقتصادی و پایتخت اقتصادی عراق است. کشورهای دیگر نیز همین وضعیت را دارند. تصور توسعه نیافتن مرز تصور سخیفی است. استراتژی توسعه باید پایدار باشد. استراتژی‌های توسعه بر مبنای منابع و توانمندی‌های سرزمینی است. اگر مزیت‌های سرزمینی را در نظر نگیریم توسعه ناهمگون می‌شود. اما این تفکر منسوخ دیگر الان وجود ندارد. به همین دلیل در خرمشهر صنایع سنگین ایجاد شده است. فولادسازی‌ها در حال توسعه است، 5 میلیون تن فولادسازی در اروند تعریف شده که یک و نیم میلیون تن در فاز یک در حال نصب است. نیروگاه‌های برق به منظور صادرات در حال احداث است. برای ایجاد صنایع سنگین در منطقه در حال برنامه‌ریزی هستیم که این نشان می‌دهد تفکر عدم توسعه در جنوب خوزستان منسوخ شده است. همچنین برای ساخت خودروهای هیبریدی و برقی در منطقه در حال رایزنی هستیم.
رویدادهای فرهنگی هم در منطقه رونق دارد؟
بله. جشنواره تئاتر مقاومت در آبان ماه در خرمشهر برگزار می‌شود، اولین جشنواره مطبوعات منطقه آزاد با محوریت اروند نیز در آبان برگزار می‌شود. همچنین هفته فرهنگی اروند در آذرماه در اهواز برگزار می‌شود. همایش سرمایه‌گذاری که دبیرخانه منطقه آزاد آن را پیگیری می‌کند با همراهی صندوق توسعه ملی و وزارت صمت در بهمن ماه یا اسفند ماه در این منطقه برگزار می‌شود.
اما تاکید می کنم اجرای قانون تفویض اختیارات وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی به مدیران عامل مناطق آزاد سرعت پیشرفت و سرمایه گذاری‌ها را در مناطق آزاد چند برابر می‌کند.بند الف ماده 27 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری و صنعتی و بند الف ماده 112 قانون برنامه پنجم توسعه اعلام می‌کند مدیران سازمان‌های مناطق آزاد به نمایندگی از طرف دولت بالاترین مقام منطقه محسوب می‌شوند. اما عدم اجرای قانون تفویض اختیار به مدیران عامل موجب افزایش بوروکراسی‌های اداری شده است.
