سلطانیسم در خدمت تروریسم
ایجاد «منطقه امن» در سوریه از ماه‌های ابتدایی جنگ سوریه مطرح بود، اما پس از شکست گروهک‌های تروریستی تحت حمایت ترکیه و آمریکا در سوریه و ناتوانی دو کشور و متحدان‌شان در سرنگونی دولت مرکزی در این کشور، ایده تشکیل منطقه امن در شمال سوریه مطرح شد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فرهیختگان، این طرح در سه ماه گذشته به صورت جدی‌تر دنبال شد و درنهایت در اوایل ماه آگوست، آمریکا و ترکیه به یک توافق مقدماتی برای ایجاد یک منطقه امن در سوریه دست پیدا کردند. یک ماه بعد دو کشور، عملیات گشت‌زنی مشترک در شمال شرقی سوریه را آغاز کردند. کلیت آنچه ترکیه و آمریکا در سوریه به دنبال آن بودند را رجب طیب اردوغان چند هفته پیش در سخنرانی خود در هفتادوچهارمین نشست سالانه مجمع عمومی ملل متحد بیان کرد. بهانه اردوغان برای تشکیل منطقه حائل، بازگرداندن حدود 3.5 میلیون پناهنده سوری ساکن در ترکیه، به کشورشان بود. اردوغان از یک طرح چندمرحله‌ای گفت که نخستین مرحله آن ایجاد یک کریدور صلح به عمق ۳۰ و به طول ۳۸۰کیلومتر در شمال سوریه بود. او گفت اگر بخواهد دومیلیون سوری را در سوریه اسکان بدهد، منطقه امن باید تا خط دیرالزور و رقه گسترش یابد. هفته گذشته اردوغان اعلام کرد که با هدف پاکسازی مرز سوریه از حضور کردها، ارتش ترکیه به‌زودی عملیاتی در منطقه شمال سوریه آغاز می‌کند. اردوغان در همین راستا شامگاه یکشنبه با دونالد ترامپ تلفنی گفت‌و‌گو کرد. این تماس تلفنی پس از آن صورت گرفت که اردوغان شنبه از احتمال حمله ارتش این کشور به مناطقی از شمال شرقی سوریه خبر داده بود و آمریکا را متهم به بی‌توجهی به توافق دو کشور برای ایجاد «منطقه حائل» در شمال سوریه کرد. اردوغان نه‌تنها از آمریکا برای این عملیات چراغ سبز گرفت که بر اساس بیانیه کاخ سفید مسئولیت تمام اعضای داعش و کسانی را که طی دو سال گذشته در این منطقه در بازداشت کردهای سوریه بوده‌اند، برعهده گرفت. روز گذشته اردوغان، در یک نشست خبری اعلام کرد که «عملیات ارتش این کشور علیه کردهای سوریه ممکن است هر لحظه آغاز شود.» وی این اظهارات را ساعاتی پس از آن مطرح کرد که واشنگتن اعلام کرد نیروهای نظامی خود را از مناطق مرزی سوریه و عراق خارج می‌کند. هشدار رئیس‌جمهور ترکیه درباره احتمال آغاز عملیات نظامی این کشور در شمال سوریه در شرایطی مطرح شده که پیشتر رسانه‌ها از استقرار تجهیزات نظامی و نظامیان ترکیه در مرز شمالی سوریه خبر داده بودند. به دنبال تشدید شرایط جنگی، پانوس مومتسیس، هماهنگ‌کننده امور بشردوستانه سازمان ملل اعلام کرد این نهاد برای «بدترین وضعیت در منطقه آماده می‌شود.» شرایط فعلی نشان می‌دهد که احتمال تجاوز نظامی ترکیه به سوریه در بالاترین حد خود است. این اقدام ترکیه با همراهی سیاسی آمریکا در حالی اجرا می‌شود که ترکیه در توافق با ایران و روسیه، متعهد به حفظ تمامیت ارضی سوریه و حاکمیت سیاسی دمشق شده است. دمشق اما به‌طور مداوم از تمامی تلاش‌های مشترک ترکیه و آمریکا و همچنین اقدامات یکجانبه در خاک سوریه به‌عنوان نقض آشکار حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه انتقاد کرده است. با وجود شکست سیاست‌های توسعه‌طلبانه اردوغان در سوریه، او تلاش می‌کند در تمامی جبهه‌ها حضور داشته باشد که در صورت موفقیت هر کدام، منفعتی را کسب کند. با این حال هماهنگی نهایی برای آغاز عملیات ترکیه در شمال سوریه به گفتوگوی تلفنی اردوغان و دونالد ترامپ مربوط می‌شود. پس از گفتوگوی دو رئیس‌جمهور، کاخ سفید در بیانیه‌ای به آنچه دوطرف بر سر آن توافق کرده‌اند، پرداخت.
در این بیانیه کاخ سفید به سرنوشت کردهای سوریه که از هم‌پیمانان نزدیک آمریکا در سوریه به حساب می‌آیند، هیچ‌‌اشاره‌ای نکرد و اعلام کرد: «آمریکا نه از عملیات (نظامی ترکیه در شمال سوریه) حمایت و نه در آن مشارکت می‌کند.» مقصود آمریکا از «این منطقه» نوار شمالی سوریه است که ترکیه قصد دارد علیه عناصر کُرد عملیات نظامی انجام دهد. کاخ سفید در بیانیه خود درخصوص تماس تلفنی اردوغان و ترامپ گفت: «روز (یکشنبه)، رئیس‌جمهور دونالد ترامپ با رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان (رئیس‌جمهور) ترکیه گفتوگوی تلفنی انجام داد. ترکیه به‌زودی عملیات خود را که مدت‌هاست برای آن برنامه‌ریزی کرده است در شمال سوریه پیش می‌برد. نیروهای مسلح آمریکا نه از این عملیات حمایت و نه در آن مشارکت می‌کنند. نیروهای آمریکایی «خلافت» منطقه‌ای داعش را شکست داده‌اند و دیگر در این منطقه نخواهند بود.»
آمریکا: از کُردها محافظت نمی‌کنیم
دولت دونالد ترامپ، با وجود اینکه به شبه‌نظامیان کرد وابسته به «پ‌ک‌ک» وعده داده بود که از آنها در برابر حملات احتمالی ارتش ترکیه محافظت‌کند، دیروز اعلام کرد که قصد دارد نیروهای خود را از مناطق مرزی سوریه و ترکیه دور کند. همزمان با جابه‌جایی نیروهای آمریکایی، یک مقام آمریکایی به خبرگزاری «رویترز» گفت که واشنگتن به اطلاع شبه‌نظامیان کُرد در سوریه رسانده است درصورت حمله ارتش ترکیه، آمریکا از کردها محافظت نخواهد کرد. این مقام آمریکایی که نخواست نامش فاش شود، اعلام کرد نیروهای آمریکایی دو پست نظارتی در «تل ابیض» و «رأس العین» در نزدیکی مرز سوریه و ترکیه را تخلیه کرده‌اند.
کردها قربانی اعتماد به آمریکا
دقایقی پس از انتشار خبر جابه‌جایی نیروهای آمریکا از محل‌هایی که قرار است جزء مناطق امن شوند، ترامپ در توئیتی درخصوص خروج نظامیان این کشور از سوریه تصریح کرد: «زمان آن رسیده که آمریکا از جنگ‌های بی‌پایان مسخره در منطقه غرب آسیا رها شود.» وی در پیام توئیتری نوشت: «قرار بود آمریکا 30روز در سوریه باشد، این به سال‌ها پیش مربوط می‌شود. ما ماندیم و در نبردی که هدفی پیش‌رو نداشت، درگیر و درگیرتر شدیم.» ترامپ نوشت که کردها در کنار ما [با داعش] مبارزه کردند اما مبالغ زیادی پول و تجهیزات برای این کار دریافت کردند. او بدون اشاره به وعده حمایت از کردها در برابر ترکیه، درگیری دوطرف را مساله‌ای قومی خواند و نوشت: «آنها [کردها] چندین دهه است که با ترکیه مبارزه می‌کنند. من سه سال این نبرد را به تعویق انداختم. اما هم‌اکنون زمان آن رسیده که ما از این جنگ‌های بی‌پایان مزخرف رهایی یابیم که بسیاری از آن [نبردها] قبیله‌ای است. و [وقت آن است] سربازان خود را به خانه بازگردانیم.»
اهداف ترکیه از ایجاد منطقه حائل
1- تداوم بی‌ثباتی در سوریه: ترکیه یکی از طرف‌های اصلی توطئه علیه دولت سوریه بوده است. تروریست‌ها با حمایت تسلیحاتی و لجستیکی ارتش ترکیه، از طریق خاک این کشور وارد سوریه می‌شدند. همکاری دولت ترکیه در نابودی زیرساخت‌های سوریه و کشته شدن ده‌ها هزار سوری، کم‌جنایتی نبوده و نیست. در صورت ایجاد ثبات در سوریه و تسلط دولت دمشق بر تمام خاک آن، به‌طور حتم سوریه در برابر این جنایات چشم‌پوشی نخواهد کرد و احتمال اقدامات تلافی‌جویانه علیه دولت اردوغان وجود دارد. به همین دلیل ترکیه سعی می‌کند با ایجاد منطقه حائل، به نوعی اهرم فشار را روی دولت سوریه نگه دارد.
2- رفع تهدید کردها: ترکیه یک بار موج استقلال‌طلبی کردها را در اقلیم کردستان و رفراندوم آن دیده است. 20 درصد جمعیت ترکیه کردها هستند و این کشور اختلافاتی نیز با آنان داشته است. ترکیه در مرزهای مشترک با سوریه و عراق نیز با کردهای تجزیه‌طلب درگیر است. این کشور با ایجاد منطقه امن بیش از هر چیزی به دنبال پایان تهدید تشکیل هرگونه موجودیت مستقل کُردی در شمال سوریه است. آنکارا با بازگرداندن دومیلیون نفر از پناهجویان عرب‌تبار به مناطق شمال سوریه که عمدتا کرد هستند، بافت جمعیتی منطقه را تغییر می‌دهد و برای همیشه بحران کردها در مرزهای جنوبی خود را پایان می‌دهد.
3- تثبیت حضور متحدان ترکیه در ادلب: استان ادلب پیش از بحران سوریه، 5/1میلیون نفر جمعیت داشت اما با مهاجرت‌های صورت گرفته به این استان طی جنگ داخلی سوریه جمعیتش به بیش از سه‌میلیون نفر رسید. این استان هم‌اکنون تنها استانی است که اکثر مساحت آن در اختیار تروریست‌هاست و شهر ادلب نیز تنها مرکز استان در دست این گروه‌هاست. تعداد تروریست‌های مسلح و حرفه‌ای در این استان حدود 30 تا 70 هزار نفر تخمین زده می‌شود ولی آمار نفرات مسلح در آن به 300 هزار نفر نیز می‌رسد. هم‌اکنون با آزادسازی جنوب سوریه و رسیدن این کشور در شرق به مرز با عراق و پاکسازی بسیاری از نقاط در استان شمالی حلب، تمام نگاه‌ها و منازعات به سمت ادلب رفته است و محور متحدان شامل دولت سوریه، ایران، روسیه و مقاومت لبنان تاکید خاصی بر آزادسازی بی‌قیدوشرط این استان دارند. ترکیه می‌کوشد پس از پایان حملات خود، چند شهر و روستا در این مناطق تاسیس کند و دست به تغییرات جدی بزند. این اقدامات٬ همسو با ادغام 200گروه مسلح مخالف اسد و تبدیل آنان به ارتش 100هزار نفری مخالفان٬ نشان‌دهنده اراده جدی ترکیه برای تداوم اختلاف با دولت کنونی سوریه است. ترکیه می‌خواهد ادلب دوم را در شرق سوریه ایجاد کند. در صورت سقوط ادلب ترکیه تنها یک منطقه قدرتمند تحت نفوذ خود را از دست نخواهد داد بلکه با موجی از پناهندگان و افراد مسلح تروریست مواجه خواهد شد.
4- دستیابی به منافع اقتصادی: شرق سوریه دارای منابع قابل‌توجهی از نفت، گاز و منابع معدنی است. تقریبا تمام منابع نفتی و گازی این کشور در این ناحیه قرار دارند. ترکیه با دستیابی به این منابع به سود سرشاری دست پیدا کرده و نیازهای خود را در رابطه با واردات نفت و گاز مرتفع خواهد ساخت.
5- ایجاد عمق راهبردی: این مساله یکی از اصلی‌ترین مقاصد ترکیه در ایجاد بحران سوریه بود. ترکیه از سمت غرب به دلایل تاریخی دچار درگیری و تنش کشورها و ملت‌های موجود در این ناحیه مانند یونان است. در شمال نیز به دلیل حضور و نفوذ روسیه و دین مسیحی ساکنان آن از ظرفیت اثرگذاری بی‌بهره است. در شرق هم به سد ارمنستان می‌خورد که همچنان پیگیر مساله موسوم به نسل‌کشی ارمنی‌ها در دوره عثمانی است. از سوی دیگر قدرت زیاد ایران اجازه ایجاد منطقه نفوذ در خاکش را به ترکیه نمی‌دهد. در جنوب وضعیت برای دولت ترکیه بهتر از دیگر نقاط نبود به صورتی که در شمال عراق کردها حضور داشتند که با وجود داشتن روابط خوب با ترکیه همچنان یک تهدید برای آنها به حساب می‌آیند. در این میان تنها سوریه به دلیل جمعیت 70 درصدی اهل تسنن می‌توانست گزینه خوبی برای حضور ترکیه و عمق بخشی به خاک این کشور باشد. اردوغان گرچه در سوریه به‌عنوان تنها فرصت ترکیه برای ایجاد عمق راهبردی شکست خورد اما همچنان در این اندیشه است که اگر نتوانست دمشق را بگیرد چرا باید شرق فرات را از دست بدهد؟ شرق فرات حداقلی‌ترین فرصت باقی مانده برای توسعه طلبی فرامرزی ترکیه است.
کردها: آمریکا به تعهداتش عمل نکرد
گروه‌های شبه‌نظامی کرد که انتظار چنین خیانتی را از سوی آمریکا نداشتند، پس از قطعی شدن جابه‌جایی نیروهای آن کشور و اعلام موضع رسمی‌شان، در بیانیه‌ای از عدم عمل آمریکا به تعهداتش ابراز نارضایتی کردند. «فرماندهی کل نیروهای دموکراتیک سوریه» (قسد/SDF) در بیانیه‌ای که در وبسایت این گروه منتشر شد، عقب‌نشینی آمریکا را تایید و اعلام کرد: «برخلاف تلاش‌هایی که کردیم، تا از تنش نظامی با ترکیه اجتناب کنیم و برخلاف نرمشی که برای پیشبرد مکانیسم امنیت مرزی نشان دادیم، نیروهای آمریکایی به تعهدات خود عمل نکردند، نیروهای خود را از مناطق مرزی با ترکیه خارج کردند و ترکیه نیز در حال آماده شدن برای اشغال شمال و شرق سوریه است.» در ادامه این بیانیه آمده است که «این عملیات نظامی ترکیه در شمال و شرق سوریه، اثر منفی بزرگی بر جنگ با داعش دارد و کل وضعیت باثباتی که طی سال‌های گذشته محقق شده، نابود خواهد شد.»
هشدار رهبر انقلاب درباره منطقه حائل
به‌طور حتم ایران مخالف هر اقدامی است که عوامل خارجی بدون رضایت دولت مرکزی سوریه، به اجرا بگذارند. اما در موضوع ایجاد منطقه امن یا حائل در سوریه، ماجرا کمی تفاوت دارد. حتی با فرض محال پذیرش دولت مرکزی، ایران مخالف هر شکل از ایجاد منطقه امن یا حائل در سوریه توسط هر کشور خارجی است. تهران ایجاد چنین منطقه‌ای را زمینه‌ساز توطئه‌های بعدی در سوریه می‌داند. بر همین اساس در دیدار بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه با رهبر معظم انقلاب در اسفندماه سال گذشته، رهبر انقلاب یکی از نمونه‌های توطئه‌های آمریکا پس از شکست در سوریه را ایجاد منطقه حائل دانستند و فرمودند: «مساله منطقه حائل که آمریکایی‌ها در سوریه به دنبال ایجاد آن هستند، از جمله این توطئه‌های خطرناک است که باید با قاطعیت آن را رد کرد و در مقابل آن ایستاد.» در چند ماه گذشته آمریکا نتوانست چنین منطقه‌ای در سوریه ایجاد کند اما حالا با عقب‌نشینی و موضع بی‌طرفانه علیه دوطرف، رسما چراغ سبز ایجاد این منطقه را به ترک‌ها داده است.
