چالش تأمین مالی معلم‌های اعزامی به خارج
با شروع مهر، بازار گفتن از مدارس، شهریه‌های بالا، مشکلات معلم‌ها، کمبود نیرو و… داغ می‌شود و در این میان، مدارس ایرانی خارجی هم بخشی از دغدغه‌های وزارت آموزش‌وپرورشند؛ مدارسی که براساس مصوبه 25 بهمن سال 66 مجلس و مصوبات شورای‌عالی آموزش‌وپرورش ماموریت دارند در مسیر تعلیم و تربیت و حفظ و تقویت هویت اسلامی و ایرانی فرزندان ماموران و کارگزاران سازمان‌های مختلف مقیم خارج از کشور، فعالیت کنند.
از دیگر کشورها چه خبر؟
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، مدارس بین‌المللی تنها مختص به ایران نیست و کشورها برای پوشش اتباع‌شان مدارسی را در سایر کشورها راه‌اندازی می‌کنند. به‌طوری که آلمان ۱۴۹ مدرسه با ۳۵۰هزار دانش‌آموز در ۱۶۶ کشور دارد. فرانسه ۴۸۸ مدرسه با ۳۲۰هزار دانش‌آموز در ۱۳۰ کشور دارد. هند ۷۸ مدرسه در ۱۸ کشور با یک‌میلیون دانش‌آموز و آمریکا ۱۹۳ مدرسه با ۲۵۰هزار دانش‌آموز و پاکستان ۴۲ مدرسه با ۴۰۰هزار دانش‌آموز در ۱۸ کشور دارد. قدمت ایران در راه‌اندازی این دست از مدارس به سال‌های دور برمی‌گردد، به دوران روسیه تزار، دوره‌ای که بازرگانان ایرانی مدارس شبانه‌روزی راه‌انداختند. اگرچه انقلاب کمونیستی این مدارس را به تعطیلی برد تا این‌که بعد از سال‌ها مدرسه‌ای در استانبول راه افتاد؛ مدرسه‌ای که همچنان در همان ساختمان قدیمی‌اش فعالیت می‌کند و حجم بالایی دانش‌آموز را در خود جای داده است. بعد از ترکیه نوبت به کاظمیه(کاظمین) و سپس به کربلا و در ادامه به نجف‌اشرف رسید؛ اتفاقاتی که به سال 1905 برمی‌گردد، البته ماجرا به این‌جا ختم نشد و در ادامه کشورهای دیگر مقصد راه‌اندازی این مدارس شدند به‌طوری که اولین مدرسه ایرانی در دوبی 50سال پیش کارش را شروع کرد. یکی از ویژگی‌های این مدارس استقبال پاکستانی‌ها، هندی‌ها و عراقی‌ها از این مدارس بود تا جایی که بعضی از مسئولان فعلی دولت عراق در این مدارس تحصیل کرده‌اند.
در‌سال 1362 هیأت وزیران تاسیس 19 واحد آموزشی را در خارج از کشور به تصویب رساند تا وزارت آموزش‌وپرورش با نظر وزارت امور خارجه، این مدارس را در کشورهای مختلف راه‌اندازی کند. البته تأمین معلم این مدارس به مصوبه هیأتوزیران در‌سال 68 برمی‌گردد. در این مصوبه بود که وزارت آموزش‌وپرورش اجازه پیدا کرد برای تامین معلم کلاس‌های درس ویژه تعلیم و تربیت فرزندان کارگزاران جمهوری اسلامی ایران با هماهنگی وزارت امور خارجه اقدام کند. در‌سال 1370 هیأتوزیران، ایجاد دفاتر سرپرستی را در 5 منطقه جهان تصویب کرد و در‌سال 1375 هیأتوزیران ساختار مدارس جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور را به تصویب رساند. برابر این مصوبه مدارس ایرانی در چهار قالب مدارس عادی، مدارس هماهنگ با نظام آموزشی کشورهای دیگر، مدارس بین‌الملل و مدارس پاره‌وقت و غیرحضوری تشکیل شدند.
مدارس ایرانی خارج از کشور درحالی به فعالیت خود ادامه می‌دهند که نقدهایی به آنها می‌شود و گلایه‌هایی وجود دارد. یکی از این گلایه‌ها را چندوقت قبل قاسم احمدی‌لاشکی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مطرح کرد: «ما نمی‌گوییم مدارس خارج از کشور را حذف کنیم اما در این مدارس کیفیت آموزشی بسیار پایین است. در مدرسه‌ای که 6 دانش‌آموز دارد، دونفر ابتدایی، یک‌نفر متوسطه اول و سه‌نفر متوسطه دوم هستند. وقتی یک معلم شیمی که در آزمون پذیرفته‌شده به مدارس خارج از کشور اعزام می‌شود، آیا او به ریاضی و عربی مسلط است؟»
هزینه‌های مدارس خارج ازکشور، نحوه جذب معلمان آنها، شیوه‌های آموزشی و دانش‌آموزان خارجی که در این مدارس درس می‌خوانند، موضوعاتی‌اند که انتقادات و بحث‌هایی را در همه این سال‌ها به دنبال داشته‌اند.
یکی از مشکلات اخیر این مدارس، نوسانات ارزی در سال 98 است، تا جایی که مسئولان آموزش‌وپرورش اعلام کردند به دلیل بالارفتن قیمت ارز دیگر نمی‌توانند حقوق معلمان خارج از کشور را بدهند، برای همین آن دسته از معلمانی که به پایان دوران خدمتشان رسیده‌اند، به جای شهریور98، خردادماه به کشور برمی‌گردند. معلمانی که تعدادشان 150نفر اعلام و گفته شد این تصمیم منجر به صرفه‌جویی 2میلیون و 500یورویی برای آموزش‌وپرورش می‌شود.
تمام سعی‌مان این است مدرسه‌ای تعطیل نشود
از روزهایی که اولین مدرسه ایرانی در خارج از کشور شروع به کار کرد، 140سال می‌گذرد و حالا بعد از این سال‌ها، غلامرضا کریمی، رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور می‌گوید: «درحال حاضر 114 مدرسه ایرانی در 54 کشور فعالیت می‌کنند؛ مدارسی که در میان 82 شهر پراکنده‌اند و حدود 13هزار دانش‌آموز در آنها درس می‌خوانند، البته هر ازگاهی به تعداد آنها افزوده یا از تعدادشان کم می‌شود.» به گفته او، 40سال قبل، ایران کمتر از 20 مدرسه در امارات، قطر، کویت، ترکیه، مسکو و فرانسه داشت و حالا در 5 قاره مدارس ایرانی به چشم می‌خورند: «بعد از انقلاب قرار بر این شد فرزندان کارگزاران سیاسی نظام در مدارس ایرانی درس بخوانند؛ به همین دلیل گسترش تعداد این مدارس کلید خورد و شاهد گسترش این مدارس در این سال‌ها بودیم، البته در دهه70 با بالارفتن تعداد نمایندگان سیاسی در کشورهای دیگر، تعداد این مدارس گسترش یافت. در واقع در همه این سال‌ها سیاست اولیه راه‌اندازی این مدارس دنبال می‌شود.»
مدارس خارج از کشور مطابق برنامه‌های وزارت آموزش‌وپرورش ایران پیش می‌روند و با سال تحصیلی در ایران مدارس خارج از کشور هم زنگ اول سال تحصیلی را به صدا درمی‌آورند؛ اگرچه مدارس امارات از دهم شهریور کارشان را شروع کرده‌اند.
کریمی درباره این مدارس می‌گوید: «مدارس خارجی‌مان شروع به کار کرده‌اند و خوشبختانه کتاب‌های درسی به دست دانش‌آموزان رسیده و معلم‌ها سر کلاس‌ها حاضر‌ند. به‌‌شخصه برای سال تحصیلی یکی از این مدارس در آنکارا بودم و در بازدیدی که داشتیم، کتاب‌ها به دست دانش‌آموزان رسیده بود و مدارس طبق مدارس داخلی کشور کارشان را دنبال می‌کنند.»
رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور در مورد چگونگی احساس ضرورت این مدارس درکشورهای مختلف هم می‌گوید: «مبنای اولیه راه‌اندازی این مدارس حضور ایرانیان مقیم درکشورهای مختلف است- فرزندان کارگزاران نظام، سفرا، رایزنان فرهنگی و اداراتی که در کشورهای مختلف فعالیت می‌کنند- به این نحو که سفارتخانه اعلام می‌کند تعداد دانش‌آموزان در کشور موردنظر افزایش یافته و نیاز به مدرسه است.
بعد از این مرحله نوبت به آموزش‌وپرورش می‌رسد تا معلم اعزام کند، البته به این منظور یا مکانی اجاره می‌شود یا مکانی از سفارتخانه به این منظور در اختیار آموزش‌وپرورش گذاشته می‌شود تا مدرسه ایجاد شود.» آن‌طور که کریمی می‌گوید، در حال حاضر تعدادی از معلمان مدارس در خارج از کشور تدریس می‌کنند، معلم‌هایی که در گذشته در آزمون‌هایی شرکت کرده‌اند و با حقوق ارزی به مدارس خارج از کشور اعزام شده‌اند، البته در میان این معلم‌ها، هستند کسانی که امکاناتی در خارج از کشور دارند و علاقه‌مندی‌شان را برای تدریس در این مدارس اعلام می‌کنند و با حقوق ریالی به مدارس خارج از کشور اعزام می‌شوند. کریمی در این‌باره می‌گوید: «نیروهای آموزشی مدارس ایرانی‌اند و تنها در بعضی دروس از نیروهای بومی استفاده می‌شود. طبق آمار وزارت آموزش‌وپرورش حدود 700نفر معلم در مدارس خارج از کشور تدریس می‌کنند که از این تعداد، حدود 276نفر را نیروهای اعزامی با حقوق ارزی تشکیل می‌دهند. در کل حدود 600 نفر از افراد بومی در مدارس خارج از کشور فعالیت می‌کنند؛ نیروهای خدماتی و سرویس مدارس و… . البته وزارت آموزش‌وپرورش از ظرفیت دانشجویان ایرانی خارج از کشور هم بهره می‌برد و در این راستا دانشجویان ایرانی بعضی دروس را در این مدارس تدریس می‌کنند.»
مدارس خارج از کشور با سیاست پاسخگویی به نیاز فرزندان کارگزاران سیاسی فعالیت‌شان را گسترش دادند و این درحالی است که ایرانیان مقیم خارج از کشور هم می‌توانند فرزندان‌شان را در این مدارس ثبت‌نام کنند تا جایی که بخش قابل ملاحظه‌ای از دانش‌آموزان این مدارس را ایرانیان مقیم خارج تشکیل می‌دهند، البته رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور از آمار 2800نفری غیرایرانی‌های این مدارس می‌گوید: «10هزار و 650 دانش‌آموز ایرانی در این مدارس تحصیل می‌کنند که 1600 یا 1700نفر از آنها فرزندان معلمان و کارکنان سفارتخانهها هستند، البته بعضی از خارجیان علاقه‌مند به نظام آموزشی ایران از این مدارس استقبال می‌کنند، به‌خصوص درکشورهایی که زبان فارسی آشنایی دارند، چون در این مدارس به زبان فارسی تدریس می‌شود. در حقیقت جمعیت 2800نفری غیرایرانی‌ها را عمدتا در کشورهای افغانستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، عراق، سوریه و یمن داریم.» در میان کشورهای مختلف، بعضی کشورها به‌خصوص کشورهای همسایه به تحصیل فرزندان‌شان در مدارس ایرانی علاقه‌مندند، شاید به همین دلیل هم است که تاجیکستان با امضای تفاهمنامه خواستار تشکیل مدرسه بین‌المللی ایرانی برای دانش‌آموزان خود شده و دولت قرقیزستان مجوز تشکیل مدرسه ایرانی برای دانش‌آموزان قرقیزستان را صادر کرده و تعداد کشورهای آفریقایی متقاضی تاسیس مدرسه ایرانی برای دانش‌آموزان‌شان کم نیستند.
کریمی در مورد الزام تفکیک جنسیتی در این مدارس هم می‌گوید: «در مدارس بزرگی که در قطر، کویت و امارات داریم، تفکیک جنسیتی لحاظ می‌شود؛ چون در هرکدام از این مدارس حدود دوهزار دانش‌آموز درس می‌خوانند اما در مدارسی که تنها 15 دانش‌آموز درس می‌خوانند، تفکیک جنسیتی معنایی ندارد و تفکیک به تناسب کلاس‌ها صورت می‌گیرد؛ به این معنا که در مدرسه‌ای دو کلاس اولی داریم و سه کلاس سومی در این شرایط امکان تأمین معلم برای تفکیک جنسیتی وجود ندارد اما درمدارسی که تعداد دانش‌آموزان قابل ملاحظه است، تفکیک جنسیتی لحاظ می‌شود.»
آمارها نشان می‌دهد بودجه‌سال گذشته آموزش‌وپرورش با ارز 4هزار و 200 تومانی تنظیم و دستخوش نوسانات ارزی شده به‌طوری که هزینه معلمان خارج از کشور 17میلیارد تومان برآورده شده است. البته رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور هم از به تعویق افتادن حقوق چندماهه معلمان خارج از کشور خبر می‌دهد و می‌گوید: «تامین بودجه این مدارس به‌عهده وزارت آموزش‌وپرورش است. نوسانات ارزی تاثیرگذار بوده تا جایی که تعداد معلمان اعزامی از 400نفر به 140نفر کاهش یافت. البته ماجرای معوقه معلم‌ها هم هست- چندین‌ماه است معلم‌های خارج از کشور حقوق دریافت نکرده‌اند.- با این وجود تمام تلاش وزارت آموزش‌وپرورش این بوده که مدرسه‌ای تعطیل نشود، مگر این‌که تعداد دانش‌آموزان مدرسه‌ای کاهش یابد، یعنی تعداد به زیر 10نفر برسد. در حقیقت از آنجایی که سیاست نظام بر فعالیت این مدارس بوده با وجود محدودیت‌های شدید مالی این مدارس به فعالیت‌شان ادامه می‌دهند تا ان‌شاءالله مشکلات برطرف شود. یکی از راهکارهای وزارت آموزش‌وپرورش برای مقابله با این مشکل کاهش معلمان اعزامی بود و درواقع کمبود نیرو را با اعزام نیروهای ریالی جبران کردیم- نیروهایی که خارج از کشور کار می‌کنند، اما به ریال حقوق می‌گیرند- تا مدارس بتوانند به فعالیت‌شان ادامه بدهند.»
کریمی در مورد مدارس تعطیل شده می‌گوید: «آمار جمع‌بندی شده‌ای در این مورد فعلا در دست نیست و نهایتا تا 25مهر ماه آمار دقیق مشخص می‌شود. از آنجایی که نیروهای وزارتخانه و رایزن‌ها در کشورهایی کاهش داشته‌اند، در نتیجه تعداد دانش‌آموزان این مدارس هم روند کاهش را تجربه کرده‌اند. به‌عنوان مثال مدرسه‌ای داشتیم که تنها 3دانش‌آموز داشته و تعطیل شده است. شاید این سوال پیش بیاید با وجود نوسانات ارزی و … آیا وجود این مدارس به‌صرفه‌اند یا خیر که باید گفت ما حساب هزینه و فایده را در نظر نمی‌گیریم چون این مدارس پایگاه‌های فرهنگی برای نظام‌اند که در بیرون از مرزها فعالیت می‌کنند و خوشبختانه تا به امروز سیاست‌های در نظر گرفته شده درباره این مدارس محقق شده است.»
حال این مدارس خوب نیست
«امسال 37میلیارد تومان به بودجه مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور اضافه کردیم، اما وضع خوب نیست و معلم ما در خارج از کشور دارد افسرده می‌شود.» اینها را پیش از این، قاسم احمدی‌لاشکی یکی از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات گفته بود. ادامه حیات این مدارس ضرورت دارد، اما حقوق‌های معوقه، کم شدن تعداد دانش‌آموزان بعضی مدارس و نیاز به تأمین منابع مالی جدید و حتی معلمان به‌کار گرفته شده در این مدارس و نحوه گزینش آنها چالش‌هایی است که وزارت آموزش‌وپرورش و کمیسیون آموزش و تحقیقات با آن روبه‌رو هستند. علیرضا سلیمی، دبیر کمیسیون آموزش و تحقیقات حالا دراین‌باره می‌گوید: «مدارس ایرانی خارج از کشور با مشکلات فراوانی دست به گریبان‌اند تا جایی که اگر سفارتخانهها نباشند، بعضی از این مدارس با معضل مالی جدی مواجه خواهند شد.»
سلیمی درباره شرایط حاکم بر بعضی از این مدارس می‌گوید: «بعضی از معلمان این مدارس حدود یک‌سال است حقوق دریافت نکرده‌اند! بعضی از این معلم‌ها در کشور غریب افسرده شده‌اند. یکی از این معلم‌ها می‌گفت؛ کاش راهی وجود داشت برمی‌گشتم ایران. بعضی از این معلم‌ها چون حقوق دریافت نکرده‌اند در یک‌سال نتوانسته‌اند برای دیدار خانواده‌هایشان به ایران بیایند. یکی دیگر از مشکلات مربوط به این مدارس این است که یک معلم در چند پایه تدریس می‌کند و این درحالی است که هزینه جاری زندگی در این کشورها بالا و وحشتناک است.»
چالش کیفیت مدارس ایرانی خارج از کشور مجلس را بر آن داشته تا به این موضوع ورود پیدا کند و در این راستا موارد دخیل در اداره این مدارس را مورد بررسی قرار داده و باورش برای این است که این مدارس باید تقویت شوند. دبیر کمیسیون آموزش و تحقیقات با اشاره به رویکرد جدید آموزش‌وپرورش برای صرفه‌جویی در این مدارس می‌گوید: «وزارت آموزش‌وپرورش برای صرفه‌جویی امسال از معلم‌های غیررسمی و غیراعزامی استفاده می‌کند، البته این تصمیم در حدواندازه‌های خود منشأ آسیب‌های جدی در آینده خواهد بود و به شخصه معتقدم وضع مدارس خارج از کشور به هیچ‌وجه خوب نیست.»
سلیمی جایگزین معلم‌های اعزامی را دانشجویان می‌نامد و ادامه می‌دهد: «وزارت آموزش‌وپرورش از ظرفیت دانشجویان برای تأمین معلم مدارس استفاده می‌کند که بی‌شک در کیفیت تحصیل دانش‌آموزان تأثیر منفی خواهد گذاشت. سفارتخانهها نیز به این مدارس کمک می‌کنند و در این عرصه واقعا خوب عمل کرده‌اند، البته توان مالی بعضی سفارتخانهها خوب نیست و نمی‌توانند به نحو بایسته کمک کنند. به‌نظرم تأمین منابع مالی این مدارس باید جزو اولویت‌ها باشد.»
البته دبیر کمیسیون آموزش و تحقیقات وجود این مدارس را ضروری می‌داند: «ما نیاز به این مدارس داریم چون وقتی سفیری یا تاجری خارج از کشور است فرزندت باید درس بخوانند، نمی‌شود که آنها را به حال خود رها کرد چون آسیب‌های شدیدتری را در پی خواهد داشت. درحال حاضر 6میلیون ایرانی خارج از کشور زندگی می‌کنند و به همین منظور نیاز به برنامه‌ریزی دقیق در این زمینه داریم. در بعضی از این مدارس بچه‌های اتباع دیگر ثبت‌نام می‌کنند و این یعنی فرصت و باید از آن استفاده کرد. عملکرد این مدارس در کشورهای مختلف یکسان نبوده و در بعضی از کشورها موفق ظاهر شده‌اند، اما کشورهایی داریم که متاسفانه عملکردشان به هیچ‌عنوان قابل قبول نیست.»
