توسعه‌ صنعت گاز و مسئولیت‌های فراموش‌ شده

یکم ) هوای کثیف تهران و دیگرکلانشهر های کشور این روزها همه را به تکاپوی پرسش گری از چرایی این آلودگی و پیشنهاد پاسخ هایی برای بهبود وضعیت هوا کشانده است. امروزه در مطالعات زیست محیطی در جهان از هر منظری که باشد چه از منظر یک مهندس فرایندهای نفت و چه از دیدگاه یک حقوقدان متخصص حقوق محیط زیست و چه از دید یک حسابدار که قرار است آثار مالی تخریب محیط زیست را محاسبه کند، محیط زیست به عنوان یک «کل یکپارچه و منسجم» در نظر گرفته می شود. نمی شود درباره بخشی از مشکلات هوا حرف زد اما درباره بخش دیگر مشکلاتش سکوت کرد چون هر مشکل زیست محیطی دومینووار باعث ایجاد یا افزایش دیگر مشکلات زیست محیطی می شود. امروزه هم تقریبا هیچ کشوری موفق نخواهد شد دو موضوع آلودگی هوا و گرمایش جهانی را مجزا از هم حل کند و به اصطلاح فنی محیط زیست یک اکوسیستم است. گازهای گلخانه ای توسط بسیاری از سازمانهای بین المللی به عنوان یکی از آلاینده های هوا شناخته شده اند و کشورهای توسعه یافته استانداردهایی را برای میزان انتشار این نوع گازها نیز وضع کرده اند.

مسئله گرمایش جهانی و تاثیر گازهای گلخانه ای در گرم شدن سطح کره زمین امروزه برای اکثر دانشمندان ثابت شده است و اقدامات جهانی نیز برای یافتن راهکارهای مقابله با پیامدهای گرمایش جهانی و کاهش انتشار گازهای گلخانه ای به جو زمین در حال انجام است. مهم ترین آثار مشهود گرمایش جهانی مثلا بر کشور ما ایران همانگونه که از نام این پدیده هم بر می آید یکی افزوده شدن بر تعداد روزهایی با هوای تابستانی و دیگری کم شدن تعداد روزهای با آب و هوای زمستانی است. علت اصلی ایجاد وضعیت گرمایش جهانی انتشار برخی گازها در جو زمین است که اصطلاحا آنها را گازهای گلخانه ای یاد می کنند چون این گازها دورتادور کره زمین را فرا میگیرند و مثل یک گلخانه - که داخلش گرم و بیرون آن سرد است - عمل می کنند.

دوم ) یکی از مهمترین این گازهای گلخانه ای گاز متان است که دو منبع اصلی انتشار آن عبارتند از: 1- پسماندهای کشاورزی و طبیعی و 2- گاز طبیعی و فعالیتهای صنعتی مرتبط با آن.

تاثیرگازهای گلخانه ای مختلف در پدیده گرمایش جهانی یکسان نیست. برای یکسان سازی محاسبات مربوط به میزان تاثیر گلخانه ای هر گاز، آن را به نسبت دی اکسید کربن میسنجند. متان21 برابر گاز دی اکسید کربن اثر گلخانه ای دارد و از این لحاظ شناسایی نقاط انتشار و راه های کاهش میزان آن از اهمیت زیادی برخوردار است.

در سطح جهانی حدود 40 درصد از متانی که در جو زمین منتشر میشود ناشی از فعالیتهای صنعتی ای است که عمدتا مربوط و مرتبط با تولید، انتقال و مصرف سوخت های فسیلی هستند و حدود 60 درصد انتشار متان هم ناشی از فعالیتهای کشاورزی و حیوانات، پسماندهای حیوانی، انسانی و گیاهی و دیگر منابع است. همانگونه که در بسیاری از مسائل وضعیت ایران برعکس باقی جهان است در اینجا و این مورد هم آمار متان منتشره توسط ایران جالب توجه و تقریبا معکوس آمار جهانی است. مطابق آمار منتشر شده توسط آژانس بین المللی انرژی، میزان متان منتشره از منابع صنعتی ایران 68 درصد مجموع کل متان منتشره در ایران است و باقی آن هم همانگونه که گفتیم ناشی از فعالیت های کشاورزی و دامی است.

در بادی امر به نظر می رسد علت این آمار معکوس را بتوان اینگونه توضیح داد که منابع عظیم نفت و گاز ایران باعث جهت گیری مصرف انرژی در کشور به سوی گاز طبیعی است و این جهت گیری هم باعث افزایش انتشار متان توسط ایران شده است. مخصوصا که توجه داشته باشیم که صادرات نفت آسان است و می توان نفت را بار کشتی کرد و در هر نقطه ای از جهان فروخت اما گاز طبیعی این مزیت را ندارد و به همین علت هم تمایل دولتمردان در ایران در سالیان گذشته و در کابینه های مختلف این بوده است که حتی المقدور گاز را مصرف کنیم و نفت را صادر کنیم. توسعه شبکه انتقال و توزیع گاز طبیعی، افزایش تعداد نیروگاه های گازی و افزایش سهم گاز در سبد مصرف انرژی کشور از نتایج همین جهت گیری است. اما این تصمیم که همچون داروی درمان شدت مصرف انرژی کشور جلوه گر شده تبعات سوئی هم داشته است و ایران را به عنوان دهمین کشور منتشرکننده گاز متان در جهان معرفی کرده است. نکته جالب توجه این است که ایران پنجمین کشور منتشرکننده متان از منابع صنعتی است. در نگاه اول، نیاز به مصرف بیشتر گاز طبیعی جهت رشد و توسعه کشور توجیه منطقی برای رتبه نه چندان مناسب کشور به نظر میرسد اما با کمی بررسی دقیقتر متوجه میشویم که محیط زیست و توجه به دغدغه جهانی تغییر اقلیم در توسعه صنعتی کشور به درستی لحاظ نشده است.

در دهه گذشته میلادی (2000-2010) میزان مصرف گاز طبیعی در اتحادیه اروپا و ایالات متحده به ترتیب 11 و 6.5 درصد و میزان مصرف گاز در ایران درحدود دو برابر افزایش یافته است. باتوجه به اینکه ایران کشوری درحال توسعه است این آمار منطقی است. اما روی دیگر این موضوع میزان تغییر در انتشار گاز متان با منشا صنعتی است. میزان انتشار گاز متان از منابع صنعتی اتحادیه اروپا در طی دهه گذشته در حدود 30 درصد و در ایالات متحده 15.5 درصد کاهش داشته است. این درحالیست که میزان انتشار متان از منابع صنعتی ایران در طی همین مدت بیش از دو و نیم برابر افزایش داشته است.

سوم ) از مهم ترین نقدهایی که به دولت سابق می شود این است که با علم به افزایش عمق و گستره تحریم ها کار چندانی برای مقابله و مصون سازی کشور در مقابل آنها نکردند و حتی اقتصاد کشور را در شرایط تحریمی، بیش از پیش به واردات متکی ساختند. باید از این موضوع - به فرض صحت - درس عبرت گرفته شود. مسئله تغییر اقلیم و گرمایش جهانی اکنون یک معضل جهانی است. کشورهای صنعتی تعهدات زیادی را طی سالهای گذشته برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای انجام داده اند لذا قطعا کشورهای در حال توسعه ای چون ایران که از رتبه بالایی در انتشار گازهای گلخانه ای برخوردارند به زودی تحت فشار شدیدتری از سوی جامعه جهانی برای کنترل میزان آلاینده های خود قرار خواهند گرفت. دشمنان قسم خورده کشور در خواب نیستند و یک لحظه از رصد کشور و برنامه ریزی علیه ما دست نمی کشند. شاید از همین حالا به فکر این باشند که محیط زیست را پس از مسئله هسته ای و ادعاهای حقوق بشری تبدیل به سومین پرونده اتهامی علیه ایران بکنند.

در دولتی که «تدبیر» سرلوحه شعارهایش است انتظار می رود وزارت نفت، وزارت صنایع و سازمان محیط زیست مراقب باشند و علاج واقعه را قبل از وقوع بکنند و پیش از اینکه موضوع بی توجهی ایران به مشکلات جهانی تغییر اقلیم و کاهش انتشار گازهای گلخانه ای جزو دستورکار سازمانهای جهانی قرار گیرد با تدبیر و با تاسی به دستور دینی «اجتنبوا من مواضع التهم» (یعنی از اینکه در موقعیتی قرار گیرید که در آن موقعیت امکان تهمت زنی علیه شما وجود داشته باشد پرهیز کنید) حتی المقدور امکان بهانه گیری را برطرف سازند. توسعه صنعتی و اقتصادی کشور باید با درنظر گرفتن همه جانبه مسایل زیست محیطی انجام شود. این کار هم به نفع جامعه ایران است و هم باعث ارتقای جایگاه جهانی ایران به عنوان کشوری مسئول و مشارکت کننده در حل مشکلات جهانی می شود.

در این میان اما وظیفه وزارت نفت از همه سنگین تر است. کاهش انتشار متان مستلزم بهره گیری از فناوری هایی است که دستیابی به آنها و عملی کردن آنها مشارکت همه جانبه برنامه ریزان و اهل دانش و پژوهش را می طلبد. کمیته های مدیریت کربن و ساختارهای ایجاد شده برای مدیریت این بحران آتی باید از حالت تشریفاتی خارج شده و با عزم جدی مدیران ارشد کشور در صدر اولویتهای سیاستگذاری قرار گیرند. *کارشناس انرژی و محیط زیست