نبرد دیپلماتیک در نیویورک

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران، رقابت عربستان با ایران و تلاش برای راه انداختن کارزار جنگ علیه آن نه فقط در مسأله «حمله پهپادی به آرامکو»  که در تلاش برای بهره‌گیری از ظرفیت شورای امنیت سازمان ملل جهت ساماندهی اقدامی دیگر علیه ایران بروز و ظهور یافت اما این همه کش و قوس‌ها‌ مانع از آن نشد که مجموع این رویدادها در سطحی فراتر و در چارچوب چگونگی رویکرد دیپلماتیک تهران درمواجهه با اقدامات امریکا دیده نشود. رویکردی که از سوی ایران در چند ماه گذشته و در مواجهه با فراز و فرودهای سیاسی منطقه در پیش گرفته شد، نتیجه‌ای از پیش معین داشت و مشخص کرد چگونه می‌توان خواستی را که با تمامیت ارضی و نیز وضعیت امنیتی جمهوری اسلامی در گرماگرم رایزنی‌ها پیرامون حفظ برجام تقابل داشت، با استفاده از دیپلماسی اجرایی کرد. چه به نظر می‌رسد نتیجه پیگیری چنین سیاستی از سوی ایران چنان شد که سعی عربستان برای کشاندن امریکا به جنگ علیه ایران از طریق تلاش‌های به ظاهر افشاگرانه درباره ماجرای حمله پهپادی به آرامکو ناکام بماند و امریکا در پیگیری سیاست فرسایشی خود در قبال ایران به موضعگیری‌هایی اکتفا کند که بی تردید تحت تأثیر سیاست چندوجهی تهران و محافظه‌کاری حاکم بر سیاست‌های جاری دولت امریکا اتخاذ شده است. به این ترتیب اگر این احتمال می‌رفت که امریکا به بهانه اتهام حمله به تأسیسات نفتی عربستان، به طراحی یک حمله نظامی هرچند محدود به ایران بیندیشد، بار دیگر خود را به درگیری نظامی بی رغبت نشان دهد و خواستار روی آوردن به دیپلماسی شود.

با همه اینها روند تحولات جاری و سیاست با دست پس زدن و با پا پیش کشیدن امریکا در قبال ایران مانع از آن نشد که وزیر امور خارجه ایران در آستانه  سفر به امریکا  و به راه انداختن موج دیگر دیپلماسی در نیویورک، هشدار ایران را به  گوش واشنگتن نرساند. چه ظریف در گفت‌وگو با «سی‌ان‌ان» در پاسخ به این سؤال که پیامدهای اقدام نظامی امریکا یا سعودی‌ها علیه ایران چه خواهد بود، تأکید کرد: «یک جنگ تمام عیار.» با این حال در چنین روزهای پر تنشی در روابط تهران با امریکا از یک سو و ریاض و متحدانش از سوی دیگر، ایران که در زمین تحولات منطقه دست بالا را دارد، واکنشی در امتداد سیاست خارجی دولت روحانی بروز داده است. وزیر خارجه ایران بار دیگر تأکید کرده است که ایران خواهان پرهیز از جنگ و مایل به مذاکره با رقبای منطقه‌ای خود، یعنی عربستان و امارات متحده عربی است و همچنین گشودن راه مذاکره با امریکا از طریق بازگشت این کشور به برجام و لغو همه تحریم‌ها علیه ایران ممکن می‌شود. این پیشنهاد ایران را باید راهکاری برای برون رفت از وضعیتی دانست که اصطکاک‌های درونی مانع از رشد و توسعه آن شده است و بستری برای ترک تازی برخی بازیگران منطقه‌ای فراهم آورده است.

وزیر امورخارجه کشورمان همچنین در توئیتی هفت ابتکار دیپلماتیک ایران را در سطح جهانی و منطقه‌ای برای راه حل گفت‌وگوی مسالمت آمیز برشمرد و  به برخی شعارهای مزورانه واکنش نشان داد. پیشنهاد با عنوان امنیت در خلیج فارس (۱۹۸۵)، گفت و گوی تمدن‌ها (۱۹۹۷)، دنیا علیه خشونت (۲۰۱۳)، مجمع گفت و گوی منطقه‌ای (2014)، طرح صلح یمن (۲۰۱۳)، فرآیند آستانه (۲۰۱۷)، پیمان منطقه‌ای عدم تجاوز(۲۰۱۹) هفت پیشنهادی بوده است که بیش از دو دهه از سوی ایران برای حل مسالمت آمیز مسائل بین الملل ارائه شده است.

 آزمون واشنگتن

تلاش عربستان برای مقابله با ایران در زمین منطقه از حیث ایجاد تفرقه و دامن زدن به تنش‌های موجود متناسب با دیدگاه و شرایط کشورهای مختلف و مناسباتشان با ایران با بازخوردهای متفاوتی مواجه شده است. چنانکه برگزاری جلسه شورای امنیت سازمان ملل به بهانه رسیدگی به ادعای عربستان مبنی بر دست داشتن ایران در حمله پهپادی به تأسیسات نفتی آرامکو با بی اعتنایی سایر اعضای شورا نسبت به طرح اتهامات علیه ایران همراه شد. در شرایطی که نماینده امریکا در نشست پنجشنبه شب شورای امنیت کوشید ایران را مقصر حمله پهپادی به آرامکو قلمداد کند و دیگر اعضای شورای امنیت را وادار به همراهی درخصوص این ادعا کند، با این موضعگیری از سوی روسیه مواجه شد که «هنوز تحقیقات مستند و جامعی درخصوص حمله اخیر به تأسیسات نفتی عربستان صورت نگرفته و در نتیجه، زمان مناسبی برای صدور بیانیه شورای امنیت نیست.» این در حالی بود که سایر  کشورهای عضو نیز با بی اعتنایی نسبت به طرح اتهامات امریکا علیه ایران، تنها نسبت به افزایش تنش‌ها در بحران یمن ابراز نگرانی کردند. محتمل بودن چنین شکستی برای اجماع سازی دوباره کشورهای بزرگ علیه ایران باعث شد که مایک پمپئو، وزیر خارجه امریکا بار دیگر از تلاش امریکا برای ساختن ائتلافی برای مواجهه با تهران سخن بگوید. او گفت: «ما می‌خواهیم ائتلافی برای رسیدن به صلح و راه حلی صلح‌آمیز بسازیم، مأموریت من این است این قطعاً چیزی است که رئیس جمهوری ترامپ می‌خواهد به آن برسد و امیدوارم جمهوری اسلامی ایران هم مسأله را همینطور ببیند.» پمپئو در حالی از تأکید بر بهره‌گیری از راه حل صلح‌آمیز سخن به میان آورد که او یک روز پیش از آن با مسئول دانستن ایران، حمله به تأسیسات نفتی عربستان را اقدام به جنگ خوانده بود.

وزیر خارجه امریکا که به ریاض و ابوظبی سفر کرده بود، مدعی شد به رغم اینکه ایران مسئولیتش در حمله را رد می‌کند، اجماع وسیعی در منطقه است که ایران را مسئول حمله می‌داند. اما این ادعا تنها ساعاتی بعد از سوی وزارت دفاع امریکا رد شد و سخنگوی پنتاگون اعلام کرد نمی‌خواهد زودتر از تحقیقات عربستان سعودی درباره عاملان این حمله اظهار نظر کند. «جاناتان‌ هافمن»، در پاسخ به سؤالی درباره اینکه آیا حمله به تأسیسات نفت سعودی از ایران انجام شده گفت: «ما تا وقتی که ارزیابی‌های سعودی‌ها تکمیل شود و آنها آن را اعلام کنند، منتظر می‌مانیم.» از طرف دیگر شبکه خبری «سی‌ان‌ان»  ضمن اشاره به برگزاری نشست روز گذشته (جمعه) شورای امنیت ملی امریکا با موضوع «حمله آرامکو» که گفته شد پنتاگون قصد دارد در آن در پاسخ به حملات به تأسیسات نفتی در عربستان سعودی، لیستی از اقداماتی را که ایالات متحده می‌تواند علیه ایران انجام دهد ارائه دهد، خبر داده است که تردیدهای مقام‌های دولت امریکا در کاخ سفید، پنتاگون و سایر بخش‌های دولت درباره استفاده ترامپ از گزینه نظامی علیه ایران برای پاسخ به این حمله رو به افزایش است. در همین رابطه یک مقام ارشد نظامی امریکا گفت: «مسأله کماکان این است که همه گزینه‌ها برای پاسخ به ایران روی میز است ولی تمایل قدرتمندی که در رئیس‌ جمهور وجود دارد این است که او علاقه‌ای به استفاده از حمله نظامی ندارد، بنابراین گزینه‌های دیگر ممکن است اجرا شوند.» این موضعگیری‌های ضد و نقیض از سوی دولتمردان امریکایی در حالی مطرح و تکرار می‌شود که به نظر می‌رسد عربستان، آینده مناسبات خود با واشنگتن را با ارزیابی از نحوه مواجهه امریکا با رویداد حمله پهپادی به آرامکو در بوته آزمون گذاشته است. ریاض در حالی به کمتر از حمله‌تلافی جویانه نظامی از سوی امریکا علیه ایران راضی نیست که دولت ترامپ ترجیح می‌دهد از فشارهای اقتصادی و دیپلماتیک ممکن علیه نظام ایران استفاده کند و در این میان گزینه نظامی علیه ایران جز گزینه‌های مطلوبش به شمار نمی‌آید.

سیاستی مبتنی بر صبر

فارغ از این واقعیات، به نظر می‌رسد دولت روحانی همچنان در صحنه رویارویی با معادلات چندوجهی منطقه و جامعه بین‌الملل بر دیپلماسی به عنوان ابزاری کم هزینه برای تحقق بخشی به منافع ملی کشور تأکید دارد. در واقع ایران از آغاز اوج‌گیری اختلافات بر این رویکرد اصولی خود تأکید کرد که رابطه با کشورهای منطقه در زمره اولویت‌های سیاست خارجی‌اش قرار دارد و بویژه با در نظر گرفتن شرایط حاکم بر منطقه تمایلی به تشدید اختلافات به وجود آمده ندارد. چنین بود که اگر چه دستگاه دیپلماسی ایران در قالب بیان حقایق و رد اتهامات ادعایی طرح شده اقدامات جبهه مقابل را بی پاسخ نمی‌گذاشت اما در مجموع، سیاستی مبتنی بر صبر پیشه داشت. این در حالی بود که سیاست خارجی ایران همزمان از دادن فرصت به شرکای اروپایی‌اش برای نجات توافق هسته‌ای دریغ نکرد و در همین راستا از گفت‌وگوهای دوجانبه با فرانسه جهت یافتن یک راهکار عملیاتی بهره جست و در عرصه بین‌الملل فعال‌تر از همیشه ظاهر شد. رویکردی که نتیجه بخشی آن تاکنون در ناکامی ائتلاف اندک کشورهای منطقه‌ای برای افزایش فشارها بر ایران و تلاش برای کشاندن امریکا به عرصه نبرد نظامی بازتاب یافته است. چه اگر نبود پیگیری دیپلماسی مقتصدانه ایران با کشورهای منظومه غرب برای حفظ پیمان صلح هسته‌ای، ارائه ابتکار عمل‌های منطقه‌ای برای ایجاد ترتیبات امنیتی مشترک و مدیریت فضای جدال دیپلماتیک با واشنگتن، این چنین سعودی‌ها برای آغاز یک جنگ افروزی دیگر علیه جمهوری اسلامی تنها نمی‌ماندند و امریکایی‌ها مواضعی ضد و نقیض در حمایت از متحد منطقه‌ای خود بروز نمی‌دادند.

در چنین فضایی است که وقتی وزیر خارجه امریکا هشدار تهران به مواضع جنگ افروزانه کاخ سفید را به میل آن برای جنگ با امریکا تعبیر می‌کند، ظریف این گونه پاسخ می‌دهد که «پمپئو در اشتباه است: این ایران نیست که آرزوی جنگیدن تا آخرین سرباز امریکایی را دارد، بلکه این میزبانان او (پمپئو) از «تیم ب» هستند که به نظر می‌رسد آرزوی جنگیدن با ایران تا آخرین سرباز امریکایی را دارند.» او افزود: «ایران هیچ تمایلی به جنگ ندارد اما ما همیشه، از مردم و کشورمان دفاع کرده‌ایم و خواهیم کرد.»

فرصت نیویورک

قرار است روحانی و هیأت همراهش در بحبوحه تحولاتی چنین مهم برای حضور در نشست پیش روی مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کنند. سفری که گرچه دولت امریکا ابتدا کوشید با ممانعت از صدور مجوز سفر به هیات ایرانی در انجام آن خلل ایجاد کند اما به نظر می‌رسد که این حضور بار دیگر فرصتی را برای ایران جهت تحت‌الشعاع قرار دادن گردهمایی سازمان ملل و ناکام کردن امریکا از طریق بهره‌گیری از ابزار متعارف رسانه ای و دیپلماتیک فراهم سازد. امسال با در نظر گرفتن اقدام تلافی جویانه ایران مبنی بر متوقف کردن بخشی از تعهدات برجامی‌اش که با استفاده از حق مشروع خود در متن این توافق صورت گرفته است، در کنار رایزنی‌های مستمر با شرکای اروپایی و دادن فرصت به آنها برای حفظ توافق، این ایران است که می‌تواند از موضعی طلبکارانه فضای بین‌المللی را با خود همسوتر از همیشه سازد. فرصتی استثنایی تا جمهوری اسلامی در فضایی متفاوت سیاست‌های خارجی و راهکارهای عملی خود را برای حل چالش‌های کنونی منطقه و جهان تبیین و تشریح کند و انزوای دولتمردان امریکا را به دلیل رفتارهای غیرقانونی و نقض عهدهای متعددش در عرصه بین‌المللی یادآور شود. بهره گیری مناسب از این فرصت نه تنها می‌تواند برای ایران به یک پیروزی سیاسی در نبرد دیپلماتیک کنونی تبدیل شود که جایگاه آن را در جامعه بین‌الملل به عنوان یک کشور پایبند به دیپلماسی و عقلانیت و در عین حال مقتدر و دارای قابلیت رهبری ارتقا بخشد.