از برجام تا سوریه روی میز مذاکره
سوریه هشتمین سال بحران را پشت سر می‌گذارد و در حالی که تلاش‌های بین‌المللی برای پایان دادن به بحران در روندی کند پیش می‌رود اما ابتکار «آستانه» با حضور ایران، روسیه و ترکیه مسیر منطقی خود را طی کرده و اندک اندک از فاز نظامی وارد فاز سیاسی شده است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، نخستین دور نشست‌های سه‌جانبه ایران در سطح سران نوامبر 2017 در «سوچی» روسیه برگزار شد. پس از این نشست بود که سه کشور عضو ابتکار آستانه موافقت خود را با تشکیل چهار منطقه کاهش تنش در سوریه اعلام کردند. در همان جلسه نخست اعلام شد که سه کشور معتقد به حفظ تمامیت ارضی و استقلال سوریه هستند و همزمان از دولت سوریه و مخالفان می‌خواهند که در کنگره گفت‌وگوی ملی سوریه شرکت کنند. پس از آن سران ابتکار «آستانه» در آوریل سال 2018 در آنکارا، در سپتامبر 2018 در تهران و در فوریه 2019 در سوچی باز هم با یکدیگر دیدار کردند. دیدار روز دوشنبه سران در ترکیه پنجمین بار از دومینوی دیدارهایی است که در این مسیر انجام می‌شود.
دستور کار این دور از رایزنی‌های سران سه کشور از سوی ترکیه و روسیه «ادلب» اعلام شده است. پیش از آغاز این دور از رایزنی‌ها رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه در این باره به تلویزیون این کشور گفت: «ادلب» سوژه اصلی رایزنی‌ها در آنکارا خواهد بود و همچنین دو طرف درباره وضعیت گروه‌های تروریستی حاضر در سوریه نیز گفت‌وگو و مشورت خواهند کرد. اردوغان که میزبانی این دور از نشست‌های ابتکار «آستانه» را برعهده دارد تاکید کرد که آنکارا به همکاری‌اش با نیروهای ائتلاف بین‌المللی در سوریه ادامه خواهد داد.
همزمان با برگزاری نشست سه‌جانبه در ترکیه، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز از پایان جنگ در سوریه صحبت کرده و اعلام کرد که این کشور در حال بازگشت به صلح و آرامش است. در حالی که میان ترکیه و دولت مرکزی در سوریه اختلاف‌ها به قوت خود باقی است، لاوروف از باقی ماندن کانون‌های تنش جداگانه در سوریه سخن گفته و افزود: «ادلب» و منطقه شرقی رودخانه فرات نمونه‌ای از این کانون‌های تنش است. کارهایی مانند کمک بشردوستانه فراگیر به سوریه، پیشرفت فرآیند سیاسی برای پایان دادن به بحران و رسیدن به ثبات پایدار و طولانی‌مدت در این کشور و همچنین در تمام غرب آسیا باید انجام شود.
وزیر خارجه روسیه در حالی از لزوم پیشرفت فرآیند سیاسی در سوریه سخن می‌گوید که تشکیل کمیته بازنویسی قانون اساسی سوریه همچنان در هاله‌ای از ابهام قراردارد. در حالی که گفته می‌شود اختلاف اصلی برسر اعضای این کمیته است، وزیر خارجه روسیه اعتقاد دارد که تشکیل کمیته قانون اساسی باعث خواهد شد تا معارضان و دولت سوریه برای اولین‌بار به‌طور مستقیم درباره آینده این کشور به گفت‌وگو بپردازند.
درحالی که با گذار سوریه از فاز نظامی به فاز سیاسی طبیعتا اختلاف‌ها میان سه کشوری که در قالب آستانه در دو سال گذشته با هم مسیری را آغاز کردند بیشتر نمود پیدا می‌کند، به نظر می‌رسد که هر سه تلاش می‌کنند همچنان شاکله این گفت‌وگوهای سه‌جانبه را حفظ کنند. ادلب در حالی به اصلی‌ترین سوژه رایزنی‌های روز دوشنبه سران سه کشور در ترکیه تبدیل شده که در چندهفته اخیر دولت بشار اسد در سوریه و دولت اردوغان در ترکیه درباره فرجام این منطقه یکدیگر را تهدید کرده و البته به هم هشدار نیز داده‌اند. دولت بشار اسد اعلام کرده که برای بازپس‌گیری این منطقه اقدام نظامی خواهد کرد و در مقابل آنکارا هم از وقوع مصیبت انسانی در این منطقه خبرداده است. براساس گزارش رسانه‌های غربی در چندهفته اخیر با پیشروی‌های دولت سوریه به سمت ادلب، وضعیت در این منطقه به گونه‌ای پیش رفته که باید راهی برای پرهیز از کشته شدن غیرنظامیان یافت. برخی منابع ادعا می‌کنند که قریب به 3 میلیون نفر به سمت ترکیه گریخته‌اند. ترکیه می‌گوید برای جلوگیری از وقوع یک فاجعه انسانی در ادلب با همتاهای خود از ایران و روسیه سخن خواهد گفت. پروفسور یکی از دانشگاه‌های ترکیه در این باره به صدای امریکا به زبان انگلیسی گفته است که وضعیت در ادلب بسیار حیاتی و خطرناک است و قریب به نیم میلیون جمعیت در این منطقه در ده کیلومتری مرز ترکیه هستند. علاوه بر این بسیاری از پناهندگان سوری از ادلب به کمپ‌های مخصوص پناهندگان در مرز ترکیه رفته‌اند و این ازدحام جمعیت می‌تواند هر حادثه‌ای را به فاجعه انسانی تبدیل کند. یکی از مشکلات اردوغان، رقم بالای پناهندگان سوری در ترکیه است. رییس‌جمهور ترکیه آخرین بار اعلام کرده بود که کشورش در حال حاضر میزبان 4 میلیون سوری است و توانایی پذیرش بیشتر پناهندگان را ندارد. با توجه به مشکلات اقتصادی در ترکیه، رقم بالای پناهندگان سوری در این کشور صدای اعتراض‌ها و انتقادها از دولت اردوغان را بلند کرده و به همین دلیل دولت شروع به جمع‌آوری برخی کمپ‌های مخصوص پناهندگان در برخی از شهرهای بزرگ ترکیه کرده و البته به روند ساخت دیوار مرزی با استان ادلب سوریه هم سرعت بیشتری بخشیده است. برای برخی از متواریان از منطقه ادلب سوریه تنها یک راه باقی مانده و آنهم فرار به سمت ترکیه است. به نظر می‌رسد که روسیه قصد دارد با وجود اختلاف‌هایی که با ترکیه بر سر سوریه دارد درباره ادلب مساله را با همکاری در قالب ابتکار آستانه فیصله بدهد. رجب‌طیب اردوغان دو هفته پیش نیز با سفر به مسکو با پوتین درباره اوضاع ادلب گفت‌وگو کرده بود. با این همه برخی تحلیلگران اعتقاد دارند که پوتین در ماجرای ادلب آنچه را که اردوغان می‌خواهد به وی نخواهد داد و احتمالا میزبان خود را در نشست روز دوشنبه ناامید خواهد کرد.پوتین قویا اعتقاد دارد که ادلب باید بخشی از سوریه و تحت حاکمیت دولت بشار اسد باشد.در این میان مساله این است که ارتش سوریه قدرت کافی برای بیرون راندن نیروهای ارتش کشور همسایه یعنی ترکیه را از خاک خود ندارد اما از حمایت روسیه برخوردار است.
بسیاری از تحلیلگران اعتقاد دارند که جنگ در سوریه همه به خصوص امریکا و روسیه را خسته کرده و به دنبال راهی برای پایان دادن به کشمکش‌های نظامی و وارد کردن پرونده از فاز نظامی به فاز سیاسی و تبیین قانون اساسی هستند.
ماجرای ادلب از همان ابتدای رایزنی‌های آستانه به دلیل پیچیدگی‌هایی که داشت به حاشیه رانده شد تا در مراحل پایانی فکری برای آن بشود. سال گذشته بود که اردوغان و پوتین در توافقی اعلام کردند دولت بشار اسد فعلا اقدامی نظامی علیه ادلب انجام نخواهد داد. با این‌همه مسکو و آنکارا بر سر اینکه کدام گروه‌ها در ادلب باید گروه تروریستی باشند با هم اختلاف نظر دارند. یکی از انتقادهای روسیه از عملکرد ترکیه در ادلب این است که نیروهای ترکیه برخلاف وعده داده شده نتوانسته‌اند گروه‌های تندرو شبه نظامی را خلع سلاح کنند و مانع از حمله این گروه‌های شبه‌نظامی به پایگاه‌های روسیه در سوریه بشوند. با توجه به جایگاه روسیه در مذاکرات آستانه و رابطه‌ای که کرملین با دولت بشار اسد دارد بسیاری از تحلیلگران اعتقاد دارند که در نهایت پوتین به نفع اسد وارد میدان خواهد شد. برهمین اساس پیش‌بینی می‌شود که در این دور از نشست آستانه در ترکیه اتفاقی رخ ندهد که منجر به تداوم سلطه ترکیه بر ادلب شود.
دیدار دوجانبه روحانی – پوتین
دیدار سه رییس‌جمهور در ترکیه در حالی صورت می‌گیرد که هرکدام دیدارهای دوجانبه‌ای را در حاشیه نشست آستانه خواهند داشت. روحانی و پوتین در حالی با یکدیگر ملاقات خواهند کرد که روسیه به عنوان عضوی بازمانده در توافق هسته‌ای با ایران نگرانی‌های توامان خود از کاهش تعهدات برجامی ایران و همچنین عدم وفای به عهد تروییکای اروپایی در برجام را ابراز کرده است. روسیه و ایران هر دو رابطه‌ای متشنج و البته متفاوت با دولت دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا را تجربه می‌کنند و روسیه نیز شاهد خروج واشنگتن از توافق‌های دوجانبه با روسیه بوده و در دو سال اخیر متحمل تحریم‌های امریکا هم شده است. روحانی و پوتین در فاصله کمتر از دو هفته تا سفر رییس‌جمهور ایران به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد با هم دیدار می‌کنند و این در حالی است که فرانسه تلاش می‌کند به نحوی دیدار میان روسای جمهور ایران و امریکا هرچند در قالب سه یا چندجانبه را جوش بدهد. تلاشی که با توجه به زمان اندک باقی مانده و همچنین فاصله فاحش مطالبه‌های ایران و امریکا بعید است به نتیجه‌ای برسد.
دیدار پوتین و روحانی پس از سفر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم اسراییل به روسیه و رایزنی با پوتین صورت می‌گیرد. دیداری که نتانیاهو می‌گوید در آن با میزبان درباره تداوم حملات اسراییل به منافع ایران در سوریه صحبت کرده اما اطلاعاتی درباره پاسخ رییس‌جمهور روسیه به وی وجود ندارد. با این‌همه رسانه امریکایی المانیتور گزارش داده دیدار بنیامین نتانیاهو، با «ولادیمیر پوتین»، رییس‌جمهور روسیه در شهر «سوچی» دستاورد چندانی برای او نداشته است.
براساس ترجمه خبرگزاری فارس از این گزارش، نتانیاهو درست ۵ روز پیش از برگزاری انتخابات سراسری در اسراییل برای دیدار با پوتین عازم روسیه شد. براساس این گزارش، نتانیاهو ابتدا از این دیدار خواسته‌ای کاملا متفاوت داشت. او خواستار برگزاری دیدار سه‌جانبه‌ای میان مشاوران امنیت داخلی روسیه، اسراییل و امریکا با حضور خودش، ولادیمیر پوتین و «دونالد ترامپ»، رییس‌جمهور امریکا بود. این خواسته او به دلیل امتناع پوتین از همکاری ناکام ماند. نتانیاهو قبل از سفر به سوچی گفت قصد دارد با پوتین درباره اوضاع سوریه صحبت کند و اقدامات ایران را برای پوتین توضیح دهد. المانیتور نوشته است: «آیا او توانسته دستاوردی از این سفر کسب کند؟ بسیار بعید است.»
روسیه قبل از سفر نتانیاهو به سوچی دو بیانیه مهم صادر کرد که یکی از آنها مربوط به ایران بود. در بیانیه نخست، روسیه بر خلاف نتانیاهو تأکید کرد که یافته‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران را نشان می‌دهد. روسیه حدود دو روز بعد هم با طرح نتانیاهو برای ضمیمه کردن بخش‌هایی از کرانه باختری به فلسطین اشغالی مخالفت کرد. المانیتور به ناکامی‌های قبلی نتانیاهو در سفرهایش به روسیه هم اشاره کرده است.
رسانه امریکایی نوشته: « نخست‌وزیر اسراییل زمانی امیدوار بود که بتواند بین ایران و روسیه جدایی ایجاد کند. امروز - بعد از گذشت چهار سال و ۱۳ دیداری که نتانیاهو با پوتین داشته- به نظر می‌رسد که او نتوانسته بین مسکو و تهران شکاف ایجاد کند. شراکت میان دو کشور در سوریه همانند گذشته مستحکم است.»
