کسی از سرنوشت مسکن مهر خبر ندارد؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، شواهد موجود نشان می‌دهد صدها واحد نیمه‌تمام و تحویل شده هنوز تکلیف روشنی ندارند و با وجود آنکه دولت گفته تلاش می‌کند، تا پایان سال تمام واحدهای باقی مانده را تحویل دهد اما به روز نکردن اطلاعات و ارقام موجود از مسکن مهر و البته «پنهان‌کاری» دستگاه متولی، باعث شده در واقع کسی از وضعیت مسکن مهر خبر نداشته باشد.

مسکن مهر این روزها در حالی دوازدهمین سال از عمر خود را پشت سر می‌گذارد که در قیاس روزهای آغاز به کارش در بسیاری از موارد تغییر وضعیتی قابل توجه داشته است. مسکن مهر که در دولت نهم ابتدا با هدف ساخت خانه‌های رایگان کلنگ‌زنی شد و پس از آن بنا بود با دریافت وجوهی محدود از متقاضیان ساخته شود، امروز بسته به شهر و تقاضای موجود شرایطی متفاوت دارد. دولت از یک سو با واحدهایی رو به روست که هنوز هیچ متقاضی برای آنها پیدا نشده و از سوی دیگر در شهری مانند پردیس، قیمت برخی از واحدهای مسکن مهر به مرز 400 و 500 میلیون تومان رسیده است.

رسیدن به این شرایط دولت روحانی را که از ابتدا به شکل جدی منتقد این طرح بود دچار یک سردرگمی جدی کرده است. تعدادی از واحدهای نیمه‌کاره، پیش از رسیدن به مرحله افتتاح چندین برابر قیمت ابتدایی‌شان، خرید و فروش می‌شوند و افزایش هزینه‌های ساخت و ساز از یک سو و پیچیدگی‌های زیرساختی برای بهره‌برداری از برخی واحدها از سوی دیگر کار را برای تکمیل واحدهای باقی مانده، دشوار کرده است و به نظر می‌رسد همین پیچیدگی باعث شده، دولت ترجیح دهد اطلاع‌رسانی دقیق از وضعیت ساخت این واحدها را به تعویق بیندازد.

دو سال در جا زدن؟

مسکن مهر در سال‌هایی کلید خورد که ایران بیشترین نفت روزانه را در بالاترین قیمت ممکن به فروش می‌رساند و با تزریق این پول به طرح مسکن مهر، عملا کار را با سرعت بالایی آغاز کرد. در سال‌های بعد و همزمان با کاهش درآمدهای نفتی به دنبال اوج‌گیری تحریم‌ها و کاهش قیمت جهانی، سرعت پیگیری ساخت مسکن مهر نیز کاهش یافت.

آمارهای رسمی ارایه شده نشان می‌دهد که در برنامه‌ریزی‌های ابتدایی برنامه ساخت بیش از دو میلیون و 200 هزار واحد مسکن مهر از سوی دولت نهایی شد. در سال‌های بعد دولت بخشی از واحدهای مسکونی بدون متقاضی را از برنامه حذف کرد تا عملا از سال 1392، ساخت دو میلیون و 155 هزار و 600 واحد در دستور کار قرار بگیرد.

آمارهای رسمی نشان می‌دهد، تا پایان سال 88 و همزمان با تمام شدن دولت اول محمود احمدی‌نژاد، حدود 904 هزار واحد مسکن مهر برای ساخت در دستور کار قرار گرفته و از این واحدها تا پایان این سال حدود 21 هزار واحد، آماده بهره‌برداری شده است. در پایان سال 89، تعداد واحدهای آماده به 195 هزار و در سال 90، به 658 هزار واحد رسیده است.

در سال پایانی دولت احمدی‌نژاد، آمارهای متفاوتی از تعداد مسکن مهرهایی که آماده بهره‌برداری بوده منتشر شده و بعضا این آمارها با یکدیگر فاصله زیادی دارد. در آمار رسمی که از عملکرد مسکن مهر منتشر شده تعداد واحدهایی که تا انتهای سال 91، به پایان مرحله نازک کاری رسیده‌اند، یک میلیون و 240 هزار واحد اعلام شده است. این در حالی است که در گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت در مرداد سال 96، اعلام شده، از حدود یک میلیون و 800 هزار واحد مسکن مهر تکمیل و افتتاح شده، 800 هزار واحد مربوط به عملکرد دولت یازدهم است و در این میان فاصله میان دو آمار به بیش از 200 هزار واحد می‌رسد.

فارغ از این اختلاف قابل توجه، آنچه در سال‌های گذشته توجه جدی به خود جلب می‌کند در جا زدن دولت در تکمیل واحدهای مسکن مهر باقی‌مانده است. اگر به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت در مرداد 96 استناد کنیم، تا پایان دولت یازدهم، حدود یک میلیون و 839 هزار واحد، مسکن مهر تکمیل شده یا به بهره‌برداری رسیده است. در این سال تعداد واحدهای تحویل شده به مخاطبان، حدود یک میلیون و 567 هزار واحد بوده است.

دولت از آبان ماه سال 95، دیگر آمارهای رسمی مسکن مهر را منتشر نکرده است و سوال ابتدایی اینجاست که دلیل توقف ارایه گزارش از وضعیت این پروژه‌ها چیست؟ در همین آمار نیز اعلام شده بیش از یک میلیون و 900 هزار واحد مسکن مهر به مرحله پایان نازک کاری رسیده است.

با توقف انتشار آمارهای رسمی، از سال 95 به بعد، اظهارات مدیران وزارت راه، تنها شیوه دریافت اطلاعات جدید از این پروژه است. اصغری مهرآبادی قائم مقام وزیر راه و شهرسازی در مسکن مهر، اردیبهشت امسال اعلام کرده از مجموع دو میلیون و۲۰۰ هزار مسکن مهر شهری یک میلیون و۸۰۰ هزار واحد آن تحویل متقاضیان شده، ۲۰۰ هزار واحد آماده تحویل و ۲۰۰ هزار واحد باقی مانده هم تا پایان امسال تکمیل می‌شود.

به این ترتیب بر اساس آمارهای دولت در سال 95، یک میلیون و 900 هزار واحد، نازک کاری را به اتمام رسانده‌اند و در اردیبهشت 98، یک میلیون و 800 واحد به متقاضیان واگذار شده است. اینکه عملکرد دولت در این سه سال چه بوده و دلیل در جا زدن در آمارها، برای این مدت طولانی چیست، به دلیل منتشر نشدن آمارهای رسمی، عملا نامشخص است.

محدودیت دسترسی مردم

در کنار منتشر نشدن آمارهای رسمی، مراجعان عادی به سامانه‌های مسکن مهر نیز عملا دسترسی ندارند. در سامانه رسمی وزارت راه و شهرسازی، بخش مربوط به مسکن مهر، پنجره‌ای را باز می‌کند که چند سر فصل مانند ورود سازمان‌ها، ورود متقاضیان، ثبت نام مسکن مهر و اخبار مسکن مهر در آن گنجانده شده و عملا هیچ یک از این گزینه‌ها بدون داشتن رمز عبور قابل دسترسی نیست و حتی اگر خریداران مسکن مهر نیز امکان کسب اطلاع از شرایط طرح‌ را پیدا کنند، هیچ اطلاعات جدیدی در این زمینه در دسترس نیست و به نظر می‌رسد این سامانه عملا سال‌هاست که به روز نشده است.

جدای از آن، یک سامانه زیرنظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز به نام سامانه نظارت بر تعاونی‌های مسکن مهر وجود دارد، که این سایت نیز جز با در اختیار داشتن نام کاربری و رمز عبور، فعالیت نمی‌کند و دسترسی به هیچ یک از اطلاعات آن در حالت عادی ممکن نیست. از این رو عملا پیدا کردن چرایی در جا زدن مسکن مهر، از طریق سامانه‌های رسمی دولت نیز ممکن نیست.

مورد خاص تهران

از آغاز به کار مسکن مهر تاکنون، بازار مسکن دو موج افزایش قیمت قابل توجه را پشت سر گذاشته که یکی از آنها اوایل دهه 90 و دیگری سال گذشته رخ داده و به تناسب وضعیت قیمتی هر شهر، میزان افزایش نرخ‌ها به شکل قابل توجهی متفاوت است. در میان وضعیت شهر و استان تهران بسیار متفاوت است.

اطلاعات ارایه شده از سوی استاندار تهران، نشان می‌دهد که این استان با توجه به بالا بودن میزان جمعیتش بالاترین تعداد واحد مسکن مهر را نیز در خود جای داده است.بند پی گفته: بیشترین تعداد مسکن مهر کشور به تناسب جمعیت در استان تهران وجود دارد که بر این اساس 95 هزار واحد مسکن مهر در پرند، 85 هزار واحد در پردیس و 3 هزار واحد در شهر اندیشه است.

افزایش قیمت خانه در تهران، باعث شده میزان تقاضا برای واحدهای مسکن مهر در شهرهای اطراف پایتخت به شکل جدی افزایش پیدا کند و از این رو قیمت خانه در این شهرهای جدید نیز سر به فلک گذاشته است. اگر تا سه سال قبل امکان آن وجود داشت که با پرداخت رقمی کمتر از 50 میلیون تومان در پردیس صاحب خانه شد، امروز واحدهای مسکن مهر این شهر رقم‌هایی بیش از 400 میلیون تومان دارند و عملا قیمت‌ آنها با مناطقی از شهر تهران تفاوت نمی‌کند.

از سوی دیگر با توجه به دشواری جایابی در ساخت شهرهای جدید اطراف پایتخت، در شرایطی که در تعدادی از استان‌ها، عملا کار ساخت مسکن مهر به پایان رسیده، هنوز در تهران برنامه دقیقی برای تکمیل واحدهای باقی مانده ارایه نمی‌شود. هرچند مسکن مهرهای استان تهران نیز بناست تا پایان سال جاری به بهره‌برداری کامل برسد اما اضافه شدن قید واحدهایی که مشکل حقوقی دارند، باعث می‌شود، لااقل تعدادی از این واحدها استثنا شوند.

هدایت – مدیرعامل شرکت عمران شهر جدید پردیس – در سال زمستان 97 اعلام کرده: با تمهیداتی که در بودجه ۱۳۹۸ دیده شده اطمینان داریم با تصویب این تبصره‌ها در لایحه بودجه برای پردیس سال بسیار خوبی خواهد شد. همچنین تامین خدمات و مراکز محلات را داریم که حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان پروژه آماده سازی و مراکز محلات را در دهه فجر کلنگ زنی خواهیم کرد. موضوع تامین کسری واحدهای مسکن مهر را نیز در شهر جدید پردیس دنبال می‌کنیم که بخشی از این کسری را در نظر داریم حل کنیم که طبیعتا این کسری در سال ۱۳۹۸ اتفاق نمی‌افتد ولی مابقی واحدها در سال ۱۳۹۸ تحویل خواهد شد.

در پرند نیز وضعیت شبیه به پردیس است. وطن خواهی – مدیرعامل شرکت عمران شهر پرند – در اردیبهشت امسال و همزمان با افتتاح 5000 واحد مسکن مهر در این شهر، گفته: با بهره‌برداری از ۵۰۰۰ واحد مجموع افتتاحات به ۷۴ هزار واحد می‌رسد. بخش عمده واحدهای مسکن مهر تا پایان سال جاری به بهره‌برداری می‌رسد و فقط تعداد محدودی که دچار مباحث حقوقی هستند، ممکن است به سال‌های آینده موکول شود. ۱۶ هزار واحد مسکن مهر باقی‌ مانده که تلاش می‌کنیم در سال جاری پرونده مسکن مهر پرند- به جز آن واحدهایی که دچار مشکلات حقوقی هستند- را ببندیم.

کمک‌های مالی تمام‌نشدنی

ساخت همزمان چند صد هزار واحد مسکونی جدید در سراسر کشور به منابع مالی چشمگیری احتیاج داشت که در دولت قبل با استفاده از ساده‌ترین شیوه‌ها به این پروژه تزریق می‌شد. بت‌شکن مدیرعامل سابق بانک مسکن، درباره چگونگی فرآیند تامین منابع مالی مسکن مهر در دولت قبل توضیح داده بود: دولت یازدهم با ارثیه‌ای به نام مسکن مهر- به عنوان بزرگ‌ترین پروژه ساخت‌وساز دولتی- با بیش از ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار مخاطب مردمی مواجه بود. فارغ از مشکلات فنی و مهندسی مترتب بر آن‌که در تخصص نگارنده نیست، این پروژه عظیم فاقد یک پیوست تامین مالی سالم و پایدار بود.

او اضافه کرده: سهل‌الوصول‌ترین سازوکار تامین مالی و در عین حال مخرب‌ترین روش یعنی اضافه برداشت از حساب بانک مرکزی به عنوان راهکار اصلی تامین مالی انتخاب شد. مبلغ ۴۵۰ هزار میلیارد ریال اضافه برداشت بانک عامل مسکن به تنهایی معادل ۴۵ درصد پایه پولی کشور بود. این مبلغ با احتساب ضریب فزاینده پولی موجب رشد شدید نقدینگی شد که خود یکی از عوامل موجد تورم بالا در دولت دهم بود. متوسط نرخ سود ۵درصدی تسهیلات نیز باید از سوی دولت به عنوان یارانه مابه‌التفاوت نرخ سود، پوشش داده می‌شد.

افزایش پایه پولی کشور یکی از اصلی‌ترین انتقادهایی بود که عباس آخوندی وزیر سابق راه و شهرسازی نیز بارها به آن اشاره کرده و از تلاش دولت برای عدم استفاده از این منابع برای تکمیل مسکن مهر سخن می‌گفت. با این وجود بار مالی که مسکن مهر بر دوش شبکه بانکی و به‌طور خاص بانک مسکن، انداخته بسیار جدی و گسترده است.

در گزارش عملکرد بانک مسکن در تابستان 97 آمده: عملکرد 11 ساله اجرای طرح مسکن مهر از سال 86 تا خرداد 97 نشان می‌دهد، از زمان اجرای پروژه مسکن مهر تاکنون برای 2 میلیون و 373 هزار و 543 واحد مسکن مهر به میزان 49 هزار و 844 میلیارد و 184 میلیون و 400 هزار تومان تسهیلات پرداخت شده است که این میزان پرداخت، از طریق 34 مدیریت در استان‌های کشور، صورت گرفته است. بررسی عملکرد پرداخت تسهیلات مسکن مهر در استان تهران نشان می‌دهد، 21 هزار و 681 میلیارد و 906 میلیون و 700 هزار تومان به 350 هزار و 233 واحد مسکونی مهر پرداخت شده است که می‌توان گفت این میزان پرداخت، سهم زیادی از اعتبارات را شامل می‌شود.

پرداخت این عدد بالا در طول یازده سال، برای طرحی که مشخص نیست چه میزان توانسته از مشکلات تامین مسکن اقشار کم درآمد را برطرف کند، نشان از آن دارد که از ابتدا تامین مالی مسکن مهر با اما و اگرهای جدی مواجه بوده و در صورت بررسی‌های دقیق‌تر، شاید ابهام وارد شده در نقش جدی این مسکن در افزایش تورم در اقتصاد ایران، از نظر علمی اثبات شود.

با وجود تمام ابهامات باقی مانده و خلف وعده‌هایی که در سال‌های گذشته برای به پایان رسیدن مسکن مهر صورت گرفته، دولت این‌بار اعلام کرده که مسکن مهر را تا پایان سال جاری به بهره‌برداری نهایی خواهد رساند و در این زمینه به نظر می‌رسد، مجلس نیز تلاش کرده منابع مالی لازم برای اتمام این پروژه 12 ساله را تامین کند. بهادری – عضو کمیسیون عمران مجلس- در فصل بررسی بودجه سال 98، اعلام کرد: بر اساس تبصره 8 لایحه بودجه سال 98، دولت مجاز است که اعتباری تا سقف 5 هزار میلیارد تومان را برای افزایش سرمایه بانک مسکن جهت ارایه تسهیلات به متقاضیان اختصاص دهد. همچنین وزارت راه و شهرسازی مجاز به تهاتر اراضی و املاک خود به میزان یک هزار و 500 میلیارد تومان جهت اجرای طرح‌های تکمیل مسکن مهر است.

اگر منابع مالی در نظر گرفته شده در سال جاری تامین شود، دولت می‌تواند به وعده جدید خود در بستن پرونده مسکن مهر در سال جاری عمل کند و در این بین دو ابهام مهم را باقی گذارد. از سویی حدود 70 هزار واحد مسکن مهر هنوز بی‌تقاضا باقی مانده و مشخص نیست در صورت تکمیل دولت باید با آنها چه کند و از سوی دیگر واحدهایی که از سوی مقامات همراه با مشکلات حقوقی خوانده می‌شوند در پایان این طرح همچنان بلاتکلیف خواهند ماند.

مسکن مهر در حالی به ماه‌های آخر کار خود نزدیک می‌شود که عملا نتوانسته مشکل تامین مسکن اقشار کم‌‌درآمد را حل کند و با افزایش قیمت‌های اخیر، خود به محلی برای دلالی و افزایش نرخ‌ها بدل شده است. دولت این روزها خود را آماده می‌کند، طرح‌هایی جدید برای ساخت یا تامین واحدهای مسکونی با هدف حمایت از اقشار کم درآمد را در دستور کار قرار دهد، کارشناسان، فعالان بازار و مردم یک سوال مهم را مطرح می‌کنند: آیا طرح‌های جدید سرنوشتی مانند مسکن مهر خواهند داشت؟