آمازون در آتش

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، شعله‌های آتش در آمازون بسیار مهیب است به‌طوری که دود حتی از فضا هم دیده می‌شود. متخصصان هشدار داده‌اند که آتش‌سوزی‌ها می‌توانند منجر به تاثیرات عمده اقلیمی شوند. موسسه ملی تحقیقات فضایی برزیل گزارش کرده که تنها ظرف سال‌ جاری، ۷۲.۸۴۳ مورد آتش‌سوزی در جنگل‌های بارانی آمازون ثبت و گزارش شده و این بدان معناست که آتش‌سوزی‌ها نسبت به سال گذشته افزایش تقریبا ۸۰درصدی داشته‌اند. بیش از ۹ هزار مورد از این آتش‌سوزی‌ها هم طی هفته گذشته اتفاق افتاده‌اند. با این وجود آیا جنگل‌های بارانی در آمازون در معرض خطر هستند؟ بلی خطر در آمازون کاملا جدی است.

سائوپائولو در تاریکی فرو رفت

آمارها حاکی از آن است که تعداد آتش‌سوزی‌های جنگلی در کشور برزیل در حدفاصل اول ژانویه تا ۲۰ آگوست، به صورت تصاعدی و نسبت به سال گذشته ۸۵درصد بیشتر شده و این در حالی است که تقریبا نیمی از این آتش‌سوزی‌ها در ظرف ۲۰ روز اخیر رخ داده‌اند.

موسسه تحقیقات زیست محیطی آمازون

(The Brazilian NGO IPAM) در یک یادداشت فنی اعلام کرده که این آتش‌سوزی‌ها مستقیما با جنگل‌زدایی در ارتباط هستند، چراکه هیچ مدرک مستندی که نشان دهد این اتفاق ناشی از فقدان بارندگی است، وجود ندارد. آن آلنکار (Ane Alencar) مدیر علمی موسسه تحقیقات زیست‌محیطی آمازون گفته، آتشی که ما امروز شاهد آن هستیم، مستقیما با جنگل‌زدایی در ارتباط است.

مدیر علمی موسسه تحقیقات زیست‌محیطی آمازون همچنین تاکید کرده که این آتش‌سوزی‌ها طبیعی نیستند، بلکه آتش‌سوزی‌های ناشی از عوامل انسانی هستند که هر ساله در محل‌های به‌خصوصی اتفاق می‌افتند. به گفته او این نوع آتش‌سوزی‌ها مرحله آخر معمول فرآیند جنگل‌زدایی در منطقه آمازون هستند.

آلنکار موضوع را این‌طور تشریح می‌کند: «آنها درختان را می‌برند، چوب را رها می‌کنند تا خشک شود و سپس زمین‌ها را آتش می‌زنند و مدعی هستند که خاکستر خاک را بارور خواهد کرد. وقتی که باران می‌بارد، مراتع و علفزارها در یک بازه زمانی کوتاه شکوفا می‌شوند اما دلیل آن بارورتر شدن خاک نیست، بلکه در واقع مواد غذایی که پس از آتش‌سوزی در خاک باقی مانده‌اند، تا یک مدت محدود زمین را حاصلخیز می‌کنند و پس از آن است که همه چیز از دست می‌رود.»

آتش‌سوزی‌ها در برزیل از بعدازظهر روز ۱۹ آگوست، آن هم درست زمانی که آسمان شهر سائوپائولو ناگهان سیاه شد، رسانه‌ای شد. از همان زمان صحبت‌هایی در بین مردم شایع شد مبنی بر اینکه بین این اتفاق و آتش‌سوزی‌های جنگل‌های آمازون باید ارتباطی وجود داشته باشد. پس از آن بود که موضوع آتش‌سوزی در آمازون به‌شدت داغ و رسانه‌ای شد اما واقعیت این است که این موضوع هنوز آن‌طور که باید توجه جهانیان را به خود جلب نکرده است.

صندوق جهانی طبیعت (WWF) این پرسش جالب را مطرح کرده که آتش‌سوزی‌ کلیسای جامع نوتردام یک هیجان جهانی را برانگیخت، چرا یک چنین اتفاقی به خاطر آتش‌سوزی‌هایی که در آمازون در حال گسترش است، وجود ندارد؟

چه چیزی دانشمندان را نگران کرده است؟

آنچه دانشمندان را نگران کرده این است که امسال از نظر وضعیت اقلیمی و پدیده‌هایی که شاهد آن بوده‌ایم، یک سال معمولی تلقی نمی‌شود. این در حالی است که هنوز خشکسالی‌های وسیع و اتفاقات آب و هوایی نظیر ال نینیو رخ نداده در صورتی که به صورت معمول چنین مسائلی اغلب با آتش‌سوزی‌های حاد در این منطقه رخ می‌دهند. این قبیل اتفاقات در گذشته به‌کرات در سال‌های ۱۹۹۸، ۲۰۰۵ و ۲۰۱۵ میلادی مشاهده شده‌اند.

به گفته کارشناسان، آتش‌سوزی‌ها امسال در آمازون زودتر شروع شده‌اند. اغلب مالکان زمین در این منطقه عادت دارند که زمین‌های‌شان را حدود یک ماه قبل از شروع بارندگی‌ها می‌سوزانند. اما بارندگی‌ها در بخش‌های شمالی آمازون اغلب قبل از اواخر ماه سپتامبر آغاز نخواهد شد و به گفته کارشناسان همه اینها گواه این است که آتش‌سوزی‌های بیشتری هم در آینده در راه هستند. کارشناسان در ضمن هشدار می‌دهند که زمین‌هایی که هم‌اکنون طعمه حریق شده‌اند، در آینده بیش از سایر قسمت‌ها نسبت به خشکسالی‌ها، سیل‌ها و سایر تاثیرات ناشی از تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر خواهند بود.

آنچه در آمازون خاکستر می‌شود

۹ هزار مورد آتش‌سوزی پراکنده‌ای که طی هفته گذشته در جنگل‌های آمازون ایجاد شده، قلمرو خود را از برزیل به کشورهای بولیوی، پاراگوئه و پرو هم تسری بخشیده و نگرانی‌ها در مورد این وضعیت روز به روز بیشتر می‌شود.

این مساله به نوعی غیرقابل تصور است که اکوسیستم‌های مرطوب با این وسعت و شدت آتش بگیرند و ابعاد آتش‌سوزی‌ها هم در آنها

به سرعت گسترش پیدا کند. یکی از مسائلی که باعث افزایش آتش‌سوزی‌ها شده این است که آنها از کنترل خارج شده‌اند. با وجود اینکه عامل انسانی دلیل وقوع این آتش‌سوزی‌هاست اما آتش در دل طبیعت هم به سرعت به پیش می‌تازد.

برخلاف تصاویر متعددی که در فضای مجازی دست به دست می‌شود و شعله‌های آتش را نشان می‌دهد که به تاج پوشش درختان رسیده‌اند، وضعیت در آمازون متفاوت است. شعله‌های آتش در آمازون در هر روز بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر پیش می‌روند و به ندرت ارتفاع آنها از ۳۰ سانتی‌متر تجاوز می‌کند، بنابراین بیشترین چیزی که هم‌اکنون در آمازون می‌سوزد، چوب‌های خشک یا برگ‌های درختان است که بر زمین ریخته است.

یک مشکل که بر اثر وقوع آتش‌سوزی‌های مهیب نظیر مورد اخیر ایجاد می‌شود، برهم خوردن نظم حاکم بر اکوسیستم است. در آتش‌سوزی اخیر بیشتر درخت‌های جوان و پاجوش‌ها از دست رفته‌اند، ممکن است که درختان تنومند و بزرگ‌تر در ظاهر سالم باشند اما آنها هم اغلب ظرف سال‌های آتی از بین خواهند رفت که این اتفاق

به معنای از دست رفتن بیش از نیمی از ذخایر کربنی جنگلی است. درختان تنومند و بزرگ بیشترین میزان کربن را در خود نگهداری می‌کنند و رشد مجدد گونه‌های نوپا در آینده به هیچ‌وجه قابل مقایسه با این درخت‌ها نیست، چراکه جنگل‌ها اگر یک‌بار هم آتش‌سوزی را تجربه کنند، حتی پس از گذشت ۳ دهه نسبت به جنگل‌هایی که نسوخته‌اند، ۲۵درصد کمتر کربن نگه خواهند داشت.

چه بر سر حیوانات خواهد آمد؟

در شرایط کنونی آمازون اغلب حیواناتی که توان جابه‌جایی دارند، به سرعت از منطقه فرار می‌کنند و اگر آتش‌نشان‌ها در آن منطقه حضور داشته باشند، آنها را از محل دور می‌کنند. اما بخش اعظم تنوع زیستی در آمازون به دلیل نداشتن سازگاری طبیعی با آتش در معرض خطر است و به همین دلیل است که گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری به شکل ملموسی آسیب‌پذیر قلمداد می‌شوند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که حیواناتی مانند شامپانزه‌ها در جنگل‌هایی که سوخته‌اند، کمتر یافت می‌شوند. بسیاری از پرندگانی هم که

به صورت تخصصی حشره‌خوار هستند، تحت این شرایط محیط را برای همیشه ترک کرده و ناپدید می‌شوند.

اما یکی از جالب‌ترین اتفاقات در آمازون حضور موجوداتی است که شاید کمتر به آنها توجه می‌شود. در جنگل‌های استوایی امریکای مرکزی، درختان به‌طور مستمر زیر حملات مورچه‌های برگ‌بُر هستند. یک مطالعه جالب روی مورچه‌های برگ‌بر در نواحی جنوبی آمازون و بخش‌هایی که به واسطه جنگل‌زدایی دستخوش تغییر کاربری شده‌اند، نشان داده که این مورچه‌ها به دلیل جمع‌آوری لاش برگ‌های درختان و ضایعات چوبی می‌توانند به نحو موثری در مهار آتش‌سوزی‌ها موفق عمل کنند.

مورچه‌های برگ‌بر از آرواره‌های تیزشان مثل قیچی استفاده کرده و با آن برگ درختان را می‌برند. قطعات بریده شده برگ‌ها توسط این مورچه‌ها به لانه‌های زیرزمینی برده می‌شود اما این مورچه‌ها نمی‌توانند قطعات برگی را که می‌برند، هضم کنند، به‌جایش آنها بستری از کمپوست برای کشت قارچ فراهم می‌سازند. لاروها از این قارچ‌ها تغذیه کرده و در عین حال از آن به ملکه و فرزندانش هم می‌دهند.

چرا باید نگران جنگل‌های بارانی آمازون بود؟

جنگل‌های آمازون نقش خارق‌العاده‌ای در کره خاکی ما ایفا می‌کنند. صندوق جهانی طبیعت (WWF) می‌گوید که جنگل‌های بارانی آمازون که وسعت آنها ۶.۷ میلیون کیلومترمربع تخمین زده شده، سکونتگاه ۳۴ میلیون انسان هستند و حدود ۱۰درصد از تنوع زیستی جهانی هم برای بقا به این جنگل‌ها وابسته‌اند. نزدیک ۸ هزار گونه درختی به تنهایی در این منطقه شناسایی شده و هیچ‌ کدام از آنها در برابر آتش‌سوزی‌هایی با این وسعت و دامنه مصونیت ندارند.

در برخی منابع عنوان شده که جنگل‌های آمازون بین ۱۷ الی ۲۱درصد از آب جهان و حدود ۲۰درصد از اکسیژن کره‌زمین را تولید می‌کنند. اما این صحبت چندان درستی نیست، چراکه تمامی جنگل‌های بارانی کره‌زمین که آمازون تنها بخشی از آن و البته بزرگ‌ترین جزء این پازل است، مسوولیت حدود ۲۰درصد از کل فتوسنتز را برعهده دارند. این در حالی است که حیات در اقیانوس‌ها هم حدود ۵۰درصد از این اکسیژن را تامین می‌کنند. اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم، آمازون حدود ۵درصد از اکسیژن جهان را تامین می‌کند.

با این وجود، جنگل‌های بارانی در مجموع حدود نیمی از تنوع زیستی متکی بر خشکی دنیا را در خود جای داده‌اند و آمازون هم بخش قابل‌ملاحظه‌ای از این مجموعه حیاتی است. درنتیجه وقتی که گفته می‌شود، جنگل‌های آمازون می‌سوزد، زیستگاه‌های مختلف و گونه‌های مختلفی هم از دست می‌روند و بالطبع جوامع بومی هم که هزاران سال است در این مناطق زندگی کرده‌اند، زمین‌های‌شان را از دست می‌دهند.

از نظر جهانی حدود ۱۰ تا ۱۵درصد انتشار گاز دی‌اکسیدکربن که یک نوع آلاینده خطرناک است، به واسطه جنگل‌زدایی است. مشکل اینجاست که اگر این وضعیتی که هم‌اکنون در جنگل‌های آمازون به واسطه عوامل انسانی و جنگل‌زدایی ایجاد شده، اصلاح نشود، وضعیت تغییرات اقلیمی هم در آینده بدتر از این خواهد شد. در حقیقت آنچه باید ما را نگران کند، بیش از هر چیز دیگر تاثیر این اتفاق بر روند تغییرات اقلیمی است.