خاورمیانه در انتظار اتفاقات جدید!

برخی با تاکید بر مشکلات ناشی از قرار داد سایکس - پیکو و معضلات ناشی از مرزبندی‌های خاورمیانه بعد از فروپاشی عثمانی نوعی دموکراسی توافقی مانند آنچه در لبنان و عراق شاهد هستیم را بهترین راه‌حل برای جوامع چندپاره خاورمیانه می‌دانند. دموکراسی که به دلیل عدم احراز اکثریت مطلق توسط یک گروه و ضرورت توافق احزاب اصلی برای رسیدن به اکثریت موثر، دموکراسی توافقی می‌نامند. برخی با بهانه کردن عدم بلوغ سیاسی در خاورمیانه، قوت ساختار قبیله‌ای و عشیره‌ای در کشورهای این منطقه، ضعف جامعه مدنی و اهمیت روابط خونی بر هر منطق دیگر تداوم خاندان سالاری، همان الگوی حاکم در کشورهای حاشیه فارس، را بهترین الگوی حاکمیتی معرفی می‌کردند. برخی نیز با همین استدلال و البته با تاکید بر لزوم تحقق توسعه سیاسی و اقتصادی، بر دیکتاتوری نظامی یا حکومت ژنرال‌ها مانند آنچه در لیبی و مصر وجود داشت، به عنوان مرحله‌ای برای گذار به دموکراسی تاکید می‌کردند.

الگوی دیگر، الگوی مردم سالاری دینی بود که بعد از انقلاب اسلامی ایران به عنوان گفتمانی رقیب برای لیبرال دموکراسی غربی در منطقه مطرح شد. الگویی که منبع مشروعیت را الهی می‌دید و با توسعه مرزهای "ملت" (در تعریف دولت- ملت) به "امت"، حکومتی بر مبنای دین را شکل می‌داد که البته با الگوهای قبلی در تعارض بود. در کنار این الگوها تجربه موفق ترکیه به عنوان روش مطلوب حکومت‌داری مورد توجه بسیاری در داخل و خارج منطقه قرار گرفت. به دنبال بیداری اسلامی در کشورهای منطقه در سال 2011 حزب حاکم عدالت و توسعه در آنکارا که شاخه‌ای از اخوان‌المسلمین محسوب می‌شد ، پیروزی اخوان در برخی از کشورهای عربی، را مغتنم شمرد تا الگوی خود را به عنوان یک پارادایم جدید مطرح کند. حال در آستانه سال جدید میلادی 2014 الگوی اخوانی ترکیه که قرار بود منطقه را درنوردد در حال اضمحلال است. روز گذشته عبدالغدیر سلوی، مدیر روزنامه ینی شفق در آنکارا که یک روزنامه حامی دولت ترکیه است، در ستون خود نوشت: عبدا... بن زاید آل نهیان، وزیر امور خارجه امارات در یک نشست نیمه محرمانه اعلام کرد که این کشور تمام تلاش خود را به کار می‌برد تا ترکیه را به مصری دیگر تبدیل کند. بحران سیاسی اخیر در ترکیه در حالی دولت اخوانی این کشور را متزلزل ساخته است که تحولات مصر نیز آینده‌ای مبهم را برای این جنبش در خاورمیانه ترسیم می‌کند. پس از تروریستی شناخته شدن تشکیلات اخوان المسلمین در مصر، قاهره از دیگر کشورهای عضو اتحادیه عرب خواست تا آنها نیز اخوانی‌ها را در لیست تروریست خود بگنجانند. اتحادیه نیز این درخواست را به تمام کشورهای عربی ابلاغ کرده است. اتحادیه عرب تاکید کرد، مسئولان مصری مصمم هستند که بر اساس توافقنامه عربی مبارزه با تروریسم و توافقنامه عربی مبارزه با پولشویی و منع حمایت مالی از تروریسم، اخوان المسلمین را در لیست تروریسم قرار دهند. مصر از کشورهای عربی می‌خواهد تا توافقنامه منعقد شده در سال 1998 را علیه اخوان‌المسلمین اجرا کنند که بدین ترتیب هر گونه حمایت مالی کشورهای عربی از اخوان المسلمین ممنوع می‌شود. اخوانی‌ها در رقابت با الگوی حکومت قبیله‌ای که آل‌سعود نماینده اصلی آن است شکست خورده است. ژنرال‌ها به دنبال بازگشت به قدرت در مصر هستند. روز گذشته طرفداران عبدالفتاح السیسی، وزیر دفاع مصر با تجمع در میدان التحریر قاهره، حمایت خود از قانون اساسی را اعلام کرده و از السیسی خواستند تا در انتخابات ریاست جمهوری نامزد شده و با "تروریسم" مبارزه کنند. بالارفتن عکس‌های سیسی در میدان التحریر با پایین آمدن عکس‌های اردوغان در میدان تقسیم همزمان شده است. «عصمت ییلماز»، وزیر دفاع ترکیه از موج جدید کناره‌گیری‌ها در ارتش خبر داده است، یکی از دادستان‌های استانبول ادعا کرد، شبکه‌ای که برخی از مقامات قضایی نیز از اعضای آن هستند در پی کودتا علیه اردوغان نخست‌وزیر ترکیه است. پیشتر نیز روزنامه اکسپرس انگلیس با پرداختن به اعتراضات مردمی در ترکیه از افزایش نگرانی‌ها درباره احتمال کودتای نظامی علیه دولت اردوغان خبر داده بود. مثلث کودتایی که در مصر اخوانی‌ها را سرنگون کرد در ترکیه نیز در حال تکمیل شدن است، قضات، نظامیان و شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج فارس، این سه ضلع چنان چه به هم برسند کودتا در آنکارا تکمیل می‌شود. الگوی حکومتی اخوانی‌ها در خاورمیانه در حالی سیر نزولی خود را در پیش گرفته است که روز گذشته تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر اخیرا در دیدار با هیئتی از رهبران اخوان المسلمین سوریه به ریاست علی البیانونی و با حضور خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس از شکست پروژه اخوان المسلمین در خاورمیانه خبر داده است. امروز دیگر کسی از الگوی ترکیه یا الگوی اخوانی سخنی نمی‌گوید، همه نگران بازگشت ژنرا‌ل‌ها هستند.