کم کردن فاصله شمال و جنوب پایتخت؛ هدف یا وعده؟/ ساکنان شیب تند، به فاصله دامن می‌زنند

اقتصادآنلاین - فائزه مومنی؛ شیب تهران راوی شرایط اقتصادی مردمانش است. هرچه ساکن شیب تند باشی، جاذبه فقر، کم‌تر توان بلعیدنت را دارد و هرچه درسرازیری قرار بگیری، قدرتت برای بالا ماندن کم‌تر می‌شود. شیب در تهران کنتور می‌اندازد، هرچه بالاتر، گران تر و هرچه پایین تر، نه که ارزان تر اما قابل زیست تر. هوا هم روی خوشش را برای ساکنان شیب تند نشان می‌دهد؛ هرچه بالاتر، آسمان صاف تر و هرچه پایین‌تر، گرفته‌تر. تهران خواسته و ناخواسته تبدیل به نماد حال ناخوش شرایط اقتصادی کشورش شده، خلا خالی از مشکلات مالی در تهران، خواه ناخواه، آن‌ها را از ساکنان سرازیری جدا کرده است. به نقشه‌های اجتماعی تهران که رجوع کنید، هندوانه تهران دوقاچ صاف و بی نقص دارد؛ قاچ قرمز بالایی، فضای سبز بیشتر، مراکز فرهنگی و اجتماعی لوکس‌تر و  قاچ بی رنگ پایینی، امکانات از هر نوعی؛ کم‌تر. 

‌برخی از جامعه‌شناسان معتقدند توسعه مدرن شهری با خود نابرابری همراه دارد، ‌ولی شهر می‌تواند این نابرابری را به صورتی قانونمند و قابل قبول مدیریت کند و این امر مستلزم برنامه‌ریزی منظم مدیران شهری است. 

حسین ایمانی جاجرمی،‌ استاد دانشگاه تهران، با اشاره به سابقه تاریخی اختلاف طبقاتی در تهران به خبرنگار اقتصادآنلاین می‌گوید: وقتی شهرها سرمایه‌داری را در خود می‌پذیرند،‌ شاهد توسعه نابرابر خواهند بود. شکاف طبقاتی تهران متعلق به زمان حال نیست، اولین طرح‌های توسعه این شهر برمبنای زندگی اعیانی در شمال شهر بوده است. این اتفاق در دهه چهل تشدید و شاهد ظهور مناطق شهری کاملا سلطنتی در شمال و طبقه متوسط روبه پایین در تهران قدیم بودیم. 

اما با توسعه زیرساخت های حمل و نقل عمومی و راحتی دسترسی به نقاط مختلف شهر طی دهه‌های گذشته تلاش شد تا قدمی به سمت کاهش شکاف طبقاتی برداشته شود،‌‌ تلاشی که به نظر می‌رسد با تشدید فشارهای اقتصادی به کناره رفت و حتی طبقه متوسط رو به پایین را به حاشیه نشینی و حذف از جامعه شهری کشاند و عملا توسعه حمل و نقل شهری را به عنوان یک ابزار در کاهش شکاف طبقاتی حذف کرد.  

او ادامه می‌دهد: ‌پس از انقلاب با توسعه حمل و نقل عمومی و گسترش دسترسی به تمامی مناطق شهری تلاش‌هایی برای ترمیم شکاف طبقاتی انجام شد، اما افزایش فشارهای اقتصادی در سال‌های گذشته باعث شد تا پیرامون شهر تهران با افزایش مهاجرت اقشار کم درآمد روبرو شود و با توجه به نبود نهادی نظارتی از نابرابری رفاهی و خدماتی رنج ببرد.

دامن زدن به شکاف طبقاتی با پذیرش سرمایه داری در شهر تهران 

به گفته جاجرمی؛ وجود طبقه متوسط گسترده‌تر در جامعه به معنای ایجاد تعادل در آن است،‌ اما طی سالیان گذشته به دلیل شرایط اقتصادی،‌ این طبقه تحلیل رفته که در رشد شکاف طبقاتی موثر بوده است، از طرفی با پذیرش سرمایه داری که نمونه بارز آن در بنیادی ترین نظام آموزشی کشور،‌ آموزش و پرورش، قابل مشاهده است ‌بیشتر از قبل به این مساله دامن زده شد. اکنون عمده مدارس خوب تهران در منطقه سه متمرکز هستند، با این سیاست‌ها شهر عملا به سمت نابرابری می‌رود. حتی وقتی سیاست های ساخت و ساز به گونه‌ای است که با پرداخت پول اجازه خرید هر مقدار تراکم صادر می‌شود،‌ در نتیجه مناطق ثروتمندنشین در معرض ساخت و سازهای گسترده قرار می گیرند که به دنبال آن،‌ امکانات و خدمات در این مناطق  گسترش می‌یابد. 

کسب درآمد؛ اولویت اول مدیران شهری

این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به اینکه نگاه صرفا درآمدزا به شهر هم در این شکاف موثر بوده است می گوید: دستگاه‌های عمومی وظایف اجتماعی خود را فراموش کردند و کسب درآمد اولویت اول مدیران شهری شد،‌ در نتیجه ابعاد اجتماعی و اخلاقی توسعه شهری فراموش شد و عملا شهر رها شد.  

او با بیان این نکته که نگاه حاکم بر دستگاه های عمومی  و توزیع منابع باید اجتماع محور باشد اظهار می کند: توزیع عادلانه منابع در سطح شهر تهران باید مدافعانی برای اجرایی شدن و به ثمر رسیدن داشته باشد. اکنون مساله این است که این دیدگاه‌ها مدافع و ساختار قدرتی برای به ثمر رسیدن ندارد.  

حال سوال این است که مدیران شهری باید به کدام سمت پیش روند تا شاهد کاهش شکاف طبقاتی در شهر تهران به رغم تشدید فشارهای اقتصادی در سال‌های اخیر رویم؟

ایمانی جاجرمی که  معتقد است ترکیب فعلی مدیران شهری و دستگاه‌های دولتی عملکرد و دیدگاهی روشن دارند و تغییر باید از سوی مردم رخ دهد می گوید: ما نیازمند جریان‌های سیاسی جدید هستیم که عدالت اجتماعی مساله مهمی برای آنها باشد و با ارائه برنامه های دقیق بتواند آنها را به صورت هدفمند دنبال و به رسمیت رسانند. برای مثال در انتخابات شوراها،‌ باید از دل محله ها افرادی به عرصه مدیرت شهری وارد شوند که اهداف مشخصی دارند،مثلا اولویت آنها برابرسازی آموزش باشد، یا زیرساخت‌های اجتماعی دغدغه اصلی آنها باشد،‌در نتیجه به جای ساخت مگامال و پروژه‌های نمایشی پرخرج،‌درست کردن باغ‌های محله، زمین بازی کودکان در سطح مناطق مختلف شهر و پروژه هایی از این دست در اولویت قرار می گیرد که حرکت خوبی به سمت رفع شکاف‌های طبقاتی است. 

او با اشاره به اینکه مردم نیز در تنگ تر شدن حلقه شکاف طبقاتی شهر موثر هستند می‌گوید: این خود مردم هستند که انتخاب می‌کنند کدام گروه سکان مدیریت شهری را با کدام خط فکری برعهده گیرند،‌ باید این سوال را پرسید که آیا برای مردم توسعه اجتماعی و برطرف شدن نابرابری طبقاتی مهم است یا خیر. 

از نقش مردم در این مساله که بگذریم،‌ عملکرد مدیران شهری در توزیع عادلانه خدمات و کاستن از شکاف طبقاتی مساله بسیار مهمی است. آنچه در سطح تهران مشهود است،‌ خدمات و امکانات عمومی است که به صورتی نابرابر در تهران پراکنده شده‌اند و در این بین نقش  شهرداری در کاهش فاصله طبقاتی طی سالیان گذشته بسیار مهم و اثرگذار  است.

تعادل بخشی منطقه ای از اولویت های برنامه سوم شهرداری تهران

اما سکینه اشرفی،‌معاون برنامه ریزی،‌توسعه شهری و امور شوراهای شهرداری تهران در گفت و گو با اقتصادآنلاین می گوید: ابعاد فقر در مناطق مختلف شهر تهران مورد بررسی قرار گرفته است. تعادل بخشی منطقه ای از اولویت های برنامه سوم شهرداری است تا بتواند فاصله بین شمال و جنوب شهر را کم کند. 

وی با اشاره به ماده واحده اضافه شده در برنامه سوم توسعه شهر تهران مبنی بر کاستن از شکاف طبقاتی، می گوید: مناطقی که شاخص های فرهنگی،‌اقتصادی،‌اجتماعی و توسعه شهری آنها از میانگین شهر تهران پایین تر است،‌به صورت ویژه نگاه می شوند. شهرداری اکنون در مسیر تدوین شاخص ها است و یک ردیف اعتباری مجزا در بودجه سال 98 در نظر گرفته و در تلاش است پس از تعیین این شاخص ها پروژه هایی تعریف و مناطق کم برخوردار را به میانگین شهر تهران در یک برنامه 5 ساله رساند. نظر شهردار تهران نیز بر این است که اولویت تخصیص پروژه ها به مناطق کم برخوردار باشد و توازن بخشی مناطق شهر تهران در دستور کار برنامه سوم است. 

شکاف طبقاتی ابعاد گسترده ای را در سطوح مختلف رفاهی،‌اجتماعی،‌ فرهنگی و اقتصادی در بر می گیرد،در نتیجه نوع خدماتی که برای کاهش این شکاف درنظر گرفته می شود،‌همچنین معیار انتخاب این فاکتورها باید مشخص باشد.

 اشرفی در اینباره می‌گوید: مهمترین شاخص،‌شاخص‌های دسترسی از جمله نظام حمل و نقل همگانی،‌ سرانه فضای سبز و ‌خدمات اجتماعی،‌فرهنگی و اقتصادی هستند. اکنون در حال جمع‌آوری شاخص‌ها هستیم و پس از مشخص شدن میانگین‌های شهر تهران در مناطق 22گانه تهران و در مرحله بعد محله‌های کم برخوردار این مناطق،‌با اولویت بندی در راستای بهره مندی کم برخوردارها از امکانات شهری‌ پیش می‌رویم.

 کم کردن فاصله شمال و جنوب پایتخت، از شعارهای محمد باقر قالیباف، شهردار اسبق تهران  بود و بارها می‌گفت اگر از آن کم نکنم، اضافه هم نمی‌کنم، شعاری که در عمل آنچنان هم موفق نبود و در نهایت به خزانه شعارهای شهردار جدید تهران پیوست؛ به نحوی که پیروز حناچی چند روز پیش و در  مراسم آیین بهره‌برداری از پروژه‌های شهری منطقه 17 ا از تلاشش برای کاهش فاصله شمال و جنوب تهران خبر داده و گفته این کار را با ارائه خدمات بهتر انجام می‌دهد. اینکه تا چه حد این شعار عملیاتی می‌شود، زمان مشخص می‌کند.