فرمان مدیریت سیلاب در دستان سیاسیون
خبرها حاکی از آن است که دریچه سدها در استان‌های درگیر سیلاب تا ثانیه آخر با دخالت استانداران باز نشده تا مخازن آنها برای پذیرش آب اضافی گنجایش داشته باشد.
به گزارش اقتصادآنلاین، لیلا مرگن در شرق نوشت: بسیاری از سدهای کشور مجهز به سیستم پایش و مانیتورینگ برای بروز سیلاب در مواقع اضطراری نیستند و به همین دلیل، دریچه‌های آنها با احتیاط باز می‌شود و این مسئله آب‌گرفتگی پایین‌دست را به همراه داشته است. تنها استانی که مجهز به این سیستم مانیتورینگ است، استان خوزستان با سدهای متعدد برق‌آبی است؛ اما وجود این سیستم در خوزستان نیز نتوانسته است سدهای این استان را از دخالت سیاسیون در امان نگه دارد. منابع مطلع می‌گویند برای جلوگیری از اثرات مخرب سیلاب هفته پیش‌رو، لازم است دژ خاکی سد سلولی بهمنشیر تخریب شود تا آب از طریق دریچه سد بهمنشیر بدون نیاز به پمپاژ و به صورت ثقلی راهی دریا شود؛ اما روزنامه‌های محلی به نقل از کورش مودت، معاون استاندار و فرماندار ویژه خرمشهر، خبر می‌دهند با پیگیری مشترک نمایندگان خرمشهر و آبادان در مجلس شورای اسلامی، این دژ خاکی برخلاف نظرات کارشناسی تخریب نخواهد شد. عامر کعبی، نماینده آبادان در مجلس شورای اسلامی، اگرچه بر پایبندی بر نظرات کارشناسی تأکید می‌کند، می‌گوید وزارت نیرو تصمیمات غیرکارشناسانه می‌گیرد. سیلاب بالا‌دست به سمت دشت خوزستان در حال حرکت است و ستاد بحرانی که در این استان تشکیل شده، دائما شرایط سدهای خوزستان را رصد کرده و تلاش می‌کند با کم‌کردن حجم آب ورودی به کارون، خسارات ناشی از سیلاب بی‌سابقه نخستین روزهای سال جاری را به حداقل برساند. از ابتدای فروردین 98، سیلاب در 15 استان کشور به 400 شهر و روستا خسارت وارد کرده است و هشدارهای هواشناسی حاکی از آن است که با موج جدید بارش‌ها در هفته جاری و بارش باران روی برف‌های در حال ذوب، در استان‌های درگیر سیلاب شرایط اضطراری داریم. کارشناسان مطلع بر این باورند اگر آب ورودی به کارون خروشان را از طریق دریچه سد بهمنشیر (که تا همین چند هفته قبل مانع ورود آب دریا به این رودخانه می‌شد)، به بهمنشیر هدایت کنند، علاوه بر اینکه این آب شیرین بستر رودخانه بهمنشیر را شست‌وشو می‌دهد، حجم آب کارون را کم می‌کند تا خسارات کمتری در مسیر این رودخانه به مردم وارد شود؛ اما بر سر راه آب خروجی از دریچه این سد، یک دژ خاکی وجود دارد که برای تردد مردم از آن استفاده می‌شود. این دژ خاکی مانعی بر سر عبور آب ورودی به بهمنشیر در صورت افزایش دبی خروجی از دریچه سد است. منابع مطلع می‌گویند این سد خاکی باید برداشته شود؛ اما منابع محلی به نقل از کورش مودت، فرماندار ویژه خرمشهر، از برنداشتن این دژ خاکی با پیگیری نمایندگان آبادان و خرمشهر در مجلس شورای اسلامی خبر می‌دهند. این در حالی است که خوزستان تنها استانی است که مجهز به سیستم مانیتورینگ و پایش شرایط مخازن سدها به صورت پیشرفته بوده و حالا که اطلاعات پایه این پایش برای مدیریت بحران به کار آمده است، نفوذ سیاسیون مانع از اتخاذ تصمیم کارشناسی شده است.
عامر کعبی، نماینده آبادان در مجلس شورای اسلامی درباره دلایل مخالفت با برداشتن دژ خاکی پشت سد بهمنشیر اعلام می‌کند: بهمنشیر حداکثر ظرفیت صد مترمکعب بر ثانیه آب را دارد. در‌حال‌حاضر که آب با پمپاژ منتقل می‌شود، بهمنشیر لب‌به‌لب آب دارد و اگر دریچه باز شود، سطح آب یک متر بالا می‌‌آید و سطح شهر آبادان را آب می‌گیرد. او با تأکید بر اینکه به تصمیمات کارشناسی شورای تأمین استان و وزارت نیرو احترام می‌گذارد، از تصمیمات غیرکارشناسانه در وزارت نیرو نیز گله دارد. کعبی می‌گوید: وزارت نیرو تابستان سال گذشته به ما اعلام کرد خشک‌سالی شدید داریم. آب رهاسازی نکردند و بهمنشیر خالی از آب شیرین شد و آب دریا وارد آن شد و نخلستان‌ها آسیب دید. اگر امروز تصمیم اشتباه بگیرند، تمام نخلستان‌ها و خانه‌های مردم از بین می‌رود.
توزیع نامناسب منابع مالی و استفاده‌نکردن از سرمایه انسانی
برای اخذ تصمیم کارشناسی درست، نیاز به ابزار و امکانات است. آیا وزارت نیرو برای تمام سدهای کشور سیستم مدیریت و پایش را طراحی کرده است؟ مرتضی افتخاری، رئیس مؤسسه تحقیقات آب پاسخ به این پرسش را در حیطه وظایف وزارت نیرو اعلام می‌کند.
منابع مطلع بر این باورند که مخازن بسیاری از سدهای کشور سیستم مانیتورینگ مناسبی ندارند، به همین علت در سیلاب دچار مشکل شده‌ایم؛ اما افتخاری در‌این‌باره عنوان می‌کند: در سیلاب دو فاکتور مؤثر است. ما باید در سیلاب‌ها بحث پیشگیری را داشته باشیم. برنامه پیشگیری تا اندازه زیادی می‌تواند سیلاب را کنترل کند. بعد نیازمند برنامه بحران هستیم. برنامه پیشگیری ما به دلایل مختلف به مشکل می‌خورد و تمام موضوع پیشگیری در بحران جمع می‌شود. بنابراین در مواقع بروز مشکل، یکباره هم می‌خواهیم با بحران مقابله کنیم و هم پیشگیری انجام دهیم. به گفته رئیس مؤسسه تحقیقات آب در سیلاب دو فاکتور «بزرگی و شدت سیل» و «آسیب‌پذیری ما در مقابل سیل» بسیار مهم است. متأسفانه از‌آنجا‌که برخی اقدامات نظیر ساماندهی رودخانه‌ها را انجام نمیدهیم، آسیب‌پذیری ما در مقابل هر نوع سیلی بسیار بالاست. او اضافه می‌کند: همین دو سال پیش سازمان برنامه و بودجه ردیف اعتباری طرح هشدار سیل را حذف کرد. در سال‌های خشک‌سالی لایروبی رودخانه‌ها به مشکلات مالی برخورد کرد و نقش سازمان برنامه و بودجه در این مسئله بسیار پررنگ بود. با لایروبی‌نکردن رودخانه‌ها و سبز‌شدن درخت در رودخانه میزان آب گذری در رودخانه‌ها کاهش می‌یابد و در مواقع بحرانی دچار مشکل می‌شویم. افتخاری با تأکید بر نقش مؤثر سدها در کاهش خسارات سیل، یادآوری می‌کند: ما در پیش‌بینی‌ها برای امسال اصلا تصور نمی‌کردیم که بیش از 50 درصد میزان نرمال بارش داشته باشیم. این مسئله را اصلا نمی‌شد پیش‌بینی کرد. او به این پرسش که آیا سیستم مانیتورینگ ما کامل است، این‌گونه پاسخ می‌دهد: سیستم مانیتورینگ ما کامل نیست. تکمیل این سیستم‌ها اعتبارات می‌خواهد. ما پول داریم؛ اما توزیع منابع مالی ما درست نیست. منابع مالی خود را باید درست توزیع کنیم. البته تحریم‌ها هم کمی در فعالیت‌های ما اثر می‌گذارد. رئیس مؤسسه تحقیقات آب تأکید می‌کند: ما دو اشکال بزرگ در کشور داریم که همه مشکلات ما به این دو نکته باز می‌گردد؛ توزیع نامناسب منابع مالی و استفاده‌نکردن از سرمایه‌های انسانی.
دخالت خیرخواهانه سیاسیون
به گفته رئیس مؤسسه تحقیقات آب از منابع مالی خود درست استفاده نمی‌کنیم و سرمایه‌های انسانی را ندیده می‌گیریم؛ اما گویا مشکلات دیگری هم در کشور وجود دارد. حسن ترابی، عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان، با تأکید بر بی‌سابقه‌بودن سیل‌های ابتدای سال 98 عنوان می‌کند: دخالت برخی سیاسیون سبب شده است که سدها به‌خوبی مدیریت نشود. برای سد مروک نامه‌هایی وجود دارد که درباره تخلیه سد هشدار داده شده است. درباره خوزستان هم استاندار در مقابل تخلیه سدها مقاومت کرده است. البته این مقاومت‌ها به دلیل نداشتن اطلاعات در بخش سیاسی بوده و در‌واقع افراد انگیزه خیرخواهانه داشته‌اند.
او تأکید می‌کند: خود من پیش‌بینی نمی‌کردم که با این شدت سیل بیاید. بارش‌ها را در هیچ جای دنیا نمی‌توان با دقت برای طولانی‌مدت پیش‌بینی‌کرد.
به گفته این عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان، در‌حال‌حاضر حدود شش هزار متر مکعب آب وارد دشت خوزستان می‌شود و خروجی این استان حدود سه هزار متر مکعب به سمت دریا است. رودخانه‌ها کشش آب ورودی را ندارند؛ به‌همین‌دلیل این آب وارد دشت سیلابی می‌شود.
به اعتقاد او رودخانه موجود زنده است که نمی‌توان با لایروبی ظرفیت پذیرش آب در آن را بالا نگه داشت؛ زیرا رودخانه بلافاصله بعد از لایروبی، رسوب‌گذاری می‌کند. ترابی همچنین بر این باور است که بشر نمی‌تواند شرایط رودخانه، سیلاب یا مسیر حرکت ابرها را مدیریت کند. رودخانه‌ها برای پذیرش ظرفیت سیلاب حداکثر درست نشده‌اند و به همین خاطر است که آب رودخانه‌ها در شرایط سیلاب حداکثر مشابه آنچه امسال رخ داده است، وارد دشت‌ها می‌شوند. او درباره مقاومت در برابر تخلیه‌شدن مخازن سدها هم بیان می‌کند: شاید اگر من هم در سیستم بودم، به خاطر مشکلات سال گذشته خوزستان جرئت خالی‌کردن سد را نداشتم؛ زیرا ممکن بود با پدیده کم‌آبی مواجه شویم. قدرت ریسک از کارشناس گرفته شده است. من نمی‌توانم صد‌درصد بگویم که سد باید تخلیه شود. متأسفانه کمی دخالت هست؛ ولی آن هم از روی دلسوزی است. این عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان تأکید می‌کند: باید از سیلاب درس گرفت. متأسفانه در سال‌های خشک‌سالی همه به حاشیه رودخانه هجوم آورده‌اند. در سیلاب اخیر بخش شرقی پلدختر اصلا آسیب ندیده است. درس این سیلاب آن است که باید توسعه پلدختر در قسمت شرقی آن انجام شود.
امکان مدیریت بهتر مخازن سدها وجود داشت
کامران امامی، رئیس کار‌گروه رهیافت‌های فراگیر مدیریتی سیلاب در کمیته بین‌المللی آبیاری و زهکشی (ICID) نیز درباره مدیریت مخازن سدها عنوان می‌کند: می‌توانستیم سدها را بهتر مدیریت کنیم؛ اما برای آنکه نظر دقیق در‌این‌باره بدهم، نیاز است که آمارها را به‌درستی بررسی کنم. او تأکید می‌کند: باید یک کمیته مستقل، نحوه مدیریت مخازن سدها را بررسی کرده و نظر نهایی را اعلام کند. البته اگر سدها نبودند، قطعا خوزستان زیر آب بود. به گفته امامی ما در زمان وقوع سیلاب واکنشی عمل می‌کنیم. در قسمت برنامه‌ریزی ضعیف هستیم. باید ببینیم کجا دچار سیل گرفتگی می‌شویم. چقدر خسارت هست و بعد تصمیم بگیریم. اگر مخازن خوب مدیریت نشود و سد تخریب شود، سونامی رخ می‌دهد. مسئله یک‌طرفه نیست. اگر سد را کم تخلیه کنند، ممکن است در زمان بروز سیلاب نتوانند این پدیده را کنترل کنند. اگر سد خراب شود هم تبعات آن باورنکردنی است. او تأکید می‌کند: سیلاب مثل سلامت انسان است. در سلامت انسان یک عامل و دو عامل مؤثر نیست. در مدیریت سد هم باید همه عوامل را کنار هم بگذاریم و قضاوت کنیم. این روزها که سیلاب بخش‌های زیادی از کشور را درگیر کرده است، دعوا بر سر خوب یا بد‌بودن سدسازی هم بالا گرفته است؛ اما آنچه کمتر به آن توجه می‌شود، این است که سدی که بد مدیریت شود، همان‌قدر خطرساز است که سیلاب در بستر اصلی خود.
