ناکارآمدی مدیریت منابع آب در کنترل سیلاب/ آنچه از سیل گلستان گفته نشد!

اقتصادآنلاین - لیلا میبان؛ در سیل هفته گذشته استان گلستان، بیشترین خسارت به شهرهای واقع در مسیر رودخانه های قره سو و گرگان رود وارد شد. این شهرها در مسیر سدهای کلاله، گلستان،بوستان وشمگیر از شرق به غرب قرار داشته اند. بارندگی 28 اسفندماه منجر به سرریز شدن سد گلستان در گنبدکاووس، کلاله  و طغیان رودخانه های مسیر و وقوع سیل در شهرهای گنبد، آق قلا، گمیشان و بندرترکمن شد. نکته مهمی که درباره سیلاب های اخیر در نقاط مختلف ایران مطرح است، مساله سرریز شدن سدها و جاری شدن سیل در پایین دست سدها و رودخانه ها می باشد. به گفته روابط عمومی آب منطقه ای گلستان، رهاسازی آب سد گلستان و بوستان، در بعد از ظهر روز 25 اسفندماه انجام شده است. این رهاسازی دو روز قبل از شروع بارش های چشمگیر در سطح استان بوده است و همزمانی تقریبی بازشدن خروجی سدها با آغاز بارش ها، منجر به تشدید سیلاب و متعاقب آن سرریز شدن سد وشمگیر در پایین دست این سدها شده است. درنتیجه همزمانی خروج آب از دو سد بالادستی گلستان و بوستان، به همراه بارندگی، منجر به سرریز شدن سد "وشمگیر" و وقوع سیلاب در گمیشان شده است. 

مرکز پیش بینی سازمان هواشناسی کشور درباره پیش بینی سیل گلستان به اقتصادآنلاین می گوید: پیش بینی های هواشناسی براساس بولتن های سه روزه و هفت روزه صادر می شود و پیش بینی های شش ماهه درباره وضعیت ترسالی و خشک سالی اعلام می گردد. براین اساس نخستین اخطاریه درباره احتمال وقوع سیلاب و آبگرفتگی در گلستان در تاریخ 23 اسفندماه توسط هواشناسی استان گلستان صادر و هواشناسی کل کشور نیز در تاریخ 24 اسفندماه، در اخطاریه شماره 115، احتمال وقوع سیلاب و طغیان رودخانه های قره سو و گرگان رود را صادر کرده است. 

سوال اینجاست، با توجه به پیش بینی های صورت گرفته، چرا رهاسازی آب پشت سدها به دو روز بعد از صدور اخطاریه موکول شده است؟  و از طرفی با توجه به نوع بارش های بهاره و تغییر سبک بارش ها در استان های شمالی طی سال های اخیر که از بارش تدریجی و پیوسته به بارش های یکباره و سهمگین تغییر کرده است، چرا تغییر نوع مدیریت سدها، برنامه ریزی های ماهانه و فصلی در بازکردن خروجی سدها و مدیریت بحران برای مقابله با این حوادث صورت نگرفته است. 

علی نظری مدیرعامل آب منطقه ای گلستان درباره ظرفیت سدهای گلستان به اقتصادآنلاین می گوید: قبل از شروع بارندگی 10 درصد از ظرفیت سد "گلستان" خالی بوده است، او با اشاره به نقش سدها در کنترل سیلاب می گوید اگر سدهای دیگر استان از جمله سد نرماب و سد آقدکش تکمیل بود، به مدیریت سیل اخیر کمک می شد. این اظهار نظر مشترک وزیر نیرو، دکتر اردکانیان نیز هست که احداث سدهای بیشتر را در کنترل سیلاب موثر می داند. 

از سوی دیگر، به رغم اعلام میزان بارش در استان گلستان، اما در رقم بارندگی اعلام شده نیز، نظرات متفاوتی وجود دارد، مدیرعامل آب منطقه ای گلستان درحالی از ثبت 318 میلی متر بارش در برخی نقاط استان سخن می گوید که مکان دقیق ایستگاه هایی که این رقم از بارش در آن ثبت شده است اعلام نمی شود، این درحالی است که بیشترین بارندگی تجمعی ثبت شده حوضه آبریز "قره سو-گرگان رود" براساس مطالعات پایه دفتر آب وزارت نیرو، 137.6 میلی متر و در روز 28 اسفندماه بوده است. در 26 اسفندماه در این حوضه تنها 0.5 میلی متر باران باریده است و در 29 اسفند، 5.7 میلی متر باران ثبت شده است. 

طبق گفته مدیر آب منطقه ای گلستان، بخش قابل توجهی از بارش در یک شبانه روز و در بالادست حوضه سدهای بوستان، گلستان و وشمگیر و در حدود 220 میلی متر ودر کل حوضه گرگانرود 190 میلی متر و در حوضه قره سو 160 میلی متر ثبت شده است. 

یکی از نکات مهم دیگری که از نگاه ها مغفول مانده است، سابقه آبگرفتگی گرگان رود در ماه های گذشته است، بارش های به مراتب کمتر استان گلستان در بهمن ماه نیز منجر به زیر آب رفتن بخشی از اراضی کشاورزی و برخی از روستاهای گمیشان شد. چگونه است که سدهای استان در آن مقطع به کمک مهار سیلاب نیامده اند؟ چرا با وجود آگاهی از بالابودن سطح آب زیرزمینی در نواحی پایین دست و زمانبر بودن نفوذ آب به درون زمین، اقدامات مدیریتی برای مهار سیلاب های احتمالی در آینده دیده نشده است؟ آنچه مهم است تاثیر عوامل انسانی در وقوع چنین سیلابی در نواحی مختلف کشور است. شواهد موجود نشان می دهد سدهای ساخته شده نه تنها در کنترل سیلاب اثرگذار نبوده اند، بلکه مسبب تشدید سیلابی به این عظمت در نواحی پایین دست استان گلستان شده اند. 

چرا مدیران ارشد وزارت نیرو به  رقم موثر بودن پروژه های آبخیزداری در کنترل سیلاب به دنبال یافتن راهی برای پیشگیری از فرسایش و سیلاب های مخرب با کمک آبخیزداری نیستند؟ چرا با وجود پیش بینی های شش ماهه هواشناسی که خروج از شرایط خشکسالی و ورود به شرایط ترسالی در کشور را گزارش کرده بود، نسبت به تقویت پوشش گیاهی و تغذیه سفره آب های زیرزمینی که عاملی موثر در کنترل سیلاب است و پیش بینی احتمال سیلاب و بهره گیری از پدافندغیرعامل اقدامی انجام نشد؟ تمرکز مفرط وزارت نیرو بر احداث سدهای بیشتر تا کجا و به چه بهایی ادامه خواهد داشت؟