جنگ آمریکا علیه تجارت آزاد
خصومت دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا، حالا دامن نزدیک‌ترین متحدان و صمیمی‌ترین دوستان امریکا را گرفته است. کانادا و مکزیک، دو همسایه ایالات متحده امریکا و اتحادیه اروپا، نزدیک‌ترین شریک سیاسی واشنگتن، قربانی تصمیم جدید ترامپ برای جنگ تجاری هستند که روز پنجشنبه آغاز شد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، بعد از مستثنا شدن موقت مکزیک، کانادا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا از تعرفه‌های سنگین واشنگتن بر واردات آلومینیوم و فولاد، روز پنجشنبه دولت امریکا اعلام کرد که از ابتدای ماه ژوئن، این استثناها برداشته‌می‌شود و مواد خام صادراتی اروپا و همسایگان امریکا هم مشمول تعرفه‌های ٢٥ درصدی برای فولاد و ١٠ درصدی برای آلومینیوم خواهد شد. این اقدام دولت امریکا با واکنش تند و بی‌سابقه متحدان این کشور مواجه شد.
جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا بلافاصله اعمال تعرفه‌های جدید را «غیرقابل قبول» خواند و سفر برنامه‌ریزی شده‌اش با واشنگتن برای دیدار با رییس‌جمهور امریکا را لغو کرد. دونالد توسک، رییس شورای اروپا هم در واکنش به این اقدام با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که «دیگر راهی به جز شکایت از امریکا به سازمان تجارت جهانی و وضع تعرفه‌های تلافی‌جویانه برای اروپا باقی نمانده است. » فدریکا موگرینی، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم روز جمعه تاکید کرد «اروپا قطعا از منافع خود دفاع خواهد کرد.» وی با این حال گفت: «اروپا با هیچ کس در جنگ تجاری نیست، چرا که اتحادیه اروپا یک پروژه برای صلح است که این پروژه شامل تجارت هم می‌شود.»
اولین‌بار اوایل ماه مارس بود که دونالد ترامپ، وضع تعرفه‌های تجاری جدید برای واردات فولاد و آلومینیوم را اعلام کرد، اما بلافاصله کاخ سفید خبر داد که متحدان امریکا، یعنی کشورهای عضو اتحادیه اروپا، مکزیک و کانادا، از این تعرفه‌ها تا ابتدای ماه مه مستثنی می‌شوند. مقام‌های کاخ سفید تاکید کرده بودند این استثنا فقط در صورتی تمدید خواهد شد که کشورهای مورد اشاره در برخی زمینه‌های دیگر حاضر به دادن امتیازهای جدید باشند.
دولت امریکا ابتدای ماه مه اعلام کرد که استثناهای تعرفه برای ٣٠ روز دیگر هم تمدید می‌شود، ضرب‌الاجلی که پنجشنبه فرا رسید و امریکا دیگر حاضر به تمدید آن نشد. آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان در سفر ماه گذشته خود به امریکا تاکید کرده بود که «قائل شدن استثنای موقتی برای کشورهای اروپایی در تعرفه‌های تجاری قابل قبول نیست و باید این استثناها به صورت دایمی اعلام شوند.» شاید کسی تصور نمی‌کرد که دولت ترامپ قصد داشته‌باشد حتی همین استثناهای موقتی را هم که برای نزدیک‌ترین متحدان خود در جهان وضع کرده است، حذف کند.
کاخ سفید در بیانیه‌ای که روز پنجشنبه منتشر کرد، انگیزه اعلام تعرفه‌های جدید را امنیت ملی اعلام کرد. دونالد ترامپ در حساب کاربری توییتر خود با پیام «تجارت منصفانه!» به استقبال این مقررات تازه رفت، در شرایطی که متحدان امریکا اقدام جدید را نه انصاف بلکه «جنگ تجاری» عنوان کردند. نیویورک تایمز می‌نویسد: «دولت امریکا در آستانه یک آزمون بسیار سخت قرار گرفته است، گذر زمان نشان خواهد داد که آیا استراتژی هجومی امریکا باعث کسب امتیازهای تازه از شرکای تجاری می‌شود یا نهایتا باعث می‌شود به اقتصاد امریکا فشار وارد شود.»
کاخ سفید در بیانیه‌ای که پنجشنبه صادر کرد ادعا کرده است که تعرفه‌های تجاری تاکنون عملکرد مثبتی در اقتصاد امریکا داشته و تصریح کرد: «این اقدام تاکنون آثار عمده مثبتی بر وضعیت کارگران و فرصت‌های شغلی در حوزه فولاد و آلومینیوم امریکا به جا گذاشته و قطعا در آینده نیز این آثار مثبت ادامه خواهد داشت. همزمان اقدامات دولت ترامپ با تاکید بر حسن‌نیت در مذاکرات با متحدان ما انجام شده است تا بتواند امنیت ملی را در کنار حمایت از کارگران امریکایی حفظ کند.» صدر اعظم آلمان روز پنجشنبه بلافاصله با اشاره به سیاست جدید تجاری امریکا این اقدام را «غیرقانونی» توصیف کرد و گفت: «چنین اقداماتی تهدید افزایش تصاعدی رویارویی را بیشتر می‌کند که نهایتا به همه آسیب می‌زند.» جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا گفت: «اینکه کانادا یک تهدید امنیت ملی توصیف شده است، کاملا غیرقابل هضم است.»
**آیا تعرفه‌های ترامپ موفق می‌شود؟
پل کروگمن، استاد اقتصاد در یادداشتی برای نیویورک‌تایمز می‌نویسد: «به گمان من این جنگ تجاری بدون کوچک‌ترین تردیدی به دو دلیل نه‌تنها کمکی به ایجاد فرصت‌های شغلی نخواهد شد بلکه باعث از بین رفتن مشاغل‌در امریکا می‌شود. دلیل اول اینکه تعرفه‌های ترامپ بر مواد خام وضع شده است، موادی که نیاز اولیه تولید کالاهای دیگری هستند که برخی از این کالاهای ثانویه محصولات صادراتی قابل رقابت امریکا در جهان محسوب می‌شوند. با افزایش تعرفه واردات مواد خام قطعا تولید کالاهای نهایی مانند خودرو و دیگر کالاهای بادوام گران‌تر خواهد شد که نهایتا به معنای این است که فروش آنها کاهش پیدا می‌کند.
هر اندازه که اعلام این تعرفه‌ها بتواند در زمینه ایجاد فرصت شغلی در تولید فلزات خام موثرباشد، با کاهش فرصت‌های شغلی در صنایع پایین‌دستی، اثر خود را از دست می‌دهد. اگر بخواهیم روندها و اعداد را بررسی کنیم، بسیار محتمل است که اثر این سیاست در واقع باعث کاهش اشتغال شود. دلیل دوم هم این است که کشورهای دیگر قطعا نسبت به این اقدامات، واکنش تلافی‌جویانه نشان می‌دهند، موضوعی که بر صادرات امریکا از موتوسیکلت گرفته تا سوسیس، تاثیر می‌گذارد و عملا باعث کاهش اشتغال می‌شود.»
درست دقایقی بعد از صدور این بیانیه، دولت مکزیک فهرستی از کالاهای امریکایی را که شامل تعرفه‌های تلافی‌جویانه می‌شود از جمله فولاد، گوشت خوک، سیب، پنیر و زغال‌اخته اعلام کرد. اروپا قرار است فهرست کالاهایی معادل ٧ میلیارد و ٥٠٠ میلیون دلار از کالاهای امریکایی را در فهرست تعرفه‌ای قرار دهد. کانادا هم اعلام کرد تعرفه‌های تازه‌ای بر فهرست بلندبالایی از کالاهای امریکایی از ابتدای ماه جولای اعمال خواهد کرد که معادل ١٣ میلیارد دلار از سهم صادرات امریکا به کانادا است، عددی برابر با میزان صادرات آلومینیوم و فولاد کانادا به امریکا در سال ٢٠١٧. کالاهای امریکایی که وارد فهرست تعرفه‌ای کانادا می‌شود از فولاد و آلومینیوم تا سس گوجه‌فرنگی و ماشین‌های لباسشویی را در‌بر‌می‌گیرد.
وزیر خارجه کانادا اعلام کرد این بزرگ‌ترین اقدام تجاری تلافی‌جویانه است که کانادا از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون از سوی کانادا علیه یک کشور خارجی اعمال شده است. کانادا بزرگ‌ترین صادرکننده فولاد و آلومینیوم به امریکا است و احتمال داده می‌شود با افزایش تعرفه‌ها اثرات افزایش قیمت مواد اولیه در امریکا بیش از گذشته محسوس شود.
**توافق‌های جایگزین برای نجات از جنگ تجاری
امریکا از ابتدای ماه مارس که تعرفه‌های جدید را اعلام کرده است تاکنون با برخی از شرکای تجاری‌اش برای ایجاد محدودیت‌هایی در میزان صادرات فولاد و آلومینیوم به این کشور به توافق رسیده است. کره جنوبی، برزیل، استرالیا و آرژانتین تاکنون طی دو ماه گذشته توافق‌های تجاری با امریکا امضا کرده‌اند که بر اساس آنها میزان صادرات فلزات خام خود را به امریکا کاهش می‌دهند. واردات فولاد و آلومینیوم از چین، روسیه، ترکیه و ژاپن از ماه مارس تاکنون در فهرست تعرفه‌ای امریکا قرار گرفته‌اند؛ موضوعی که به نوشته نیویورک تایمز باعث افزایش قیمت فلزات در امریکا شده است.
اتحادیه اروپا، که طی دو ماه گذشته از قرار گرفتن در این فهرست مستثنی شده‌بود، خواستار مستثنی شدن دایمی از این تعرفه‌ها بود و کانادا و مکزیک هم این تعرفه‌ها را مخالف توافق تجارت آزادی امریکای شمالی (نفتا) اعلام می‌کردند؛ توافقی که دونالد ترامپ آن را غیر منصفانه توصیف می‌کند و از زمان آغاز ریاست‌جمهوری‌اش بارها تهدید کرده در صورتی که اصلاح نشود، از آن خارج خواهد شد. مقام‌های اروپایی نیز طی دو ماه گذشته به ایالات متحده پیشنهاد داده‌اند که یک توافق تجاری محدود را برای تامین خواسته‌های دو طرف قبول کند.
اروپایی‌ها نگران بودند که وارد شدن به یک جنگ تلافی‌جویانه تجاری با امریکا برای دو طرف غیرسازنده، به لحاظ اقتصادی مضر و باعث شکاف در اتحاد دو سوی اقیانوس اطلس باشد. آلمان به شکل ویژه برای پیدا کردن راه‌حلی قابل مذاکره، فشار وارد می‌کرد اما یک هفته پیش زمانی که دونالد ترامپ دستور ایجاد یک مکانیزم تحقیقات را در مورد واردات خودرو صادر کرد که می‌تواند به یک جنگ تجاری تازه علیه شرکت‌های خارجی صادرکننده خودرو به امریکا محسوب شود، مقام‌های آلمانی نسبت به رسیدن به یک راه‌حل برای اختلاف‌ها ناامید شدند. در صورتی که واشنگتن بعد از فولاد و آلومینیوم، برای وضع تعرفه‌های جدید در مورد خودروهای وارداتی اتخاذ کند، تولیدکنندگان آلمانی بیشترین آسیب را می‌بینند.
**شکست نفتا
تا هفته پیش تصور می‌شد در گفت‌وگوهای میان امریکا، مکزیک و کانادا برای اصلاح توافق تجارت آزاد امریکای شمالی (نفتا) پیشرفت‌هایی حاصل شده است. یک هفته پیش جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا گفته بود که با امریکا به یک سری شاخصه‌های مشترک «برد-برد» برای مذاکرات رسیده است و به زودی به واشنگتن سفر خواهد کرد تا در گفت‌وگو با رییس‌جمهور امریکا جزییات نهایی اصلاحات را مورد گفت‌وگو قرار دهد. اما گفت‌وگوی تلفنی سه‌شنبه‌شب میان مایک پنس، معاون اول رییس‌جمهور امریکا با ترودو، عملا آخرین میخ به توافق احتمالی در امریکای شمالی برای اصلاح نفتا بود.
مایک پنس در این تماس تلفنی با نخست‌وزیر کانادا تاکید کرد که پیش شرط امریکا برای یک توافق جایگزین به جای نفتا، در نظر گرفتن بندهای قابل انقضای ٥ ساله است، به شکلی که اگر هر سه کشور بعد از ٥ سال برای ادامه پیمان تجارت آزاد به یک توافق سه جانبه نرسند، پیمان جایگزین به شکل خود به خود منتفی شود. ترودو که پس از رویدادهای اخیر اعلام کرده است سفر اعلامی‌اش به واشنگتن را لغو می‌کند، تاکید کرد: «باید تاکید کنم که هیچ نخست‌وزیری در کانادا حاضر به امضای پیمان نفتایی نیست که بند انقضای ٥ ساله در آن باشد و به همین جهت روشن است که دیداری در این مورد صورت نخواهد گرفت.»
**تعرفه؛ تلافی نافرمانی در برابر ایران
مقام‌های امریکایی طی هفته‌های گذشته به شکل غیرمستقیم، شروطی را برای اروپا تعریف کرده‌بودند که در صورت اجرای آنها ممکن بود تعرفه‌های امریکا علیه اتحادیه اروپا اعمال نشود. استیو منوچین، وزیر خزانه‌داری امریکا در مصاحبه با سی‌ان‌بی‌سی گفته‌بود که در صورت اجرای خواست امریکا برای افزایش سهم کشورهای اروپایی در هزینه‌های ناتو و قبول رساندن سهم کشورهای اروپایی به ٢ درصد از تولید ناخالص داخلی، امریکا ممکن است مستثنی کردن اروپا از این تعرفه‌ها را تمدید کند. ریچارد گرنل، سفیر امریکا در آلمان نیز هفته گذشته در مصاحبه با نیویورک تایمز گفته‌بود که اگر اروپایی‌ها همکاری خود را با امریکا برای رویارویی با ایران افزایش دهند و به پیروی امریکا در خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها، همکاری‌های خود را کاهش دهند، امریکا در رویکرد تعرفه‌ای خود نسبت به اروپا تجدید نظر خواهد کرد.
این اقدام امریکا در پیوند دادن جنگ تجاری با اروپا، به مسائل دیگر به خصوص لغو برجام از سوی اروپا، باعث خشم اروپایی‌ها در بروکسل و برلین شد. با این حال اروپایی‌ها تلاش کردند تا در اظهارنظرهای خود تا حدی خواست امریکا را در نظر بگیرند، از جمله به نوشته ملوین کراوس، تحلیلگر پایگاه خبری بلومبرگ، وقتی امانوئل ماکرون در نشست خبری با ولادیمیر پوتین از طرح خود برای نوعی بازنگری یا ایجاد متمم برای برجام سخن گفت، در ذهن خود تسهیل افزایش فشار بر ایران با هدف راضی کردن امریکا برای کنار گذاشتن اروپا از جنگ تجاری را در نظر داشت.
حال مشخص نیست با تصمیم جدید امریکا برای لغو استثنای اتحادیه اروپا از جنگ تجاری، اروپایی‌ها در مورد روابط تجاری خود با ایران چه تصمیم جدیدی اتخاذ خواهند کرد و آیا برای لغو تعرفه‌ها حاضر به پیروی از امریکا می‌شوند یا در تلافی این اقدام خصمانه، تصمیم به افزایش همکاری با ایران و رعایت دقیق‌تر مفاد برجام می‌گیرند.
