از شرق آسیا تا قلب اروپا ، علیه ترامپ

با این وجود شش روز پس از تغییر ترکیب تیم موجود مقابل ایران در مذاکرات هسته‌ای فعلا تمام حمایت‌ها در مرحله حرف است و باید دید که اعضای غیرامریکایی برای حفظ توافق هسته‌ای با ایران در میدان عمل تا کجا پیش خواهند رفت.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان برای محک همین اراده سیاسی راهی پکن، مسکو و بروکسل شده است. سفری که در رسانه‌های داخلی و بین‌المللی با عنوان «تور برجامی» وزیر خارجه ایران انعکاس پیدا کرده اما حقیقت آن است که نتیجه رایزنی‌های سکاندار کشتی دیپلماسی ایران از شرق تا غرب نه تنها معیاری برای سنجش احتمال تداوم برجام بدون امریکا است بلکه به مقام‌های مستقر در تهران نشان خواهد داد که آیا همچنان درها برای گفت‌وگوهای منطقه‌ای با تهران به عنوان بخشی از راه‌حل و نه مشکل باز است یا خیر؟ آیا اروپا تلاش‌های تهران برای مبارزه با گروه‌های تروریستی در سوریه و عراق را دیده و به آن به چشم سرمایه‌ای برای تعمیق رابطه با تهران نگاه می‌کند یا با فاصله گرفتن از شعارهایش در کمک به تهران برای منتفع شدن از توافق هسته‌ای، دوباره همان خطای استراتژیک سال ٢٠٠٥ را انجام خواهد داد؟ مجموعه تحرکات منطقه‌ای پس از عقب‌نشینی امریکا از توافق هسته‌ای با ایران نشان می‌دهد که پایان دادن به حضور امریکا در برجام نخستین مرحله از خواب‌هایی است که ترامپ برای حفظ فشار مستمر بر تهران آغاز کرده است. تحت فشار قراردادن تهران به دلیل فعالیت‌های منطقه‌ای، تاکید بر محدود شدن برنامه موشکی این کشور و تشدید فشار بر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای سختگیری بیشتر بر ایران در بازرسی‌ها (یکی از نشانه‌های آن استعفای ناگهانی رییس بخش پادمان و بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تحت فشارهای ایالات متحده) مراحل بعدی استراتژی امریکا را تشکیل می‌دهند. همزمان با سخنرانی ضدایرانی ترامپ، رژیم اسراییل اقدام به حمله گسترده به مناطقی در سوریه کرد که گفته می‌شود مواضع ایران در این کشور بوده است. هنوز مقام‌های ایرانی این ادعا یا تعداد تلفات انسانی آن را تایید نکرده‌اند. با این وجود تفکر غالب بر همه تحلیل‌ها حاکی از این است که متحدان منطقه‌ای ایالات متحده درحال بازی کردن با صبوری ایران و کشاندن پای آن به معرکه‌ای نظامی در منطقه هستند تا در نتیجه آن اجماع میان اروپا و امریکا برای مقابله با تهران را کلید بزنند.

اول شرق بعد غرب

هرچند که در قریب به یک هفته گذشته از زمان اعلام تصمیم رییس‌جمهور امریکا مخاطب اصلی سخنان مقام‌های ایرانی کشورهای اروپایی بوده‌اند اما محمدجواد ظریف سفر به چین و روسیه به عنوان دو عضو شرقی حاضر در برجام را پیش از سفر به مقر اتحادیه اروپا برنامه‌ریزی کرد تا به این دو عضو غیرامریکایی و غیراروپایی این پیام را بدهد که نقش شما نیز در نگاه داشتن تهران در توافق هسته‌ای بدون امریکا کمتر از تروییکای اروپایی و اتحادیه اروپا نیست. توازن در نگاه به شرق و غرب در فضای به وجود آمده در نتیجه عقب‌نشینی واشنگتن از توافق با تهران، سیاستی است که دستگاه دیپلماسی ایران کلید زده و به نظر می‌رسد که ایران با این سیاست به غرب می‌گوید که همه تخم مرغ‌ها در سبد شما نخواهد بود. محمد جواد ظریف درحالی مذاکره مقدماتی با اعضای باقی مانده در توافق را آغاز کرد که تهران فرصتی کم و بیش دو ماهه (منطبق بر مکانیسم موجود در برجام) به طرف مقابل برای حل و فصل اختلاف‌ها داده و همزمان اعلام کرده که دست‌ها در سازمان انرژی اتمی ایران برای ازسرگیری برنامه هسته‌ای با توان پیش از حصول برجام، روی ماشه قرار دارد. در تهران تمام گزینه‌ها از باقی ماندن در برجام تا پایان دادن به حضور در آن و همچنین خروج از معاهده منع تکثیر تسلیحات هسته‌ای (ان پی تی) روی میز قرار دارند.

ایران از تهدید، فرصت می‌سازد

همزمان با سفر ظریف، خبرگزاری فرانسه در گزارشی درباره نگاه متحدان اروپا به اقدام مخرب رییس‌جمهور امریکا نوشت: «دیپلمات‌های اروپایی در تهران می‌گویند تصمیم ترامپ برای عقب‌نشینی از توافق هسته‌ای با تهران، سال‌ها صبوری برای حفظ رابطه‌های تجاری و سیاسی با ایران را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. یک دیپلمات اروپایی (به شرط عدم افشای نام خود) در این باره می‌گوید: از زمان رسیدن به برجام، فضای قرار گرفتن در موقعیت‌های طلایی و پس از آن افسردگی و سکون را تجربه کرده‌ایم. منتظر هستیم ببینیم تصمیم‌گیرها در اتحادیه اروپا چگونه به این اقدام ترامپ واکنش نشان می‌دهند. اگر اتحادیه اروپا با امریکا همصدا شود، تمامی تلاش‌هایی که از ٢٠١٥ تاکنون انجام داده‌ایم از بین خواهد رفت. «این خبرگزاری در ادامه مانند تمام رسانه‌های غربی در شش روز گذشته ادعا کرده توقف حضور امریکا در برجام منجر به قدرت گرفتن بیشتر نیروهای سیاسی اصولگرا و مخالف دولت شده است.» یکی از کارشناسان مرکز مطالعات بین‌المللی و استراتژیک در این باره می‌گوید: ایران در حال بهره‌برداری کامل از اقدام نسنجیده دونالد ترامپ است. برای نخستین‌بار ایران این فرصت را پیدا کرده تا به جهان بگوید آن کشور زورگو و متخلفی که امریکا می‌گوید نیست. ایرانی‌ها با اراده سیاسی و در فضایی سازنده پای میز مذاکره نشستند و به تمام تعهدهای خود نیز وفادار بودند.

در جست‌وجوی طرح شفاف

برای حفظ توافق

وانگ یی، وزیر خارجه چین در روزهای برجام بدون امریکا از محمدجواد ظریف دعوت کرد تا به پکن سفر کند. هیات بلندپایه سیاسی و اقتصادی در این سفر وزیر خارجه را همراهی کردند و البته که سرنوشت توافق هسته‌ای تنها پرونده روی میز رایزنی‌های دو وزیر خارجه نبود. مسائل منطقه‌ای و پرونده‌های بین‌المللی نیز بخش قابل توجهی از گفت‌وگوهای دو وزیر را به هم اختصاص دادند. محمد جواد ظریف در گفت‌وگو با همتای چینی بر اهمیت آغاز روند تلاش برای حفظ برجام بدون امریکا از ایستگاه چین تاکید کرده و گفت: چین و ایران دو کشور دوست و شریک راهبردی هستند که همواره در کنار هم هستند. ایران و چین در همه زمینه‌ها همکاری گسترده دارند و چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران است. از موضع دولت چین در قبال برجام و اقدام رییس‌جمهور امریکا قدردانی می‌کنیم. امریکا با خروج خود از این توافق چند جانبه توازن آن را خدشه‌دار کرد و صریحا قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کرد. ما هم می‌خواهیم مطمئن شویم ملت ایران در صورت ادامه حضور در برجام- که شما و دیگر طرف‌ها توصیه به ماندن کردید- از منافع آن بهره‌مند می‌شوند.

ظریف در بخش‌های دیگری از سخنان خود ابراز امیدواری کرد که با سفر به چین، روسیه و بلژیک در این دور از رایزنی‌های هسته‌ای خود بتواند به طرح مشخص و شفافی درباره آینده توافق جامع هسته‌ای برسد. وی همچنین به رایزنی‌های فشرده میان همکاران خود در وزارت خارجه با همتاهای چینی برای تبیین جزییات همکاری‌های بیشتر میان تهران- پکن در روزهای برجام بدون امریکا اشاره کرد.

چین و وعده رابطه راهبردی با تهران

«وانگ‌ یی» نیز در این دیدار ایران را کشوری بسیار مهم و متنفذ خواند و گفت: چین مایل است روابط راهبردی دو کشور ادامه یابد و ادامه هم خواهد یافت. همکاری با ایران در زمینه‌های اقتصادی رو به پیشرفت است و در سایر زمینه‌های سیاسی، امنیتی هم به خوبی پیش می‌رود. وانگ یی برجام را یک توافق چند جانبه بین‌المللی خواند که همه طرف‌ها موظف به اجرای آن هستند. بسیاری از کشورها و اعضای جامعه بین‌المللی از اقدام اخیر ترامپ ناخشنودند و از آن حمایت نمی‌کنند. ما از چندجانبه‌گرایی حمایت می‌کنیم که برجام یکی از ثمره‌های آن است. مواضع ما بسیار روشن است و طبیعی است اگر منافع ایران در برجام حتی بدون امریکا تضمین شود در آن می‌مانیم. چین شریک مهم تجاری ایران است و دو طرف باید از منافع مشروع خود در مقابل دیگران دفاع کنند.

درحالی که وزیر خارجه چین اعلام کرد پکن مایل به رابطه راهبردی با ایران است اما مشخص نیست که در صورت اجرایی شدن تحریم‌های هسته‌ای امریکا علیه ایران آیا چین از بازارهای تهران عقب‌نشینی خواهد کرد یا نه. چین در همه این سال‌ها به خصوص در سال‌های تحریم ایران تلاش کرده خود را جایگزین بالقوه‌ای برای تجارت با تهران در غیاب اروپایی‌ها و امریکا معرفی کند. سطح رابطه تجاری میان ایران و چین چندبرابر شده و کمپانی‌های چینی در میان فعال‌ترین سرمایه‌گذاران در صنایع مادر ایران و همچنین بخش‌های انرژی در دو سال گذشته از اجرای توافق هسته‌ای هستند. حضور چینی‌ها در پروژه‌های حمل و نقل در ایران نیز بسیار پررنگ شده و در یک سال گذشته قراردادهایی چند میلیارد دلاری برای ساخت ریل راه آهن در شرق مشهد و همچنین بندر بوشهر با ایرانی‌ها امضا کرده‌اند. همچنین بزرگ‌ترین کمپانی انرژی چین نیز برای تکمیل پروژه گاز پارس جنوبی در صورتی که شرکت فرانسوی توتال به دلیل تحریم‌های امریکا از آن عقب‌نشینی کند، اعلام آمادگی کرده است.

چین در گذشته نیز راه‌هایی برای عبور از سد تحریم‌های ایران یافته بود. ایران از ارز مبدا برای خرید کالاهای چینی استفاده می‌کند و پکن نیز راهکارهایی برای پرداخت بدهی‌های نفتی خود به تهران یافته بود. درحالی که چینی‌ها عمدتا در فضای پسابرجام کارهای خود در ایران را با سکوت پیش برده‌اند در سه ماه گذشته و همزمان با تشدید رایزنی‌های اروپا با امریکای ترامپ برای باقی ماندن در توافق هسته‌ای، ایستادن در سایه را به ظهورهای پررنگ در حمایت از تهران، ترجیح دادند. براساس برخی از تحلیل‌های موجود پکن در چندماه اخیر سرمایه‌گذاری سیاسی بسیاری برای به پای میز مذاکره نشاندن کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی انجام داده و تلاش می‌کند در این مسیر با جملات پرطمطراق سیاسی در حمایت از تهران، فضا برای دیدار کیم جونگ اون و دونالد ترامپ را تیره و تار نسازد.