همکاری شبکه بانکی لازمه ورود نفت خام به بورس/ باور بانک مرکزی به توانایی سمات؟

اقتصاد آنلاین _ لیلی شهیر ؛ مدیرعامل بورس انرژی در گفت و گوی اختصاصی با اقتصاد آنلاین ضمن اشاره به برنامه های سال جاری و اهداف پیش روی این بازار به مباحثی چون زمان عرضه «نفت خام» و مشکلات موجود، راه اندازی ابزارهای جدیدی مانند «قراردادهای بلند مدت» پرداخت. همچنین برخی مسایل موجود در بورس انرژی مانند «تسهیم به نسبت»، «فرایند سپرده گذاری» و ... را بررسی و تشریح کرد.

سید علی حسینی، متقاعد شدن «شرکت ملی نفت» و «بانک مرکزی» درخصوص توانایی انجام تسویه و پایاپای معاملات «نفت خام» توسط شرکت سپرده گذاری مرکزی (سمات) و نیز توانایی بانک های عامل در بحث ارائه خدمات بانکی لازم را امری لازم جهت تحقق ورود این محصول به بورس انرژی دانست و تصریح کرد: «این اتفاق تنها به عزم بورس، بازار سرمایه و شرکت ملی نفت وابسته نیست. »

او همچنین، در بخشی از سخنان خود و در تاکید بر توسعه بازار برق به عنوان یکی از مهمترین بازارها در این بورس گفت: «باید شرایطی فراهم شود تا بخش بیشتری از برق در بورس انرژی معامله شود تا به این ترتیب قیمت های بورس به عنوان مرجع قرار گیرد.»

•    ابتدا به برنامه های سال جاری بورس انرژی بپردازیم.

نخستین برنامه ای که با جدیت دنبال خواهد شد، عمیق بخشیدن به بازارهای فعلی بورس انرژی است. به این معنی که حجم، ارزش و تعداد معاملات را دربازارهایی که سال گذشته ایجاد شده اند (مانند بازار فیزیکی فرآورده های نفتی، بازار اوراق سلف، بازار گواهی های سرمایه گذاری صندوق پروژه، بازار معاملات فیزیکی برق و معاملات سلف برق) افزایش خواهیم داد. همچنین  به راه اندازی ابزارهای جدیدی مانند قراردادهای بلندمدت خواهیم پرداخت.    

برنامه دیگری که در حال دنبال کردن آن هستیم، توسعه بازار بین المللی است. به طوریکه مقاصد صادراتی و نیز کالاهای قابل عرضه در این بازار را تنوع دهیم. البته از اواخر اسفند سال گذشته تاکنون فرآورده های صادراتی بورس انرژی به لحاظ حجم و مقصد صادرات در حال توسعه هستند. برای مثال اخیرا عرضه نفتِ گاز به مقصد تاجیکستان را با موفقیت آغاز کردیم و این کشور به مقاصد صادراتی بورس انرژی ایران پیوست.

•    برای توسعه مقاصد صادراتی چه کشورهایی مد نظر هستند؟

عمدتا کشورهای همسایه بیشترین خریداران محصولات هستند و در اولویت قرار دارند. این کشورها به طور سنتی خریدار کالاهای ما بوده اند و نیز حمل و نقل کالاها برایشان سهولت دارد.

•    به راه اندازی معاملات قراردادهای بلند مدت اشاره کردید. این قراردادها اکنون در چه مرحله ای هستند؟

ضوابط مربوط به این قراردادها اخیراً در هیات مدیره بورس انرژی تصویب شده و در حال حاضر به سازمان بورس ارسال شده است تا بتوانیم این مقررات را پس از تصویب سازمان عملیاتی کنیم. باید گفت، در این شرایط متقاضی برای قراردادهای بلندمدت وجود دارد و اکنون برای اجرایی شدن آن صرفاً خلاء مقرراتی داریم.

•    در خصوص بازار برق به عنوان یکی از مهمترین بازارهای بورس انرژی چه برنامه ای پیش رو دارید؟

توسعه بازار برق مصرف کنندگان بزرگ (بالای پنج مگاوات) از برنامه های سال جاری بازار برق است. البته این برنامه از اواخر سال 96 شروع شد و با توجه به مزیت نسبی که حضور در این بازار برای شرکت های تولیدکننده برق و همچنین مصرف کنندگان بزرگ صنعتی دارد مورد استقبال بالایی هم قرارگرفته است. امسال هم بنا داریم این بازار را به لحاظ تعداد نیروگاه های عرضه کننده برق و نیز به لحاظ مصرف کنندگانی که امکان خرید برق دراین بازار دارند را توسعه دهیم.

•    عرضه فراورده های اصلی نفت و نفت خام در بورس انرژی از اولویت های در حال پیگیری شماست. چه  پیش بینی از زمان اجرایی شدن این عرضه ها دارید؟

دقیقا؛ قانون برنامه ششم، دولت را مکلف کرده است تا ابزارهای مهندسی مالی را در بازار سرمایه و بورس انرژی توسعه دهد و  عرضه فراورده های نفتی و نفت خام را در بورس انرژی ایران تقویت کند. بورس انرژی هم سعی می کند تا از این ظرفیت قانونی استفاده کند. امیدوارم تا جاییکه ممکن است بتوانیم این الزام قانونی را در صورت حمایت دستگاه های دولتی مرتبط و به طور مشخص وزارت نفت، عملیاتی کنیم.

•    اجرایی شدن این عرضه ها در چه مرحله ای است؟

اکنون در فرایند اجرایی کار کمی مشکل وجود دارد؛ زیرا قرار است این معاملات به صورت ارزی و نیز ریالی انجام شود و در بخش ارزی نیازمند ساز و کار هستیم. در این فرایند شرکت سپرده گذاری مرکزی (سمات) و بانک های عامل باید بتواند بورس انرژی را یاری کنند. البته این امور با جدیت در حال پیگیری است ولی هنوز نمی توان زمان مشخصی را برای اجرایی شدن آن اعلام کرد. هرچند که امیدوارم در سال جاری پیشرفت خوبی در این زمینه داشته باشیم.  

•    چه نوع مشکلاتی منظورتان است؟

متقاعد شدن شرکت ملی نفت درخصوص توانایی انجام تسویه و پایاپای معاملات نفت خام توسط شرکت سمات یکی از این موارد است. بانک مرکزی نیز باید متقاعد شود که شرکت سپرده گذاری می تواند این نقش را ایفا کند. همچنین بانک های عامل که در بحث نقل و انتقال ارز و امور بانکی بین المللی فعال هستند نیز باید بتوانند خدمات بانکی لازم را ارائه دهند. بنابراین اجرایی شدن این اتفاق تنها به عزم بورس، بازار سرمایه و شرکت ملی نفت وابسته نیست بلکه مستلزم همکاری بانک مرکزی و شبکه بانکی هم هست.

•    تک نرخی شدن ارز، اثری در معاملات بورس انرژی داشته است؟

در ارتباط با این موضوع، بورس انرژی، مصرف کنندگان و تولیدکنندگان به مشکل اجرایی حین انجام معاملات برخورد نکرده اند. البته باید گفت قیمت های دلاری نسبت به قیمت های قبل افزایش پیدا کرد، زیرا نرخ برابری روی 4200 تومان تثبیت شده و ارزش دلاری معاملات افزایش پیدا کرده است و حتی تعداد معاملات و رقابت هم بیشتر شده است.

 شایان ذکر است، در معاملات صادراتی بورس انرژی، دامنه نوسان کاملا باز است. در معاملات داخلی هم دامنه نوسان طوری است که در زودترین زمان ممکن امکان کشف قیمت های تعادلی امکان پذیراست. به این ترتیب تاکنون مشکلی در این خصوص وجود نداشته است. 

•    فعالان حوزه انرژی، گاه مشکلاتی را در حوزه نرم افزاری معاملات مطرح می کنند...

نرم افزاری که در حال حاضر بورس انرژی استفاده می کند، نرم افزاری است که بورس تهران و فرابورس هم از آن استفاده می کنند. مدیریت و پشتیبانی این نرم افزار هم با شرکت مدیریت فن آوری بورس است. این شرکت با سابقه ترین و متخصص ترین شرکتی است که در این حوزه فعالیت می کند. بورس انرژی بنابر جلسات مستمری که با کارگزاران خود دارد، مسایل و مشکلات موجود را به شرکت فناوری منتقل کرده و به رفع این مشکلات می پردازد.   

البته در نظر داشته باشید، هر نرم افزار و سخت افزاری به لحاظ فنی عملکرد مشخصی دارد و قطعا بدون عیب هم نیست. با این حال باید گفت که در این حوزه مشکل جدی وجود ندارد و اگر هم مشکلی وجود داشته باشد به صورت مستمر منعکس شده و شرکت مدیریت فن آوری بورس برای آن چاره جویی می کند. باید در نظر داشت، همیشه نیاز بازار با امکانات نرم افزاری فاصله دارد که تلاش می شود به صورت مستمر این فاصله به حداقل برسد. این روش در سایربورس های کشور نیز به همین طریق انجام می شود.

•    بورس انرژی قصد انجام فرایند تسویه و پایاپای خود را به طور مستقل از شرکت سمات دارد؟

خیر؛ به لحاظ مدیریت ریسک به نظر می رسد، بهتر است بخش تسویه و پایاپای خارج از عملیات بورس باشد. درحال حاضر این موضوع الزام قانونی است و بقیه بورس ها هم باید خدمات تسویه و پایاپای مورد نیاز خود را از شرکت سمات مطالبه کنند.

•    حساب پیش پرداخت چطور؟

حساب پیش پرداخت نزد شرکت سپرده گذاری مرکزی انجام می شود. یعنی همه خریداران در بورس انرژی باید بر اساس اطلاعیه عرضه، مبلغی را به صورت پیش پرداخت واریز کنند که متولی نگهداری آن نیز شرکت سپرده گذاری مرکزی است.  

•    به گفته فعالان این حوزه، امور سپرده گذاری معاملات بورس انرژی با تاخیر انجام می شود، چرا؟

رعایت ضوابط کاری در شرکت سمات کمی زمانبر است؛ ولی هدف از این دقت انجام صحیح فرآیند تسویه و پایاپای است تا منافع خریدار و فروشنده توامان حفظ شود. این موضوع سبب صحت در عملیات تسویه و پایاپای معاملات می شود.

البته فرایند ها در شرکت سپرده گذاری مرکزی هر چه باسرعت و با استفاده از سامانه های الکترونیکی انجام شود، بهتر است. شرکت سپرده گذاری هم از اواخر سال 96 تلاش کرد تا با برنامه ریزی جامع در سال 97 بتواند هر گونه نقصی را در نرم افزارهای موجود و برنامه هایشان رفع کند که به خوبی هم این کار در حال پیگیری است. به این ترتیب امیدوارم که در سال جاری باز هم تسهیلات بهتری را برای خریداران و عرضه کنندگان ارائه کند.

•    آیا اخیراً درخصوص اعمال ضابطه «تسهیم به نسبت» برای خریداران بزرگ تمهیدات جدیدی اندیشیده شده است؟

در بازار فیزیکی عرضه کنندگان دو نوع عرضه به شکل معمولی و عمده دارند. در عرضه های عمده پیشنهادی که کارگزاران و بازیگران بازار داشتند این بود که در مرحله انتهایی تسهیم به نسبت به جای معیار زمان، معیار حجم سفارش را در نظر بگیریم. این پیشنهاد اخیرا در هیات مدیره مصوب و اجرایی شد.

•    برای توسعه ابزارها در سال جاری چه اقداماتی را به جز عملیاتی کردن «معاملات بلند مدت» در نظر دارید انجام دهید؟

قراردادهای بلند مدت که بحثی جدید است. در راه اندازی ابزارها هم اوراق سلف استاندارد موازی که در بورس انرژی شروع و توسعه پیدا کرده است. صندوق پروژه هم که در سال گذشته راه اندازی شد و امیدواریم در سال جاری هم در صورت وجود متقاضی توسعه پیدا کند. در مورد اوراق مرابحه هم پیشنهادی را به سازمان بورس ارائه کردیم تا بتوانیم از این ابزار هم در بورس انرژی استفاده کنیم. در صورتی که بتوانیم مقررات این ابزار را نهایی کنیم، در بورس انرژی قابل اجرا خواهد بود.

•    نخستین عرضه اولیه سال جاری اخیرا انجام شد، این عرضه را چطور ارزیابی می کنید ؟

عرضه اولیه «شرکت ماهتاب گستر» چندمین مرحله تامین مالی برای صنعت برق بود که به خوبی هم انجام شد. باید گفت یکی از مزایای بازار سرمایه کمک به تامین مالی صنایع است. البته چند شرکت نیروگاهی دیگر هم وجود دارند که مجوز عرضه را دریافت کرده اند و در صورت طی مرحل لازم ، اوراق آنها منتشر خواهد شد. تا آخر سال جاری در نظر داریم بیشتر از سال قبل به تامین مالی در حوزه انرژی بپردازیم.    

•    عرضه اولیه بعدی در بورس انرژی چه زمانی است؟

ما چند مصوبه هیات پذیرش در حوزه برق و فرآورده های نفتی داریم که مربوط به اواخر سال گذشته است. این مصوبات به متقاضیان اعلام شده است. در این مرحله متقاضیان خود باید کار را پیگیری کنند تا بتوانیم مصوبات را اجرایی کنیم. بر این اساس، اکنون عرضه ای که زمان بندی شده باشد نداریم، اما درحال پی گیری چند عرضه هستیم.

•    و نکته پایانی...

در پایان به چند نکته تاکید می کنم. نخست اینکه بازار سرمایه تاکنون موفقیت های خود را با تلاش حرفه ای همه دست اندرکاران به دست آورده و بعد از این هم بورس انرژی نیز به عنوان بخشی از بازار سرمایه تلاش خود را در این زمینه خواهد کرد تا به دستاوردهای بیشتری برسد. همچنین من از همه همکاران بخش های دولتی درخواست می کنم الزامات قانونی را به عنوان سرلوحه کارخود درهمکاری با بازار سرمایه و به ویژه بورس انرژی ایران  قرار دهند.

در بند (ح) ماده (4) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه کشور دولت مکلف به توسعه بازار سرمایه با تأکید برطراحی و مهندسی ابزارهای مالی و کالایی، توسعه بازار انرژی و عرضه نفت خام و فرآورده های نفتی دربورس انرژی شده است و همچنین درجزء (2) بند (ب) ماده (44) قانون مذکور تأکید شده است، وزارت نیرو موظف است قیمت خرید برق را با توجه به ساز وکار بازار دربورس تعیین کند؛ بنابراین ضمن تشکر از همه مدیران دولتی ذیربط، درخواست داریم متولیان امر با اهتمام ویژه ای به اجرایی شدن این قوانین بالادستی کمک کنند.

به این ترتیب باید شرایطی فراهم شود تا بخش بیشتری از برق در بورس انرژی معامله شود تا به این ترتیب قیمت های بورس به عنوان مرجع قرار گیرد. بنابراین پیشنهاد بورس انرژی این است که برحسب الزام قانونی موجود، به تدریج حجم بیشتری از معاملات برق با ساز و کار بورس انرژی انجام شود.