پوست موز دلار زیر پای دولت
یکی از مهم‌ترین دلایل هجوم بی‌سابقه مردم برای خرید ارز و افزایش تقاضا، نگرانی بیش از اندازه مردم از آینده بازار ارز است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون، از نیمه دوم سال گذشته بود که نوسانات شدید نرخ ارز آغاز شد؛ به‌گونه‌ای‌که حتی در بسیاری موارد کارشناسان این حوزه را نیز در شوک بزرگی فرو برد و پیش‌بینی‌های قبلی آن‌ها را نقش بر آب کرد! نرخ ارز با سرعت واضحی روند افزایشی به خود گرفت تا جایی که در سال گذشته به مرز پنج هزار تومان نیز نزدیک شد. این در حالی بود که تا چند ماه پیش از آن دلار 4000 تومانی برای جامعه بار روانی ایجاد کرده بود.
اما با تمام این اوصاف به نظر می رسد نرخ ارز بنای آرام گرفتن ندارد و از اوایل فروردین امسال نیز نه تنها از 5000 تومان عبور کرد بلکه در روزهای گذشته با سرعت بالایی به روند افزایشی خود ادامه داد و قیمتی نزدیک به 6000 تومان را نیز تجربه کرد. در حال حاضر افزایش شدید نرخ ارز، مردم را با مشکلات بسیاری مواجه کرده و علاوه بر اینکه ارزش پول ملی بسیارکاهش پیدا کرده، دانشجویان و افرادی که در خارج از ایران زندگی می‌کنند و هزینه‌های خود را از طریق تبدیل ریال به ارزهای خارجی تامین می‌کنند نیز دچار مشکلات مالی بسیاری شده‌اند.
این در حالی است که شخص رییس جمهور در مورد کنترل بازار ارز وعده‌های بسیاری به مردم داده بود اما برخلاف گفته‌های وی در حال حاضر با بحران بزرگی در این بازار روبه‌رو شده‌ایم. از سوی دیگر رییس کل بانک مرکزی نیز چندی پیش ابراز امیدواری کرد که شرایط بازار ارز مانند سال ۹۲ بتواند به حالت عادی بازگردد اما با توجه به شرایط موجود خبری از این وعده و امید نیست. در همین زمینه یحیی آل اسحاق، رییس سابق اتاق بازرگانی تهران نرخ واقعی دلار را در نهایت۴۲۰۰ تومان دانسته و گفته است: نرخ ۵۶۰۰ تومانی موجود در بازار واقعی نیست و عزمی نیز برای کنترل این بازار وجود ندارد. این در حالی است که ارزش پول ملی ۴۰ درصد کاهش یافته است.
ظهر روز گذشته نیز جلسه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی به ریاست معاون اول رییس جمهور برگزار شد. در این جلسه جهانگیری با بیان اینکه ثبات اقتصادی یکی از مهم‌ترین دستاوردهای اقتصادی دولت و نظام است که با به کارگیری سیاست‌های عالمانه و مدیریت قوی و منسجم از آن حفاظت خواهد شد و استمرار پیدا می‌کند، گفت: نخواهیم گذاشت با شوک های بیرونی و فضا‌سازی داخلی این دستاورد مهم کشور آسیب ببیند. این صحبت‌های معاون اول رییس جمهور در حالی است که این روزها با وجود بحران شدید ارزی که در کشور ایجاد شده، ترس ایجاد بحران اقتصادی بزرگی کشور را فرا گرفته و دل خوش کردن به کلیدواژه ثبات اقتصادی شاید برای مردم کمی دور از ذهن و دور از واقعیت باشد. سخنگوی دولت نیز روز گذشته از ایجاد تعادل در بازار ارز سخن گفته و بیان کرده که وضعیت فعلی به طور حتم برخلاف میل دولت است.
با تمام این اوصاف باید دید آیا دولت و بانک مرکزی برای کنترل این اوضاع و بازگرداندن نرخ دلار به نرخ معقول و واقعی، اقدامی انجام خواهند داد یا خیر!
دلار نایاب شد!
مشاهدات میدانی نشان می‌دهد در روزهای گذشته که بازار ارز دچار التهابات شدید شده، فروش ارز در صرافی‌ها با محدودیت‌هایی مواجه شده است. روز گذشته نیز اوضاع تا حدی با روزهای قبل متفاوت بود و در چهارراه استانبول و میدان فردوسی علاوه بر اینکه صرافی ها از فروش دلار و یورو امتناع می‌کردند حتی دلالان و دستفروشان نیز دلار برای فروش در اختیار مردم قرار نمی‌دادند و به نظر می‌رسید که دلار در بازار نایاب شده و این اتفاق بی‌سابقه‌ای در طول روزهای گذشته بوده است. این در حالی بود که بازار نسبت به روزهای قبل شلوغ‌تر و تقاضا برای دلار بیشتر بود.
امکان انتقال ارز به کشور وجود ندارد
طبق تحلیل‌ها از روند فعلی بازار ارز، یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد چنین وضعیتی در بازارو هجوم بی سابقه مردم برای خرید ارز، افزایش تقاضا و نگرانی بیش از اندازه مردم از آینده بازار ارز است. به گفته برخی کارشناسان دلیل دوم را شاید بتوان به عوامل غیراقتصادی و به طور مشخص عوامل سیاسی و بحث تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران مرتبط دانست. به اعتقاد این دسته از کارشناسان به دلیل فشارهای کشور آمریکا مبادلات ارزی با ایران به حالت پیش از برجام بازگشته و با وجود افزایش درآمد ارزی کشور اما به دلیل عدم وجود روابط مالی با دیگر کشورها انتقال ارز به کشور ناممکن شده است و به نوعی می‌توان گفت مبادی ورود ارز به کشور در حال حاضر بسته شده و امکان انتقال ارز به کشور وجود ندارد. از سوی دیگر به دلیل مشکلاتی که در بخش تولید در کشور ما وجود دارد، بازار ارز و طلا به دلیل داشتن حاشیه امنی برای سرمایه‌گذاری در میان مردم از محبوبیت بیشتری برخوردار است.
نبود اراده کافی در دولت
درباره شرایط موجود و نگرانی‌هایی که از التهابات قیمت ارز در جامعه ایجاد شده است، تحلیل‌های بسیار و متفاوتی از سوی کارشناسان این حوزه و اقتصاددانان ارائه شده است. در همین راستا حسین راغفر، اقتصاددان و استاد دانشگاه بیان کرده که این شرایط عواملی مختلفی دارد که عامل عمده فضای مافیایی کشور و گروه‌های رانتی هستند که تبدیل به بازیگر عمده بازار ارز شده‌اند و از هر بهانه‌ای مانند خروج آمریکا از برجام و اتفاقات شب عید برای غارتگری استفاده می‌کنند. این شرایط باعث تزریق احساس نگرانی و اضطراب به جامعه می‌شود و افراد برای حفظ ارزش دارایی‌های خود اقدام به تبدیل دارایی‌های ریالی به دلاری می‌کنند که برآیند آن در افزایش تقاضای ارز و افزایش بی‌رویه قیمت آن نمایان است. راغفر گفته است: این فضا خود ملتهب‌کننده اتفاقاتی است که در شرایط کنونی ماهیت سیاسی پیدا کرده و افرادی که سعی می‌کنند از این رهگذر با دامن زدن به فضای بی‌اعتمادی، سود‌های هنگفتی را به بهای تحمیل هزینه به بخش‌های مختلف اقتصاد مانند تولید، بودجه خانوار‌ها و گسترش اضطراب‌های اجتماعی و سیاسی به دست آورند. نااطمینانی‌هایی که در این حوز‌ه‌ها تشکیل شده، سبب بروز مشکلات جدی به ویژه برای طبقه فرودست و محروم جامعه از طریق هزینه‌های بالای زندگی و تامین حداقل‌های زندگی شده است. بنابراین جامعه در التهاب واکنش‌های سیاسی خواهد بود. البته عده‌ای در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌کنند تا شعله این التهابات را زیاد کنند که تاکیدی بر ماهیت سیاسی موضوع است و اینکه ما وارد «دوربسته شر» می‌شویم که از سویی افزایش قیمت‌ها باعث تشدید التهابات سیاسی شده و از سویی خود این التهابات سیاسی باعث افزایش قیمت‌ها می‌شود و آسیب‌های جدی و پرهزینه‌ای را دربخش‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به بار خواهد آورد. دولت اراده کافی برای مدیریت شرایط موجود ندارد و نفوذ مافیای گسترده در دولت، مجلس و نهادهای تصمیم‌گیری که خود بخشی از این مشکل و متنفع از این شرایط هستند، اراده کافی رابرای برطرف کردن این مشکل از دولت سلب کرده است؛ البته چون وظیفه دولت فراهم کردن امکانات و فرصت‌های برابر برای آحاد جامعه است، به این مفهوم ما فاقد دولت هستیم.
حرکت به سمت ونزوئلایی شدن
راغفر در ادامه بیان کرده است: البته نباید فراموش کرد که این موضوع تنها به دولت مربوط نیست و بخش‌های مختلفی خارج از نهاد دولت، منابع بزرگ ریالی خود را وارد بازار ارز می‌کنند تا از طریق افزایش قیمت وایجاد التهاب به اهداف اقتصادی وحتی تضعیف موقعیت دولت دست یابند؛ ازهمین رو نباید تمامی مشکلات را به پای دولت نوشت. این نهادها با فعالیت‌های اقتصادی و قدرت نفوذ بالای خود در اقتصاد، نقش تعیین کننده تری نسبت به دولت دارند؛ البته دولت نیز منافع این گروه‌ها را نمایندگی می‌کند تا منافع مردم را. این شرایط نشانه‌ای از فروپاشی اقتصاد ایران و حرکت به سمت ونزوئلایی شدن است که در آینده نیز تشدید می‌شود.
ناجا و تیپ‌های امنیتی پاسخ دهند
جالب اینجاست که وزیر اقتصاد معتقد است اتفاق خاصی در اقتصاد کشور رخ نداده که با چنین التهاباتی در چند روز گذشته در بازار ارز مواجه شده‌ایم. مسعود کرباسیان روز گذشته در جمع خبرنگاران در این باره گفت: در این باره باید ناجا و تیپ‌های امنیتی پاسخ دهند زیرا هیچ اتفاق خاصی در اقتصاد کشور نیفتاده که با این التهابات چند روزه روبه‌رو شده‌ایم. خوشبختانه میان دولت و مجلس اتفاق نظر وجود دارد که قیمت فعلی ارز منطقی نیست و پیشنهاداتی نیز مطرح شده است. در واقع باید به یک کاهش قیمت و ثبات در بازار برسیم که اقتصاد کشور در ابتدای سال بتواند اهدافی را که برای آن در سال جاری پیش‌بینی شده تا پایان سال انجام دهد. بنابراین کارگروه مشترکی از دولت و مجلس برای رسیدگی به این وضعیت تشکیل می‌شود.
تغییرات نرخ دلار در ۳۰ سال گذشته
روند تغییرات قیمت دلار در حدود سه دهه گذشته نشان از رشد حدود ۶۰۰۰ درصدی آن دارد. دلار آمریکا در این سال‌ها از حدود ۹۶ تومان به حدود ۵۶۰۰ تومان رسیده است؛در حالی که مروری بر تغییرات نرخ دلار در 30 سال قبل تا کنون نشان می‌دهد که دلار از سال ۶۷ تا ۷۳ نوسان چندانی نداشته و در کانال ۲۰۰ تومان بوده اما به تدریج وارد کانال‌های بالاتری شده است. دلار حتی تا سال ۸۷ نرخ ۱۰۰۰ تومان را نیز تجربه نکرده و از این سال به بعد است که وارد دورتازه قیمتی می‌شود و نرخ آن چهار رقمی شده است. این ارز در 30 سال گذشته اقتصاد ایران، رشد تا بیش از ۵۷ برابری را تجربه کرده است.
تقاضای کاذب
در زمینه وضعیت بازار ارز و التهابات موجود در آن کاظم دوست حسینی، کارشناس اقتصادی می‌گوید: در حال حاضر بانک مرکزی نمی‌تواند اوضاع بازار ارز را در دست بگیرد و دلیل آن نیز این است که در حال حاضر تقاضا برای خرید ارز و سکه بسیار بوده و عمده آن نیز تقاضای کاذب است؛ یعنی بخشی از آن نگرانی مردم و نااطمینانی نسبت به آینده است و بخشی نیز تهدیدهایی که وجود داشته و الان می‌تواند بیشتر شده باشد. این است که اکنون فروشنده ارز به آن صورت وجود ندارد و همه در واقع خریدار ارزند؛ چراکه نگرانی از آینده وجود دارد و مردم می‌خواهند تا حدی قدرت خرید خود را حفظ کنند. بانک مرکزی ارز را به صورت خصوصی وارد می‌کرد اما در حال حاضر مشکل این نیست چون اگر امکان انتقال ارز خارج از کشور وجود داشته باشد، خریدار برای آن وجود ندارد. بسیاری افراد که متقاضی خرید ارز هستند، نیاز به ارز داخلی کشور ندارند بلکه می‌خواهند برای واردات از ارز استفاده کنند.
تاثیر منفی اختلافات سیاسی بر اذهان عمومی
دوست حسینی ادامه می‌دهد: دولت برای دچار نشدن به این وضعیت، چند سیاست می‌توانست اتخاذ کند که متاسفانه انجام نشد. یکی سیاست انقباضی بود که شاید در این چند ماه از محل فروش ارز که دولت انجام داد، حاصل می‌شد. شاید اگر دولت بخشی از بدهی خود را به بانک مرکزی تسویه می‌کرد، به واسطه کاهش حجم ریال در سطح کشور تقاضا برای خرید ارز کمی محدود می‌شد. یکی دیگر استفاده از حساب‌های ارزی است؛ اینکه فروش ارز به صورت فیزیکی صورت نگیرد و این امکان به بانک‌ها داده شود و به مردم نیز اطمینان داده شود که حساب ارزی باز کنند یا اگر از بیرون ارز تهیه می‌کنند، به صورت فیزیکی آن را در اختیار بانک بگذارند. البته تا حدی هیجانات داخل کشور نیز در این مساله موثر است. هر اندازه مشکلات و اختلافات داخلی در حوزه سیاسی و اجتماعی بیشتر شود، نگرانی‌ها بیشتر است. شاید دولت باید به این فکر کند که از اختلاف سیاسی در داخل کشور و اتهاماتی که همه جناح‌ها به یکدیگر می‌زنند، جلوگیری کند زیرا این مساله جنبه روانی دارد و در کشور و در میان مردم، عدم اطمینان ایجاد می‌کند و بر ذهن مردم اثر منفی می‌گذارد و باعث نگرانی آن‌ها می‌شود؛ بنابراین ترجیح می‌دهند به سمت خرید ارز و سکه بروند که اگر اتفاقاتی افتاد، این‌ها در حاشیه امنی قرار داشته باشند.
ایجاد رانت با ارز دونرخی
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در حوزه ارز بحث چند نرخی بودن آن است. این استاد دانشگاه در این‌باره تصریح می‌کند: این موضوع را که نرخ ارز دوگانه در کشور وجود دارد، هیچ کس تایید نمی‌کند. به طور حتم این شرایط اشتباه است که برای افراد خاصی ایجاد رانت می‌کند. منتها دولت نیز قول داده بود در یکی دو سال اخیر، یکسان‌سازی نرخ ارز را انجام دهد اما عملی نشد. در اقتصاد کشور ما این نوسانات و جهش‌ها در دوره‌های مختلفی تجربه شده است. حال اینکه این وضعیت چقدر خطرناک است به دلیل تفاوت شرایط اجتماعی و سیاسی فعلی با شرایط پیشین به راحتی قابل پیش‌بینی نیست اما اگر بخواهیم واقع‌بینانه به مساله بنگریم باید بگوییم، اقتصاد کشور ما اقتصاد بزرگی محسوب نمی‌شود، یعنی مجموع پول و ریالی را که در کشور در گردش است، می‌توان با 200 میلیارد یورو جمع کرد. یعنی اگر دولت یک ذخیره 200 میلیارد یورویی در اختیار داشته باشد، می‌تواند کل واحد پول کشور را از ریال به یورو تبدیل کند. چیزی که ادعا می‌شود، این است که ذخایر ارزی کشور چیزی حدود 100 میلیارد یورو است. اگر دولت بخواهد، امکان این مساله وجود دارد؛ یعنی ما نیاز نداریم کل ریال کشور را جمع کنیم بلکه با رقم کمتری می‌توان بازار را تثبیت کرد؛ منتها به شرط اینکه تقاضای ارز هم به نوعی کنترل شود. فقط با عرضه ارز نمی‌توان بازار را کنترل کرد بلکه در حوزه بخش تقاضا نیز باید سیاست‌هایی اتخاذ شود و این بخش نیز محدود شود. البته شرایط اقتصادی معادله‌ای یک مجهولی نیست بلکه متغیرهای بسیاری بر آن موثر است. تیم اقتصادی دولت باید بررسی کند چه عواملی بر این تقاضاها اثر دارد. دولت باید برای تقاضاهایی که اکنون بخشی از آن‌ها واقعی و بخشی کاذب است، برنامه‌ریزی کرده و آن‌ها را کنترل کند. در کنار آن نیز عرضه ارز وجود داشته باشد تا شاید بتوان آن را در نرخی تثبیت کرد.
استقبال از افزایش نرخ ارز
به نظر می‌رسد که افراد بسیاری از افزایش نرخ ارز استقبال می‌کنند. دوست حسینی در این خصوص مطرح می کند: تجار، صادرکننده‌ها و حتی بعضی اعضای تیم اقتصادی دولت از افزایش نرخ ارز استقبال می‌کنند. زیرا موازنه‌ای در تراز بازرگانی خارجی ما ایجاد می‌کند. منتها این جهش‌های موجود در بازار است که به شرایط اقتصادی لطمه می‌زند؛یعنی اگر شما فرض کنید هر سال نرخ ارز 10 درصد افزایش پیدا می‌کرد به این معنا بود که در این سال‌ها ماهی یک درصد اضافه می‌شد و هیچ لطمه‌ای به شرایط کشور و مردم وارد نمی‌شد. ضمن اینکه ممکن بود اثرات مثبتی نیز داشته باشد زیرا اگر ارز را ثابت نگه داریم، بسیاری افراد ترجیح می‌دهند که ارزشان را به ریال تبدیل کرده و از سود آن استفاده کنند و دوباره تبدیل به ارز کنند زیرا با این حساب سود 20 درصدی نصیب‌شان خواهد شد. یعنی افزایش تفاوتی که سود سپرده ارزی و ریالی است، باید در ظرف یک سال یا ظرف مدت زمانی در افزایش قیمت ارز اثر بگذارد. در حالی که این اتفاق نیفتاده و همیشه این انتقاد از سوی دولت فعلی نسبت به دولت قبل وجود داشته که نرخ ارز را سرکوب می‌کرده و همین مساله باعث شده که بعد از مدتی مثل فنری که جمع شده باشد از جا در برود. خود این دولت نیز این اشتباه را تکرار کرده است. در کشور بحران ارزی اتفاق افتاده حالا اینکه چه کسی عامل آن بوده، فکر نمی‌کنم بتوان گفت که این فرد،دولت یا کشور عامل ایجاد بحران ارزی بوده است.
