شقاقی‌شهری: اقتصاد ایران دلاریزه شده است

روند افزایشی قیمت دلار ادامه دارد و قیمت این ارز مهم به پنج‌هزار و 400 تومان هم رسیده است. به‌نظر شما دلیل گرانی دلار چیست؟

در ایران وقتی صحبت از ارز می‌شود، منظور همان دلار است و ارزهای دیگر کمتر به‌عنوان نماد در نظر گرفته می‌شوند. در واقع دلار در کشور ما نماد ارز است. دلار پارامتری است که هم سیاست داخلی روی آن تاثیر دارد هم سیاست‌های خارجی. برخلاف سایر پارامترها و مولفه‌های کلیدی اقتصاد مانند نرخ تعرفه و نرخ رشد نقدینگی که از سیاست‌های داخلی تاثیر می‌پذیرند، دلار به‌عنوان پارامتر کلیدی اقتصاد، سیاست‌های خارجی هم روی آن تاثیرگذار است. حتی بی‌اطمینانی‌ها و ریسک‌های کلان اقتصادی داخل و خارج هم بر آن تاثیرگذار است. در حوزه سیاست‌های داخلی اتفاقاتی را در اقتصاد ایران شاهد بودیم که افزایش قیمت دلار را در پی داشت. اولا اقتصاد ایران به‌شدت دلاریزه شده است. به عبارتی هر کالای ضروری روزمره مردم به‌نحوی به دلار وصل است چراکه عمدتا از خارج از کشور تامین می‌شوند. حتی زمانی که بررسی می‌کنیم، می‌بینیم بنگاه‌های تولیدی ما هم مواد اولیه خود را وارد می‌کنند. اگر به یاد داشته باشید در سال 91 و قتی دلار از قیمت 1200تومان به 3700تومان رسید، پراید که تولید داخل است از هفت‌میلیون به 21‌میلیون تومان رسید. منظور این است که تولید داخل هم از افزایش نرخ دلار تاثیر می‌پذیرد چراکه تولید نهایی به مواد اولیه و واسطه وابسته است. لذا قیمت افزایش می‌یابد. دومین عامل این است که فشار بر منابع ارزی بسیار بالاست. متاسفانه در سال 96 هفت‌میلیارد دلار تراز تجاری ما کسری داشت. در سال 95 تراز ما مثبت بود، ولی دوباره در سال 96 تراز تجاری غیرنفتی ما منفی شد. از طرف دیگر حدود 10‌میلیارد دلار ارز مسافرتی از اقتصاد ایران خارج شده. حدود 15‌میلیارد دلار هم به‌طور متوسط قاچاق کالاست که موجب خروج دلار می‌شود. در مجموع بین 30 تا 35‌میلیارد، دلار از اقتصاد ایران خارج شده، در حالی ورود دلار از محل صادرات نفت معادل 50‌میلیارد دلار بوده که 5/4‌درصد این مقدار هم مستقیما به شرکت ملی نفت تعلق می‌گیرد. بنابراین فشار بر منابع ارزی بانک مرکزی هم بالا بوده و واردات قاچاق و ارز مسافرتی به اندازه‌ای بوده که نتوانستیم به خوبی بر فشار منابع ارزی بالا مدیریت داشته باشیم. سومین عامل هم حجم نقدینگی است. 1500‌میلیاردتومان حجم نقدینگی ماست که 95‌درصد این حجم نقدینگی سپرده بانکی است. این سپرده بانکی اکنون به‌صورت سرگردان و آزاد بوده که هر لحظه امکان خروج از سیستم بانکی و ورود آنها به یکی از بازارهای سفته‌بازی وجود دارد. از طرف دیگر 60‌درصد منابع بانکی هم بلوکه شده. لذا فشار بر سیستم بانکی برای اینکه سپرده‌ها از سیستم بانکی خارج شود زیاد است، ولی چون این منابع سرگردان هستند و سپرده‌ها به سمت تولید مدیریت نشدند، به بازار سفته‌بازی فشار می‌آورند. این موارد عوامل داخلی بودند که در افزایش قیمت دلار تاثیرگذار هستند. ولی در حوزه عوامل خارجی شاهد هستیم که آقای ترامپ تاکید کردند که اردیبهشت از برجام خارج می‌شود. این سیاست به بازار داخلی ما التهاب وارد می‌کند. اگر ترامپ بتواند اروپا را هم با خود هم‌رأی کند، فشار بر بازار داخلی ما بیشتر خواهد شد.

چه راهکارهایی برای کنترل قیمت دلار وجود دارد؟

اگر در یکی‌، دو سال اخیر دولت مدیریت خوبی داشت، می‌توانست تا حدودی این موضوع را کنترل کند. برخی سیاست‌های میان‌مدت مانند کنترل واردات، مبارزه با قاچاق و ساماندهی ارز مسافرتی، راهکارهای میان‌مدت هستند. ولی اکنون یک راهکار موثر حساب سپرده ارزی است. این کار موجب می‌شود دلارهایی که در خانه‌ها بلوکه شده، به سیستم بانکی وارد شود. مثلا بانک مرکزی برخی بانک‌ها را موظف کند که حساب سپرده ارزی باز کنند. افراد دلارهای خود را سپرده کنند و هر زمان که خواستند آن را با میزان مشخصی از سود دریافت کنند. از طرف دیگر اگر ریال دارند حساب دلاری باز کنند و هر زمان قیمت دلار افزایش یا کاهش پیدا کرد همان دلار را دریافت کنند. حساب سپرده ارزی پیشنهادی است که مجلس داشته و جزو راهکارهای موثر واقع می‌شود که می‌تواند جلو التهاب بازار را بگیرد.

برخی معتقدند ممنوعیت واردات کالا بدون انتقال ارز می‌تواند تاثیر مثبتی بر قیمت دلار داشته باشد به شرطی که چینی‌ها کالاهای خود را به یوان بفروشند. نظر شما در این مورد چست؟

واقعیت این است که عمده کالاهای وارداتی ما با دلار صورت می‌گیرد، ولی می‌پذیرم که اگر بخشی از این واردات کالا که از کشورهای آسیایی وارد می‌شود با پیمان‌های پولی دوجانبه به‌نحوی باشد که با واحد پولی این کشورها صورت گیرد، تا حدودی می‌تواند از دلاریزه‌شدن اقتصاد ایران بکاهد.