ظریف: همسایگان نمی‌توانند امنیت را از خارج بخرند
وزیر امور خارجه ایران با بیان اینکه آمریکا سابقه‌ای طولانی در عدم تعهد به توافق‌های بین‌المللی دارد، تأکید کرد که این کشور در توافق‌های بین‌المللی شریکی غیرقابل اعتماد است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فارس، «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران در مصاحبه‌ای بیست‌وپنج دقیقه‌ای با شبکه «بی.بی.سی» عربی، از بدعهدی آمریکا به توافق‌های بین‌المللی از جمله توافق هسته‌ای (برجام) انتقاد و این کشور را «غیر قابل اعتماد» توصیف کرد.
وزیر خارجه ایران، اعلام کرد که در صورت خروج آمریکا از برجام، ایران گزینه‌های متعددی در اختیار دارد که در زمان خودش اعلام خواهد شد و توضیح داد که نمی‌شود بر سر چیزی که توافق شده دوباره مذاکره کرد.
رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در خصوص مسائل منطقه‌ای اعلام کرد که انتخاب‌های عربستان همیشه اشتباه بوده و هر چند در یمن تعداد زیادی از مردم جان باخته‌اند اما وقت همچنان برای راهکار سیاسی هست.
به گفته ظریف، عربستان و متحدانش که قصد داشتند ظرف مدت کوتاهی «مأموریت» یمن را انجام دهند وارد سال چهارم شده‌اند و همچنان هر درخواستی برای راهکار سیاسی را رد می‌کنند.
ظریف اعلام کرد که سوریه نیز راهکار سیاسی برای حل بحران نیاز دارد و آنکس که برای آینده سوریه تصمیم می‌گیرد مردم هستند و آمریکا نمی‌تواند در سوریه حضور داشته باشد و این امر، تصمیمی اشتباه است که باید اصلاح شود.
مشروح مصاحبه بی.بی.سی عربی را که «علی هاشم» خبرنگار لبنانی و عضو سابق شبکه المیادین انجام داده است، در زیر می‌خوانید:
بی‌بی‌سی: آیا توافق هسته‌ای آنقدر محکم هست که اگر دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا تصمیم گرفت از آن خارج شود، همچنان ادامه یابد؟
ظریف: توافق هسته‌ای، توافقی بین‌المللی چند طرفه است. آمریکا فقط یک طرف آن است. آمریکا عضو دائم شورای امنیت است و این کشور شاهد صدور قطعنامه در خصوص توافق هسته‌ای که با اجماع صادر شد، بوده است. از طرفی دیگر، توافق هسته‌ای توافقی [معتبر و] و در حال اجراست اما این بدین معنا نیست که همه طرف‌ها به آن پایبند هستند؛ آمریکا هم سابقه‌ای طولانی دارد در عدم پایبندی به توافق‌های بین‌المللی. مثلا ببینید که توافق پاریس درباره تغییرات آب‌وهوایی را [در ۲ ژوئن ۲۰۱۷] رد کرد. بنا بر آنچه اتفاق افتاده، آمریکا در پی خواسته‌های رئیس جمهور ترامپ می‌رود و این دلیلی است بر اینکه آمریکا در توافق‌های بین‌المللی شریکی غیرقابل اعتماد است؛ الان که برخی به دنبال توافق‌های مشابه با دیگر کشورهای هستند، ظاهرا آمریکا این پیام را مخابره می‌کند که عمر توافق‌های انجام شده [با آمریکا] در خوش‌بینانه‌ترین حالت، عمر یک دوره ریاست جمهوری است.
بی.بی.سی: در صورت خروج آمریکا از توافق، آیا اتحادیه اروپا، روسیه و چین قادرند توافق را به شکل 1-5 حفظ کنند؟
ظریف: این سوالی فرضی است. توافق هسته‌ای نیازمند وجود ایران هم هست. همچنین نیازمند آمادگی آن برای ادامه کارش در چارچوب توافق موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک در خصوص برنامه هسته‌ای. برای شرکا هم -هر کدام که باشند- مهم است که ایران در آن بماند چرا که ایران عاملی اساسی در این توافق است. متأسفانه عملکرد آمریکا طی دو سال گذشته، توافق را غیرقابل استمرار قرار داده است، حتی بدون تلاش رئیس جمهور ترامپ برای خروج از آن. بنابراین آنچه الان برای اتحادیه اروپا مهم است، متقاعد کردن آمریکا به پایبند ماندنش به تعهداتش در توافق به جای تلاش برای راضی نگاه‌داشتنش جهت عدم خروج از توافق است.
بی.بی.سی: آیا وزیر خارجه فرانسه که ماه مارس به ایران سفر کرد، تلاش کرد تا تهران را به تغییر توافق هسته‌ای متقاعد کند؟
ظریف: خیر. واقعیت این است که برای ما روشن بود که فرانسوی‌ها به اینکه توافق، معامله‌ای کامل است، اعتقاد دارند و نمی‌شود بر آنچه توافق شده، دوباره مذاکره کرد. وزیر فرانسوی، مسائل مختلفی را با ما بحث کرد و در مقابل نظرات، استدلال‌ها و پیشنهادهای ایران در خصوص این مسائل را شنید.
بی.سی.سی: آیا [وزیر خارجه فرانسه] موضوع موشک‌های بالستیک را با شما بحث کرد؟
ظریف: البته. اما پاسخی که شنید این بود که ایران، حق دفاع از خود را دارد. و اگر شما به وضع منطقه نگاهی کنید، می‌بینید که ایران در مقایسه با هر کدام از همسایگانش بسیار کمتر از دیگران، صرف امور دفاعی خود می‌کند. در واقع کشورهای غربی باید بازخواست شوند که چرا میلیاردها دلار سلاح به منطقه ما سرازیر می‌شود که به وضعیتی انجامیده که می‌توان به عبارت ساده‌تر، آن را کیک باروت قابل انفجار توصیف کرد. نگاه کنید در یمن چه می‌گذرد. ما وارد چهارمین سال بمباران هوایی مردم یمن شدیم که هیچ توجیهی ندارد و بی‌آنکه نتیجه‌ای مثبت داشته باشد حتی برای کسی که درگیری مسلحانه را آنجا آغاز کرده است.
بی.بی.سی: در خصوص یمن اتهاماتی به ایران زده می‌شود که مسئول شلیک موشک به ریاض است.
ظریف: ما کاملا روشن توضیح داده‌ایم که ایران به یمنی‌ها موشک نداده است. همه می‌دانند که یمن تحت محاصره است؛ محاصره‌ای که از ورود دارو و غذا به یمن هم ممانعت می‌کند و مانع انجام وظیفه بشردوستانه سازمان ملل در یمن شده است. این چه محاصره‌ای است که مانع ورود غذا و دارو می‌شود و میلیون‌ها نفر بر اثر انتشار وبا می‌میرند [اما موشک به آن وارد می‌شود؟]. این مایه ننگ است. می‌گویم، اگر محاصره وجود دارد که مانع ورود دارو برای درمان میلیون‌ها مبتلا به وبا و مانع ورود غذا می‌شود - و اتفاقا دبیر کل سازمان ملل هم اخیرا در کنفرانس حمایت از یمن گفت، تعداد کسانی که سال گذشته [2017 در یمن] دچار سوء تغذیه بودند، 21 میلیون نفر بوده است. این عدد امسال 28 میلیون نفر است- اگر این محاصره موفق بوده به طوری که مانع ورود کمک‌های غذا و داروی به یمن شده است، پس چگونه است که در منع قاچاق موشک به یمن موفق نبوده است؟
بی.بی.سی: آیا این، جنگ نیابتی میان عربستان و ایران نیست؟
ظریف: خیر. اینطور نیست. متأسفانه عربستان طی چهار دهه گذشته گزینه‌های غلطی را انتخاب کرده است. از حمایت از صدام گرفته که توپخانه‌هایش را به سوی کویت گرفت. آیا آن جنگی به نیابت از ایران بود؟ عربستان طی هشت سال [جنگ علیه ایران] هفتاد میلیارد دلار سلاح برای صدام خریداری کرد.
بی.بی.سی: اما آنچه امروز در یمن می‌گذرد. کی تمام می‌شود؟
ظریف: شما تاریخ یمن را می‌دانید. یمنی‌ها با تجاوز و اشغالگری حتی قبل از [بروز] انقلاب اسلامی ایران مبارزه کرده‌اند؛ قبل از آنکه کسی ما را به حمایت از آنان متهم کند. در واقع، این نتیجه انتخاب گزینه‌های غلطی است که عربستان سعودی برگزیده است. ما نمی‌خواهیم آسیبی به همسایگانمان برسد. به این اعتقاد داریم که امنیت همسایگانمان، امنیت خود ماست. اما ما مسئول انتخاب گزینه‌های غلط آنان نیستیم. برای شما مثال حمایت عربستان از صدام را زدم وقتی که لوله توپخانه‌هایش را به سمت کویت گرفت. آیا ایران مسئول است؟
بی.بی.سی: اگر به تفصیل درباره وضعیت یمن صحبت کنیم، در آنجا ایران متحدی به نام جنبش انصارالله دارد و از طرفی دیگر سعودی‌ها معتقدند که ایران در منطقه نفوذ آنان اعمال نفوذ می‌کند.
ظریف: ما از ابتدا به ضرورت راهکار سیاسی اعتقاد داشته‌ایم. خیلی وقت پیش هم از زمان آغاز بحران یمن، پیشنهاد حل سیاسی را به عربستان داده‌ایم. در سپتامبر 2016 پیامی برای وزیر خارجه فقید عربستان سعود الفیصل فرستادم تا با همکاری آنها راهکاری سیاسی برای یمن بیابیم. پاسخ دادند که جهان عرب به شما ارتباطی ندارد. بار دیگر بلافاصله بعد از آغاز جنگ پیشنهاد دادیم، سه سال پیش و ما الان وارد سال چهارم [جنگ] شده‌ایم. تصور می‌کردند که می‌توانند مأموریت را طی دو هفته تمام کنند. ما آن زمان پیشنهاد توقف فوری جنگ و کمک‌رسانی بشردوستانه فوری را دادیم. پیشنهاد راهکار سیاسی بین یمنی‌ها و تشکیل دولتی را دادیم که دربرگیرنده همه طرف‌های یمنی باشد. متأسفانه عربستان و متحدانش همیشه راهکار سیاسی را رد کرده‌اند و امیدوار هستند که از راه نظامی می‌توانند پیروز جنگ باشند. من معتقدم که فرصت هنوز از دست نرفته است. البته که فرصت برای تعداد بی‌شمار یمنی‌ها که جان خود را از دست داده‌اند از دست رفته اما هنوز زمان به طور کامل برای یافتن راه حلی سیاسی از دست نرفته است. اگر عربستان سعودی تمایل به یافتن راه حلی سیاسی در یمن دارد ایران شریک جدی است. هر راهکاری از این دست، باید راه حلی بر پایه مذاکره بین یمنی‌ها باشد. طرف‌های خارجی هم به جای دیکته کردن نظرات، می‌توانند امور را تسهیل کنند تا راهکاری سیاسی حاصل شود. ما آماده‌ایم برای کمک به یافتن راهکاری سیاسی.
بی.بی.سی: آنطور که با بسیاری از سیاستمداران عرب صحبت کرده‌ایم، مشکل این است که می‌گویند ایران پیام‌های متناقضی را ارسال می‌کند. از یک سو می‌گویند دست کمک دراز کرده‌اند و از سویی دیگر می‌بینیم که کسی در تهران می‌آید و تهدید می‌کند یا کسی دیگر می‌گوید که ما بر چهار پایتخت عربی مسلط شده‌ایم. شاید مشکل در پیامی باشد که از تهران بیرون می‌آید.
ظریف: این درست نیست. این از نوع سخنانی است که اسرائیلی‌ها هنگام مذاکرات هسته‌ای منتشر کردند. می‌گفتند، کسانی که توافق را امضا می‌کنند، نمی‌توانند اجرایش کنند و همان حکایت همیشگی؛ [اتهام] ادبیات دوگانه به تهران. ایران یک گروه سیاسی فراگیر نیست. ما دیکتاتوری نداریم آنچنان که آنان دارند. ما در ایران صداهای متعددی داریم که پژواکش شنیده می‌شود و بیان کننده نظرات صاحبش است. اما ما در نهایت توانستیم توافق هسته‌ای را اجرا کنیم. می‌گفتند خیلی‌ها معتقد بودند کسانی که داخل ایران مخالف توافق بودند، آن را نقض می‌کنند اما می‌بینید که ایران کاملا به آن متعهد بوده است. ایران با دقت به تعهداتش طبق توافق، عمل کرده است. مهم این است که به جای این سخنان، چرا ننشینیم و مذاکره نکنیم. مشکل مواضع همسایگانمان این است که همیشه تلاش کرده‌اند امنیت را از خارج بخرند. تصور می‌کنند که اگر میلیاردها دلار از ثروت نفتی خود را برای خرید سلاح خرج کنند، می‌توانند با آن امنیت را بخرند. اما آنچه امکان تحقق دارد و مهم‌تر است ساخت امنیت بر اساس گفت‌وگو است. ایران هم شکایت‌های خود را دارد که اتفاقا بیشتر هم هست. ما صدام را تأیید نکردیم آنها بودند که هشت از او حمایت کردند. وقتی که توپخانه‌هایشان را به سمت کویت گرفتند ما اولین کسی بودیم که آن را محکوم کردیم.
بی.بی.سی: اما دکتر زمانیکه ایران را در عراق و سوریه می‌بینند یا کسانی را در لبنان، فلسطین و یمن می‌بینند که با ایران متحدند آیا حق ندارند که احساس خطر یا نوعی تهدید کنند؟
ظریف: ایران به جایی نمی‌رود که از دولت آنجا دعوتی صورت نگرفته باشد. موضع ما این است که مردم این کشورها کسانی هستند که باید تصمیم بگیرند. ما هیچ طمعی در این کشورها نداریم. ما از فلسطین حمایت کردیم و به این امر افتخار می‌کنیم. از عربستان سعودی می پرسیم که چرا از فلسطین حمایت نمی‌کند؟ چرا برای محکوم کردن جنایت‌هایی که در غزه می‌شود، مردد و خجالت‌زده‌اند و چرا سیاست بازی در قبال اسرائیل در پیش گرفته‌اند در حالی که اسرائیل فلسطینی‌ها را می‌کشد؟ چرا این سیاست باز را در قبال آمریکا دارند حال آنکه این کشور چیزی را به صهیونیست‌ها می‌بخشد که مالکش نیست؛ منظورم قدس شریف است. چیزی که آمریکایی‌ها مالکش نیستند و صهیونیست‌ها هم مستحقش نیستند. آنچه جالب توجه است، این است که سعودی‌ها تلاش جدی برای پس گرفتن حقوق فلسطینی‌ها نمی‌کنند بلکه در صف متجاوزان قرار می‌گیرند. در خصوص بخش دوم سوال شما می‌گویم که اسرائیل نتیجه اقدامات خودش را می‌بیند. اسرائیل دنبال دستاویز می‌گردد یا دنبال جان‌فداست تا از مسئولیت اقدامات جنایتبار خود که در سالهای گذشته به بزرگترین فاجعه بشری منجر شده، شانه خالی کند.
بی.سی.سی: ایران اکنون برای مقابله با این چه می‌کند؟
ظریف: ایران مثل ترکیه، کویت، قطر، اندونزی و مالیزی، اقدامات اسرائیل را محکوم می‌کند و خواستار برگزاری نشست‌های سازمان همکاری اسلامی برای همبستگی با فلسطینی‌ها و بسیج حمایت بین‌المللی از آنان است.
بی.بی.سی: اسرائیل هم البته شما را خطری برای موجودیت خود می‌داند
ظریف: گفتم که اسرائیل همیشه به دنبال پوشش و جان‌فدا است که شاید این [پوشش] یک سازمان باشد.
بی.بی.سی: به موضوع هسته‌ای برمی‌گردم. ایران چه می‌کند اگر ترامپ از توافق هسته‌ای خارج شود. آیا برگ بازی دارید. چه گزینه‌هایی دارید؟
ظریف: البته که برگ‌ها و عواملی داریم که ترامپ را از خروج [از توافق] ناتوان یا مانع خروجش از توافق بشود. او احتمال زیاد می‌داند که ما ایرانی‌ها گزینه‌های بسیاری داریم که در زمان خودش از آن مطلع می‌شوند.
بی.بی.سی: تغییرات اخیر در دولت آمریکا مایک پامپئو وزیر خارجه جدید و جان بولتون که همکار شما در سازمان ملل بود...
ظریف: در یک زمان در سازمان ملل بودیم
بی.بی.سی: آیا با هم دیدار کردید؟
ظریف: خیر. دیداری نداشتیم. در مجمع عمومی سازمان ملل و جاهای دیگر مثل شورای امنیت خیلی جنگیدیم.
بی.بی.سی: ایران به این تغییرات چطور نگاه می‌کند؟
ظریف: اینها امور داخلی آمریکاست و قطعا ایران را نترسانده است. اینها دلیلی بر نبود انسجام در سیاست آمریکا به طوری که به تغییر سه مشاور امنیت ملی طی یک سال انجامیده است. اما این مسئله در نهایت، مسئله داخلی مردم آمریکاست و از امور ما نیست. ما در امور کسی دخالت نمی‌کنیم و در مقابل هم ما اجازه نمی‌دهیم کسی در امور داخلی ما دخالت کند. قطعا هم در نتیجه تغییرات متعدد در دولتشان، حتی برای لحظه‌ای احساس ترس نمی‌کنیم. اما اگر از توافق هسته‌ای خارج شود خودش را در جامعه بین‌المللی منزوی کرده است. این هم دلیلی خواهد بود بر اینکه آمریکا در هیچ توافق بین‌المللی شریکی قابل اعتماد نیست. این سبب خواهد شد که ایران موضعی یکپارچه بگیرد و راهبردی در پیش بگیرد که برای آمریکا دردناک باشد.
بی.بی.سی: [در آن زمان] ایران اورانیوم را تا 20 یا آنطور که در مجلس شنیدیم تا 60 درصد غنی می‌کند؟
ظریف: ما در میان برنامه‌هایمان انتخاب‌های متعددی داریم و حتی در چارچوب توافق هسته‌ای گزینه‌هایی داریم. اگر آمریکا تصمیم بگیرد آن را نقض کند، ایران به آن تعهدی ندارد، اگر آن را طبق امنیت ملی خودمان ارزیابی کنیم.
بی.بی.سی: اگر حفظ توافق نیازمند دیداری میان رئیس‌جمهور حسن روحانی و رئیس جمهور دونالد ترامپ باشد، آیا ایران این را می‌پذیرد؟
ظریف: اگر احترام متقابل نباشد، ایران هرگز گفت‌وگو را قبول نخواهد کرد. ترامپ هم این را نشان داده که برای رعایت این شرط اساسی در دیپلماسی بین المللی آماده نیست. شاید برخی آماده پذیرش مأموریت باشند و شاید برخی آماده باشند سخنان رئیس جمهور ترامپ را بپذیرند حتی در خصوص نزدیک‌ترین متحدانش؛ اما ایران چنین چیزی را نمی‌پذیرد.
بی.بی.سی: در همین خصوص بوریس جانسون وزیر امور خارجه انگلیس، چند ماه پیش به ایران آمد. آیا در خصوص توافق هسته‌ای با شما گفت‌وگویی کرد؟
ظریف: ما همیشه پرونده هسته‌ای را با طرف‌های دیگر بررسی می‌کنیم.
بی.بی.سی: انگلیس به توافق پایبند است؟
ظریف: هر طرف در برنامه جامع اقدام مشترک در خصوص برنامه هسته‌ای ایران، و هر کسی که در آن مشارکت دارد از جمله آمریکا، اخیرا تصریح کرده‌اند که به توافق متعهد هستند اما عمل‌ها موثرتر از حرف‌هاست.
بی.بی.سی: سفر بوریس جانسون به تهران، همچنین برای پیگیری پرونده نازنین زاغری هم بود. آیا پیشرفتی حاصل شد؟
ظریف: بر اساس مسائل انسانی، تلاش کردیم و می‌کنیم و امیدواریم که این تلاش‌های به نتیجه برسد. اما مهم است که بریتانیا نیز حاکمیت ایران و تصمیم‌هایی که مقامات قضایی ایران مستقلا از قوه مجریه می‌گیرند، به رسمیت بشناسد. قوه قضاییه در ایران کار خود را دارد و قوه مجریه جز بر اساس اعتبارهای بشردوستانه نمی‌تواند دخالت کند. این کاری است که ما می‌کنیم و نمی‌توانیم در امور قوه قضاییه دخالت کنیم.
بی.بی.سی: یعنی می‌شود انتظار اخباری خوب داشت؟
ظریف: صادقانه امیدوارم. و چیزی که الان امیدوارم.
بی.بی.سی: شما فردا برای نشست سران ایران، روسیه و ترکیه به آنکارا می‌روید، آیا هماهنگی این سه کشور به نتایجی خوب روی زمین می‌رسد؟
ظریف: نفس این اهتمام، به خودی خود در قالب همه تلاش‌ها برای حل بحران سوریه، قابل توجه است. اواخر سال 2016 و اوایل 2017 خیلی‌ها درباره تلاش‌های هماهنگی در «آستانه» تردید کردند. اما این برنامه تنها گزینه‌ای بود که توانست شدت جنگ را کاهش بدهد. درسته که کامل نیست و آنطور که می‌خواهیم اما در مقایسه با اقدامات دیگر، نتایج بهتری به دست داد.
بی.بی.سی: چگونه؟
ظریف: حجم درگیری مسلحانه و تنش کاسته شده است. سازمان‌هایی تروریستی مثل [جبهة] النصره به این امر پایبند نیست و نقض آتش‌بس را ادامه می‌دهد و باید با این امر برخورد کرد.
بی.بی.سی: طبق گفته آمریکا تعداد کودکانی که در این مرحله کشته شدند بیش از گذشته است.
ظریف: این ادعاست متأسفانه. بیشترین احترام را برای استانداردهای بشردوستانه و قوانین بشردوستانه قائل بوده و هستیم . این موضع ایران صرف نظر از جنایتکاران و قربانیان است. این، برای ایران اصلی ثابت است. اما فراموش نکنید که در طول سال گذشته، سطح درگیری کاهش یافت که البته نیاز به [کار] بیشتر دارد. نشست اخیر در سوچی [روسیه] را برگزار کردیم که بزرگترین نشست سوری‌ها شامل معارضان و موافقان دولت سوریه بود.. این شروع خوبی بود و باید ادامه یابد. البته که اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. این نشست‌ها مهم است چرا که ابزاری است برای تعامل با این اختلافات برنامه‌ریزی برای آینده و چگونگی اجرای روند سیاسی و تسهیل گفت‌وگو میان سوری‌ها. همه باید بدانند که آینده سوریه را مردم سوریه تعیین می‌کنند.
بی.بی.سی: آقای دکتر ظریف، الان روسیه، ایران، ترکیه، آمریکا، سازمان ملل و حتی فرانسه طبق گفته رئیس جمهور ماکرون می‌گویند که حسب الامر در سوریه دخالت می‌کنند. آیا این مسئله مسئله سوری‌هاست یا اینکه مسئله قدرت‌های منطقه‌ای شده است.
ظریف: طبق دعوت دولت سوریه مستشارانی به سوریه اعزام کرده‌ایم و فکر می‌کنم که جامعه بین‌الملل باید حضور سازمان ملل و قانون بین‌الملل دولت سوریه را که دارای حاکمیت است و سازمان ملل آن را به رسمیت می‌شناسد، به رسمیت بشناسد... همه باید دو اصل را درباره سوریه بدانند؛ اول، بحران سوریه راهکار نظامی ندارد و دوم، خود سوری‌ها فقط قادرند که حل و فصل سیاسی ایجاد کنند. بقیه هم باید بخوبی بدانند که باید به حاکمیت و وحدت ملی سوریه احترام بگذارند.
بی.بی.سی: بله آقای دکتر. اما آقای دکتر، روسیه و ایران و ترکیه که در آنکارا گرد هم می‌آیند، هر سه در میدان سوریه حاضرند.
ظریف: کشورهای زیادی در کشورهای دیگر بر اساس دعوت دولت آن کشور حضور دارند. اما اگر شما بدون دعوت حضور دارید، آن مسئله‌ای دیگر است.
بی.بی.سی: نظرتان درباره تصمیم اخیر دونالد ترامپ برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه چیست؟
ظریف: فکر می‌کنم که اولا نیروهای آمریکا جایی در سوریه ندارند. خیلی تفرقه ایجاد کردند و نه فقط سلامت ارضی سوریه را بلکه انسجام ملی سوریه را از بین بردند و سبب دودستگی بیشتر شده‌اند که آثار طولانی مدت دارد. حضور آمریکا در سوریه اشتباه بود و باید آن را اصلاح کنند.
