خانه بومیان، ظرفیتی نو در گردشگری جزیره مرجانی

 اما وقتی از پس برج‌ها و ساختمان‌های مدرن آن نگاهی دقیق به جزیره کنید، در محله «سفین» قدیم و روستای باغو و اسکله‌های تاریخی و قنات‌های تاریخی آن نشانه‌هایی پیداست که تاریخ و قدمت جزیره را با بومیانی که هنوز فرهنگ اصیل خود را حفظ کرده‌اند، به رخ می‌کشد.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، کیش پیش از آنکه با هتل‌ها و پاساژهایش شناخته شود، به چند آبادی مهم تقسیم می‌شد: «ماشه»، «سجم»، «الدیه (دیهو) »، «سفین قدیم»، «الباغ (باغو) »، «الحله» و «سفین جدید». «سفین قدیم»، قدیمی‌ترین و پر‌جمعیت‌ترین محله کیش است. جمعیت سفین حدود ٨٠٠ نفر است که ٥٠٠ نفر آن اهالی بومی و دیگر ساکنان آن مهاجران بندر عباس و بندر لنگه هستند که آمده‌اند تا در کیش مشغول به کار شوند. سبک زندگی مردم این محله فاصله بسیاری با مناطق دیگر کیش دارد. شمال سفین به دریا می‌رسد و در ساحل آن همیشه می‌توان انواع قایق‌های کوچک ماهیگیری را مشاهده کرد. بومی‌ها بیشتر شغل‌شان صیادی است و در اسکله نزدیک سفین مشغول به کارند. اما مهاجران در کلوب‌های ورزش آبی یا پاساژها و مجتمع‌های مسکونی شاغلند. در کوچه پس کوچه‌های سفین می‌شود مردانی را با لباس‌های سفید و بلند محلی دید، یا زنانی که چادر و لباس‌بندری به تن دارند و برقع بر صورت‌شان دارند، پوششی که در دیگر بخش‌های جزیره کمتر دیده می‌شود.

این روزها محله سفین قدیم با تدبیر ساکنانش توانسته ظرفیتی نو را در جزیره ایجاد کند، آن هم آشنایی گردشگران با زندگی بومیان جزیره است. در این محله، در میان ساختمان‌های یک طبقه و ساده‌ای که دیوارهای‌شان با سیمان سفید پوشیده شده و اهالی آن با لباس‌های محلی جنوبی در آن تردد دارند، خانه‌ای به وسعت ١٢٠٠ متر و قدمتی حدود ٢٠٠ سال گردشگران را می‌برد به روزهای دور جزیره، به روزهایی که شغل مردمان کیش صید مروارید بود و خانه‌ها نشانی از ابزار الکترونیک پیشرفته نداشتند و بار کنار آمدن با تغییر فصل‌ها به دوش استادان معمار بود و طراحی‌های هوشمندی که برای سازگاری با طبیعت در ساختمان‌ها به کار می‌بردند.

گردشگران چند سالی است در کنار استفاده از ساحل و ورزش‌های آبی و خرید از پاساژهای متعدد کیش میهمان «خانه بومیان کیش» می‌شوند. خانه‌ای که از سال ٩٣ با هدف اشتغالزایی برای بومیان محله و تحقیق و توسعه گردشگری پایدار برای جزیره کیش، به عنوان موزه مردم‌شناسی توسط نوادگان عبدالله بن شاهین (صاحب خانه) بازسازی شد تا در اتاق‌های کوچک و حیاط وسیعش بازدید‌کنندگان را با زندگی بومیان جزیره مرجانی خلیج فارس آشنا کند. بسیاری از بومیان کیش و اهالی محله تاریخی سفین خواندن قرآن را در این خانه آموخته‌اند، به همین دلیل این مکان برای آنها از اهمیت و ارزش زیادی برخوردار است و مردم همواره از صاحب اصلی خانه به نیکی یاد می‌کنند. عبدالله بن شاهین صاحب یکی از بزرگ‌ترین لنج‌های بادبانی و تاجر مروارید بود و در نجاری و لنج‌سازی مهارت زیادی داشت و مستندات می‌گویند این خانه از سه نسل پیش به او ارث رسیده بود. خانه بومیان ١٥ اتاق دارد که شامل اتاق مهمان مردان، اتاق زمستانی و تابستانی، انبار خرما و محل گرفتن شیره خرما، آشپزخانه، اتاق خواب، اتاق میهمان زنان، مکتبخانه و حجله است.

محمد جاسم‌پور، مدیر خانه مردم‌شناسی و عضو شورای شهر، از نوادگان صاحبخانه است و می‌گوید در همین خانه به دنیا آمده است، چند سال پیش تصمیم گرفت تا خانه اجدادی‌اش را که ٤٠ سال بدون استفاده رها شده بود، بازسازی و احیا کند تا رسومات و شیوه زندگی بومیان کیش زیر بار مدرنیته حاکم در جزیره برای همیشه به فراموشی سپرده نشود، حالا خانه بومیان که نزدیک به ٥٠٠ میلیون تومان برای بازسازی‌اش هزینه شده، بطور میانگین در روز میزبان نزدیک به ٢٥٠ بازدید‌کننده است. در عین حال با همت زنان محله سفین در این خانه غذاهای محلی جزیره از قبیل انواع مچبوس، قلیه‌ماهی و... عرضه می‌شود و بعدازظهرها هم خانم‌های محله در خانه نان و شیرینی‌های محلی تازه پخت می‌کنند. ٢٠ نفر به طور مستقیم در موزه مشغول کار هستند و ١٥ نفر از اهالی محله هم بعد از ایجاد موزه، به طور غیر‌مستقیم و با ارایه صنایع دستی یا غذاهای محلی از طریق این موزه کسب درآمد می‌کنند.

سالیه (نوعی تور ماهیگیری) گوشه حیاط تصویر مردان بندر را در ذهن تداعی می‌کند که با چهره‌های آفتاب‌سوخته سهم روزانه‌شان را از دل دریا بیرون می‌کشند. در کنار ابزار‌آلات صید، سبدی پر از صدف‌های شکسته قرار دارد؛ جاسم‌پور توضیح می‌دهد که در گذشته مردان کیش کارشان صید و تجارت مروارید بوده: «صیادان صدف‌ها را جمع می‌کردند و مروارید آن را خارج می‌کردند؛ تجار کشورهای مختلف می‌آمدند و اینجا خرید و فروش انجام می‌شد. اما صید مروارید ٢٦سال است که ممنوع شده، از طرفی وقتی مروارید‌های پرورشی آمد بازار مروارید اصل کساد شد. صید مروارید کار سختی است، باید حدود ٣ هزار صدف صید شود تا یک مروارید خوب نصیب صیاد شود.» اتاق‌ها پر از وسایلی است که پشت هر کدام تاریخی خوابیده، وسایل موزه از ٤٠ تا بالای ٢٠٠ سال قدمت دارند، بخشی از آنها از گذشته در انبار و اتاق‌های مختلف خانه بوده و بخشی هم اهدایی مردم محلی است.

اتاق کوچک کنار حیاط تابستانی، مکتبخانه محله بوده؛ بسیاری از پیرمردها و پیر‌زن‌های محله در همین اتاق قرآن خواندن یاد گرفته‌اند و هنوز چیدمان رحل‌های قرآن و قرآن‌های قدیمی که روی‌شان قرار گرفته با آن مخده و تشکچه معلم بالای اتاق حال و هوای روزهای گرم تابستان را زنده می‌کند که معلم حروف ابجد را با ریتم خاص خود برای بچه‌ها تکرار می‌کند. همسر صاحبخانه تا ٧٠ سال پیش و پیش از فوتش وظیفه آموزش قرآن به کودکان محله را داشت. اتاق دیگر پر از رنگ و نور و پولک است و تختی که گوشه اتاق با پرده‌های رنگی پوشیده شده: «اینجا اتاق حجله است، بومیان منطقه حجله را در خانه عروس درست می‌کردند و داماد به مدت دو هفته مهمان خانواده عروس بود. تزیینات این اتاق بیشتر از سبک هندی گرفته شده و در اتاق‌های حجله سقف و دیوار را با پارچه‌های رنگی و آیینه‌های بزرگ تزیین می‌کردند. صاحب این خانه ٦ دختر داشته و به همین دلیل تصمیم گرفته بودند یکی از اتاق‌های خانه همیشه کاربری حجله داشته باشد؛ تختی که در اتاق قرار دارد ٩٠ سال قدمت دارد.» اتاق نشانه‌های پر‌رنگی از فرهنگ هند دارد: «اهالی این منطقه به واسطه تجارت و مناسبات اقتصادی که با کشورهای دیگر داشتند، ارتباط زیادی با هند و آفریقا داشتند و متاثر از فرهنگ این کشورها هستند. حتی در همین جزیره افرادی هستند که دو رگه ایرانی- هندی یا ایرانی- آفریقایی هستند.»

موزه مردم‌شناسی کیش (خانه بومیان) در سه سال فعالیت خود، دو سال متوالی به عنوان موزه برتر گروه خصوصی از سوی شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) مورد تقدیر قرار گرفت. جاسم‌پور از طرح‌هایی که برای آینده محله دارند، می‌گوید: «ما در قدم اول یک خانه را به عنوان موزه در نظر گرفتیم که نقش هسته مرکزی را در محله دارد، در نظر داریم خانه‌های دیگر که ظرفیت دارند تبدیل به اقامتگاه و رستوران و بازارچه صنایع دستی شوند. به این ترتیب تعداد بیشتری از مردم محله با موضوع گردشگری ارتباط پیدا می‌کنند. سازمان منطقه آزاد ظاهرا از فعالیت ما حمایت می‌کنند، طرحی هم برای بازسازی صفین داشتند اما طرح‌شان با طرح ما همخوانی نداشت. ما می‌خواهیم منطقه به همین شکلی که هست حفظ شود نه اینکه مدرن شود.» مسوولان می‌گویند سفین ٨ تا ١١ پلاک ارزشمند تاریخی متعلق به اواخر دوره قاجار تا اوایل دوره پهلوی دارد. این بناهای تاریخی می‌توانند ظرفیتی نو در گردشگری جزیره‌ای ایجاد کنند که سالانه پذیرای یک‌ میلیون و ٢٠٠هزار گردشگر است. گردشگرانی که به بهانه خرید یا تفریحات لوکس به جزیره می‌آیند، اما با بعد فرهنگی و تاریخی آن آشنا نیستند.