عدم تناسب جرم و مجازات محیط‌زیستی
در عید نوروز و بهار طبیعت اغلب خانواده‌ها مسافرت و گشت و گذار به دامن طبیعت را بیش از دیگر ماه‌های سال ترجیح می‌دهند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان، در این روزهای بهاری طبیعت نیز به بازدیدکنندگانش روی خوش نشان داده و از آنها با شکوفه‌ها و سبزه‌های با طراوت پذیرایی می‌کند. با این وجود، هنوز در جامعه ما اغلب افراد نکات علمی و مناسب را درباره چگونگی رفتار با طبیعت نمی‌دانند. با بررسی مناطقی که گردشگران به آنجا می‌روند، باید گفت که رهاسازی زباله، شکستن شاخ و برگ درختان به بهانه تهیه آتش یا گذران اوقات خوش، بی‌توجه به خاموش کردن و انتقال آتش به دیگر نقاط از پیامدهای آن است. در حالی که بر اساس قوانین تدوین شده در قانون اساسی باید دولت و نظام جمهوری اسلامی به بهترین شکل ممکن به حفظ محیط‌زیست کشور پرداخته و آن را به‌عنوان میراث به آیندگان ارزانی کند.
اقدامات ضد محیط‌زیستی در حالی در کشور ما انجام می‌شود که دیگر طبیعت این مرز و بوم به‌دلیل کم‌آبی، هجوم ریزگردها، به تاراج رفتن درختان، تغییر کاربری اراضی و ... تاب و توان پذیرش دیگر نارسایی‌ها را ندارد. در این شرایط نیز باید بیش از گذشته به صیانت از محیط‌زیست کنونی پرداخت. هرچند تاکنون از سوی مسئولان امر اقدامات فرهنگی برای ارتقای فرهنگ محیط‌زیستی جامعه انجام نشده است. از سوی دیگر هر روز در اخبار مطالبی تحت عنوان آتش در یکی از اراضی کشور، هجوم ریزگردها، کم آبی، بی‌آبی و ... به گوش می‌رسد، اما از سوی رسانه‌ها به‌ویژه رسانه ملی و دستاندرکاران امر هیچ‌اقدامی برای ارتقای فرهنگ محیط‌زیستی جامعه مشاهده نمی‌شود. در این وضعیت همچنان هدر رفت آب در بین مردم و از سوی دستگاه‌های متولی همچنان با شاخص فزاینده همراه است. همچنین در زمینه هدر رفت انرژی هم نارسایی‌ها متعدد است. هر‌ساله در فصل بهار در طبیعت به‌دلیل رها سازی سیگار روشن، عدم خاموشی مناسب آتش و دیگر کم توجهی‌ها شاهد آتش‌سوزی‌های فراوان هستیم. در حوزه جانوری نیز انگار نمی‌توان دست دلالان و افراد فرصت طلب را در تجارت پرندگان نایاب و کمیاب این سرزمین کوتاه کرد. باید دانست که در کشور معضل کمبود قانون وجود ندارد. مشکل عدم پایبندی به اجرای قانون است، در غیراین صورت بدترین قوانین اگر به‌درستی اجرا شوند، بهترین قانون خواهند بود. برای مثال در کشور انگلستان قانون نوشته سیستماتیک پیشرفته وجود ندارد، بلکه روح قوانین اجرا می‌شود و سنت‌ها.
هجوم گردشگران برای طبیعت‌گردی
افراد باید شناخت کامل از محیط پیرامون خود داشته باشند و برای آلوده نکردن محیط‌زیست تعهد داشته باشند. قوانین و مقررات نیز باید در مناطق مقصد گردشگری اجرا شود. در واقع مسئولان امر باید از ابتدا ظرفیت بازدید هر منطقه از مناطق‌گردشگری را مشخص و نحوه بازدید از منطقه را نیز تعیین کنند. با بررسی استقبال گردشگران از محیط‌زیست کشور باید گفت که مناطق مورد استفاده گردشگران محدود است. همین مساله نیز باعث ازدحام جمعیت و آسیب به محیط‌زیست می‌شود. در این میان مسئولان در هر منطقه می‌توانند با شناسایی جمعیت مورد استقبال از محیط خود بدانند که در هر روز چند نفر بازدید‌کننده هستند و به چه صورت از محیط بازدید می‌کنند. این موضوع را اصطلاحا ظرفیت بازدید یا «توان برد» گردشگری هر منطقه می‌نامند. هرچند این مساله تاکنون در کشور ما مغفول مانده است. مکان‌های زیادی به‌عنوان مناطق نمونه گردشگری تعریف می‌شود و به‌دنبال آن هجوم مردم به این مناطق رخ می‌دهد. بنابراین بعد از مدتی منطقه نمونه گردشگری دچار فرسایش و تخریب می‌شود، طبیعتا در این شرایط نیز گردشگران کمتر نسبت به حفاظت از محیط‌زیست کوشش می‌کنند. با وجود اینکه در سال‌های اخیر اقدامات متعدد محیط‌زیستی برای صیانت از این ثروت ملی تعریف شده، اما باید گفت که تدوین این قوانین تاکنون در صیانت اراضی این مرز و بوم تاثیرگذار نبوده است.
مجازات‌های جایگزین و تاثیرات آن
در سال‌های اخیر از سوی دستگاه قضا برای رسیدگی به برخی جرائم مجازات‌های جایگزین تعریف شده است. برای مثال در این اقدام وقتی فردی یک درخت را قطع می‌کند، محکوم به کاشت چندین اصله درخت و ارائه خدمات محیط‌زیستی می‌شود. در این میان چندی قبل یک وکیل درباره تاثیر مجازات‌های جایگزین در کاهش جرائم محیط‌زیستی گفت: « این مجازات‌ها جنبه فانتزی داشته و بازدارندگی ندارد. با بررسی وضعیت محیط‌زیستی کشور باید گفت که این مرز و بوم در حوزه‌های مختلف همچون کمبود آب شرب، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، کشاورزی، خاک، هوا و ... با چالش‌های متعدد مواجه است.» غلامعلی ریاحی افزود: « برای نگهداری از محیط‌زیست باید قوه‌‌قضائیه، قوه مقننه و دستگاه‌های اجرایی خطرات محیط‌زیستی کشور را درک کرده و به حل‌و‌فصل آن بپردازند، چون از لحاظ محیط‌زیستی کشور ایران نه برای آینده، بلکه از هم‌اکنون با مشکلات متعدد مواجه است. برای مثال حجم جنگل‌های کشور به اندازه‌ای کاهش یافته که در هیچ‌حالت با نیازهای جامعه امروز متناسب نیست، دیگر چه برسد به برطرف سازی نیازهای محیط‌زیستی آیندگان.»
فرهنگ ضعیف محیط‌زیستی
همچنین یک کارشناس محیط‌زیست با بیان اینکه در کشور برای گردشگری قوانین و مقررات کافی وجود دارد می‌گوید: اشکال اصلی عدم پایبندی سیستم حکومت به قوانین و مقررات است که باعث شده عکس‌العمل مردم به‌صورت بی‌تفاوتی یا لجبازی و همچنین افت فرهنگی در مواجهه با مسائل مختلف از جمله گردشگری خود را نشان دهد. سید محمدرضا فاطمی می‌افزاید: عدم التزام به قانون در سطح بالا و بین مسئولان وجود دارد و مردم هم از این رویه تبعیت می‌کنند. به‌گفته او در این شرایط می‌توان از این جمله الناس و علی دین ملوکهم را مصداق رعایت فرهنگی محیط‌زیستی در جامعه دانست.
قوانین محیط‌زیست کامل و جامع نیست
یک کارشناس محیط‌زیست درباره جرائم اختصاص داده شده به تخلف‌های محیط‌زیستی می‌گوید: اغلب جریمه‌های اختصاص داده شده به اندازه کافی قدرت بازدارندگی را ندارند. برای مثال اگر شما از خودرو خود زباله را به بیرون پرتاب کنید، جریمه آن فقط 35هزار تومان است. همچنین فرد در شرایطی جریمه می‌شود که افسر این تخلف را مشاهده کند. با این تفاسیر اگر دیگر افراد چنین تخلف فرد خاطی را به مسئولان امر گزارش کنند، مساله مورد رسیدگی قرار نمی‌گیرد. محمد درویش می‌افزاید: با بررسی قوانین باید تاکید کرد که هیچ‌انگیزه‌ای برای ارزش قائل شدن به مسائل محیط‌زیستی در کشور وجود ندارد. با این تفاسیر همچنان تخلفات محیط‌زیستی در کشور تکرار می‌شود. برای مثال با بررسی وضعیت آتش‌سوزی عمدی در جنگل‌ها، پرتاب سیگار روشن در طبیعت، سرعت غیرمجاز و کشته شدن حیوانات در حیات وحش و ... جریمه‌های اعمال شده چندان بازدارنده نیستند. به‌گفته او این جریمه‌های اندک هیچ‌عامل بازدارندگی محسوب نمی‌شود. همچنین جریمه استفاده از خودرو شخصی در روزهای آلوده و ورود آنها در محوطه طرح‌های زوج و فرد به‌دلیل جریمه‌های اندک مردم را نسبت به استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی، تردد با دوچرخه و دیگر وسایل برای تردد مناسب و بدون آلودگی بی‌انگیزه کرده است و همین مساله باعث تکرار روند افزایش تولید آلودگی در سطح شهر می‌شود. به‌گفته او در دیگر موارد محیط‌زیستی هم جریمه‌ها گران‌تر از اقدام فرد خاطی اعمال می‌شود که تبعات آن سنگین است. برای مثال در زمینه شکار حیات وحش جریمه‌ها به حدی سنگین است که وقتی یک شکارچی به دام می‌افتد، ترجیح می‌دهد که محیط بان را کشته و به این شکل از صحنه فرار کند، چون فرد خاطی به‌دلیل قوانین موجود بر این باور است که در صورت تسلیم شدن به قانون باید تاوان این اشتباه را برای همیشه بپردازد. به‌گفته او اگر امروز بیش از 130 نفر شهید محیط بان و جنگل بان در کشور وجود دارد، یکی از دلایل آن همین عدم تناسب بین جرم و مجازات بوده است. این کارشناس محیط‌زیست درباره قوانین بازدارنده می‌گوید: باید دانست که مجازات جایگزین از سوی قوه قضائیه اعمال می‌شود. برای مثال وقتی یک فرد درختی را در منطقه باغ شادی قطع کند، بر اساس مجازات‌های جایگزین باید 500 اصله درخت در آن خطه بکارد. در این شرایط وقتی به‌دلیل خشکی دریاچه شادگان آن محیط به‌شدت خشک شده است، طبیعتا این اقدامات محیط‌زیستی نیز به تشدید بیابان‌زایی می‌انجامد. باید دانست که در هر خطه‌ای نمی‌توان درختکاری را تجویز کرد، اما این مساله در احکام قوانین جایگزین رعایت نمی‌شود و احکام اغلب حالت احساسی دارند.
یادگیری این نکات برای گردشگران محیط‌زیست الزامیست
با توجه به وضعیت محیط‌زیستی کشور از طریق آگاهی‌رسانی در جامعه می‌توان همگان را نسبت به مسائل محیط‌زیستی آگاه کرد. برای مثال مسافران و گردشگران از نوشتن یادگاری روی تنه درختان و آثار باستانی خودداری کنند، چون این عمل باعث خشک شدن درختان و آسیب به طبیعت می‌شود. همچنین در هنگام حضور در طبیعت از کندن بوته‌ها و همچنین آتش‌زدن آنها جدا خودداری شود. مسافران نوروزی نیز به این نکته توجه کنند که استفاده از مواد شوینده در طبیعت باید متناسب و سازگار با محیط‌زیست باشد و به این شکل آسیب‌های محیط‌زیستی را به حداقل برسانند.
