مقابله با ریزگرد داخلی، حقابه می‌خواهد
تا یک‌ماه دیگر ریزگردهای داخلی می‌روند و نوبت خارجی‌ها می‌رسد. رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید؛ اگر با همین فرمان پیش بروند، دست‌کم تا سه‌سال دیگر جلوی غبارهای داخلی خوزستان را خواهند گرفت.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، هفته‌های آخر امسال را اگر کنار بگذاریم، مسئولان دست‌کم ٧ماه وقت دارند تا زمین‌های خشکیده را مرطوب نگه دارند بلکه سال دیگر غبارهای خودی سد راه زندگی در خوزستان نشود. این کار نیازمند ٦٠٠میلیارد تومان اعتباری است که رئیس مجلس هم تأکید کرده باید تأمین شود، در غیراین صورت در ٤ماه آینده غبارهای داخلی و خارجی دست به دست هم می‌دهند و «همه کشور گرفتار بحرانی گسترده خواهد شد». امام جمعه موقت خوزستان اما می‌گوید؛ نباید گول حقابه‌های موقتی و نهال‌کاری را خورد و تنها راه‌حل مشکل ریزگردها «برگرداندن آب منتقل‌شده خوزستان» است.
این روزها نمایندگان مجلس و دولت جلسات مختلفی برگزار کرده‌اند که موضوعش بحران ریزگردهای استان خوزستان بوده؛ پدیده‌ای که براساس بحث‌های این جلسات اگرچه «مردم سال‌هاست با مصایبش دست‌وپنجه نرم می‌کنند» اما «خیلی سریع و در کوتاه‌مدت جمع نمی‌شود.» با این حال، عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و معاون رئیس‌جمهوری می‌گوید؛ با توجه به اقدامات انجام‌شده درباره نهال‌کاری، کانال‌کشی و تخصیص حقابه‌ها، این امیدواری وجود دارد که «منشأ ریزگردهای داخلی در طول ۲ تا ٣سال آینده حل شود.»
ریزگردهایی که به سیاق ١٥سال گذشته در هفته‌های اخیر در خوزستان فعال شده و همین دیروز پیش‌بینی شد که دامن ایلام و لرستان را هم خواهد گرفت، از کانون‌های داخلی برمی‌آید، از زمین‌های خشکیده داخل مرز‌های کشور. هرچند در این زمستان چندباری این اظهارنظر از سوی دستگاه‌ها عنوان شد که منشأ غبارهای خوزستان که وضع اضطرار در این استان ایجاد کرده، خارجی است. تأکید بعضی مسئولان به این‌که سهم کانون‌های داخلی بین ١٠ تا ٢٠درصد است، موضوعی بود که رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در آغاز سخنانش در نشست ویژه رسیدگی به ریزگردهای خوزستان به آن اشاره کرد: «در فصل زمستان و پاییز عمده منشأ و کانون ریزگردها داخلی است و در فصل بهار و تابستان منشأ خارجی است. ریزگرد بالای ۱۰میکرون اصلا نمی‌تواند منشأ خارجی داشته باشد، چراکه حداکثر ۵۰کیلومتر می‌تواند در هوا راه برود.»
او با گفتن این موارد، ادامه داد: «ریزگردها و گرد غبارها عمدتا منشأ داخلی دارند. اندازه آنها هم غالبا بالای ٥/٢میکرون و بالای ١٠میکرون است. بنابراین مقرر شد تا حقابه لازم برای ترکردن مناطقی که ریزگردها از آن‌جا بلند می‌شود، تأمین و تخصیص داده شود که منتهی برای امسال جواب نمی‌دهد و حداقل ٧ تا ٨ماه کار دارد.» به گفته کلانتری، حقابه تالاب‌ها و مناطقی از استان خوزستان که باید به آن بازگردانده شود، محاسبه شده که حدود چهارونیم میلیارد مترمکعب است و باید تخصیص داده شود.
کلانتری در ادامه گفته‌های خود با تأکید بر این‌که مسئولان از هم اکنون ٧ماه وقت دارند، گفت: «متولیان از حالا باید بدانند برای امسال اگر ٦٠٠میلیارد تومان هم اختصاص دهند، همین حالا نمی‌توانند کاری را انجام دهند. برای سال بعد، ٧ماه وقت دارند. منطقی این است که تحمل کنیم برای سال آینده به آسان‌ترین وجه ممکن یعنی مرطوب‌سازی کنیم.»
او مسأله مهمتر را بحرانی دانست که پیش‌روی کشور است: «بحران گسترده‌ای در ٤ماه آینده‌ای خواهیم داشت و همه کشور گرفتار می‌شود و برنامه‌های نرمال خود را نمی‌توانیم دنبال کنیم. بنابراین وزارت کشاورزی حداقل باید یک‌میلیون هکتار کشت بهاره خود را در کل کشور کاهش دهد تا بتوانیم بحران را در کل کشور حل کنیم. باید به کشاورزان خسارت بدهیم و مابه‌التفاوت تولید را وارد کنیم و مسأله فقط ریزگرد نیست و اگر به دنبال حل جدی بحران هستیم، در سال زراعی موجود نمی‌توان در خوزستان کشت نرمال را داشت. این انتظار را باید داشته باشیم که کشت بهاره و تابستانه آنها مختل می‌شود.»معاون رئیس‌جمهوری با بیان این‌که بعضی اقدامات آغاز شده، گفت: «امیدواریم طی ۲ تا ٣سال آینده منشأ ریزگردهای داخلی حل شود.» در این جلسه نه فقط کلانتری بلکه وزیر جهاد کشاورزی هم با اشاره به نهال‌کاری‌ها به این عدد اشاره کرد: «نهال‌کاری پس از ٣سال جواب می‌دهد.»
«گول نمی‌خوریم، فقط آب‌ها را برگردانید»
«مردم گول شعارها را نمی‌خورند و خوب می‌دانند که تنها راه‌حل مشکل ریزگردها، برگرداندن آب منتقل‌شده خوزستان به سایر مناطق است.» این سخنان محسن حیدری، امام جمعه موقت اهواز در خطبه‌های دیروز بود. او که بشدت از نهال‌کاری‌ها انتقاد می‌کرد، در جمع نمازگزاران اهوازی توضیح داد که گردوغبار از وقتی در خوزستان آغاز شد که آب‌هایش را منتقل کردند: «این صرفا حرف من در نماز جمعه نیست، همه کارشناس‌ها هم معتقد به همین امر هستند. ۱۰ تا ۱۵سال پیش خبری از این ریزگردها نبود و همه می‌دانند. وقتی آب‌ها را منتقل کردند و زمین‌ها، مراتع، اراضی کشاورزی و تالاب‌ها خشکیده شد، منبع ریزگردها فعال شد و مردم را به این روزگار انداخت. برای همین است که باید آب را به خوزستان برگرداند اما نه به شکلی نمایشی که یک‌ماه آب بدهند و بعد دوباره انتقال آن آغاز شود. باید آب همان‌طوری که خداوند مقدر کرده است، جاری باشد.»
او با بیان این موارد از «دولت و وزارت نیرو» گله کرد که چرا برخلاف سیر طبیعی و الهی، آب را به بهانه شرب اما برای مصارف دیگر مثل فضای سبز، کارخانه‌ها، ذوب‌آهن و کشاورزی منتقل کرده‌اند؛ کاری که «غلط و خلاف قانون و شرع و انصاف است.» نماینده مردم خوزستان در مجلس ادامه داد: «مردم خوزستان خواستار مقابله جدی با پدیده ریزگردها به صورت اصولی و نه به صورت آب‌نباتی و نهال‌کاری هستند. نهال‌کاری مبارزه اصولی با ریزگردها نیست. اگر خیلی هم امید داشته باشیم و سالی ۵۰هکتار از این ۳۵۰هزار عرصه بیابانی را نهال‌کاری کنند، مردم باید ۷۰سال منتظر باشند. کدام مردم حکیمی این گول‌زدن‌ها را قبول می‌کنند. تنها راه‌حل مشکل ریزگردهای خوزستان برگرداندن آب منتقل خوزستان به جاهای دیگر است.»حیدری با اشاره به این‌که مسأله ریزگردها فقط مشکل خوزستان نیست و به کل مملکت ضرر زده، گفت: «ریزگردها صرفا با آب حل می‌شوند ولی دولت و وزارت نیرو با وجود این‌که خیلی با آنها در این مورد صحبت کرده‌ایم، گوش نمی‌دهند.» او با گلایه‌ها از شورای‌عالی امنیت ملی کشور و قوه‌قضائیه درخواست کرد که به این موضوع وارد شوند، چراکه «جرمی درحال وقوع است» و این اتفاق «ضداسلام و مردم است.»
حل مشکل چندین‌ساله در ٣سال؟
مشکل غبارهای داخلی که سال‌هاست خوزستان و بسیاری دیگر از نقاط ایران را به خود دچار کرده، چطور در ٣سال ممکن است؟ در این‌باره باید به اقداماتی پرداخت که دولت در این مدت برای مقابله با این پدیده انجام داده است؛ نهال‌کاری، احداث کانال، مالچ‌پاشی و...
برای مهار کانون‌های گردوغبار خوزستان اسفند سال گذشته ٣٠٠میلیارد ریال و امسال نیز مبلغ ١٠٠میلیون دلار بودجه برای کاهش اثرات گردوغبار در نظر گرفته شده که براساس گزارش‌های استانداری خوزستان بیشتر از ٧٠درصد این بودجه‌ها در حوزه‌های مختلف به جهادکشاورزی، موسسه جهادنصر، سازمان محیط‌زیست، زمین‌شناسی و اداره کل هواشناسی خوزستان اختصاص داده شد و در بخش فنی- مهندسی برای کشیدن تونلی ٤٧متری و با عرض ٥٠متر حفر هفته پیش افتتاح شد و در بخش بیولوژیکی در سال گذشته به نهال‌کاری بیش از ٦هزار هکتار عرصه فوق‌بحرانی جنوب‌شرق اهواز و حدود چهار‌هزار هکتار هم در سال‌های گذشته انجامید. این اقدامات درحالی است که ٤٢هزار هکتار از اراضی جنوب‌شرق اهواز فوق‌بحرانی است. از سوی دیگر، به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان تاکنون ١٦ قرارداد برای مهار ریزگردها و بحث نهال‌کاری با پیمانکاران محلی بسته شده و اکنون ٧٠درصد سبزینگی نهال در خوزستان وجود دارد. علاوه بر این، امسال حدود ٢٠هزار هکتار نهال‌کاری در استان انجام شده و حدود یک‌هزار و ٩٠٠ هکتار هم کشت صورت گرفته است. در سال گذشته هم پنج‌هزار هکتار از زمین‌های استان نهال‌کاری شده و از تعهد ٣٠هزار هکتاری امسال هم حدود ١٣هزار هکتار انجام شده است. از طرف دیگر، حدود یک‌هزارمیلیارد ریال برای شن‌های روان تصویب شده که فقط ٤٢٠میلیارد ریال آن اختصاص داده شده است. همچنین مصوبه ملی برای مهار کانون‌های ریزگرد ١٢هزار هکتار بوده که تاکنون پنج‌هزار و ٦٠٠ هکتار مالچ‌پاشی صورت گرفته است. در کنار این موارد، تثبیت ۴۲هزار هکتار از عرصه‌های بیابانی خوزستان برعهده وزارت کشاورزی است که سه‌هزار و ۷۰۰ هکتار در هشت منطقه استان در سال ۹۴ و یک‌هزار و ۲۰۰ هکتار نیز در سال گذشته انجام شده است. به‌علاوه، پنج‌هزار هکتار هم در جنوب شرق اهواز انجام شده و جمعا میزان کار انجام شده طی سال‌های ۹۴ و ۹۵ بیش از ۱۰هزار هکتار است.
درباره این‌که آیا نهال‌کاری‌ها و اقدامات دیگر در سه‌سال آینده چطور می‌تواند جلوی غبارهای داخلی را بگیرد، ضیاءالدین شعاعی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه حفاظت خاک و آبخیزداری می‌گوید: «در سه‌سال می‌توان درباره نهال‌کاری به نتیجه مثبت رسید. وقتی زمین‌های مستعد به غبار را می‌کَنیم و در آنها نهال می‌کاریم، همان‌سال اول جواب را می‌گیریم. نتیجه گرفتن از نهال‌کاری فقط با مستقر شدن درخت میسر نمی‌شود بلکه خود عملیات نهال‌کاری هم به نوعی به حصول نتیجه کاهش غبار کمک می‌کند، چراکه کاشت نهال خاک زمینی که مستعد غبار بوده را تثبیت کرده و در درازمدت با رشد نهال، سرعت باد هم کاهش می‌یابد.» او با این گفته‌ها ابراز امیدواری می‌کند که نهال‌هایی که کاشته می‌شود، خیلی زود بر کانون‌های داخلی غبار اثر بگذارد.
شعاعی که در بازدید از چند مسیر نهال‌کاری‌شده خوزستان، شاهد تثبیت خاک در این مناطق بوده، ادامه می‌دهد: «بسیاری از این زمین‌ها به دلیل نبود بارش بسیار مستعد تولید گردوغبار بودند و نکته دیگر این‌که بسیاری از نهال‌های سبز شده در این زمین‌ها حتی حاصل کشت نبودند و با وجود بذرهایی که از پیش در زمین وجود داشت، تنها با آبیاری‌های انجام‌شده رشد کردند. از سوی دیگر با قاطعیت می‌توان گفت تأثیر کلی این روند در زمین‌های دستکاری شده را باید ظرف سال‌ها ببینیم.»
او که مدیر ملی پیشین مقابله با پدیده گردوغبار در سازمان محیط زیست است، اضافه می‌کند: «زمینی که می‌خشکد و سرعت باد آستانه هم در آن سقوط می‌کند، به استعدادی برای وقوع گردوغبار رسیده است. یکی از راه‌های مقابله با گردوغبار در این زمین، تشخیص علت استمرار خشکی و چرایی از دست دادن پوشش گذشته آن است؛ تالابی، مرتعی و.... این‌جا برای مقابله با کانون‌های غبار به‌ویژه در خوزستان، نهال‌کاری تنها یکی از راه‌حل‌هاست.»
مدیر پیشین ملی مقابله با پدیده گردوغبار درباره این اظهارنظر که راه اصلی نجات خوزستان از غبار، بازگرداندن حقابه‌هاست، می‌گوید: «خوزستان به‌طورکلی از بی‌آبی رنج می‌برد و بخشی از مناطقی که به گردوغبار دچار شده است، در گذشته به صورت طبیعی آب داشت. در این میان در بخشی از زمین‌ها به‌طور طبیعی آبی رها می‌شد و آبگیری می‌شدند اما آبراهه‌ها به بخش عمده این چاله‌ها نمی‌رسد و تابع بارش‌های طبیعی‌اند. اگرچه از یک دهه گذشته با افت بارش در خوزستان بسیاری از چاله‌ها آب نگرفته و خشک شده‌اند اما این اظهارنظر در کلان درست است؛ یعنی اگر به تالاب‌های اصلی به‌عنوان منشأ گردوغبار نگاه کنیم، راهکار اساسی برای از بین رفتن غبار، دادن حقابه این تالاب‌هاست.»
وزارت نیرو زودتر حقابه بدهد
علی لاریجانی در نشست ویژه رسیدگی به ریزگردهای خوزستان که در آن علاوه بر رؤسای سازمان‌های و برنامه و بودجه، وزرای نیرو، جهاد کشاورزی و تعدادی از اعضای هیأت رئیسه مجلس هم حضور داشتند، گفت: «وزارت نیرو سریع‌تر حقابه محیط زیستی خوزستان را تخصیص دهد.» او با اشاره به این‌که مسأله ریزگردها در استان خوزستان پیچیده‌تر شده است، به سخن رئیس سازمان محیط زیست درباره اختصاص ٦٠٠میلیون متر مکعب آب اشاره کرد و گفت: «مرطوب‌سازی باید با سرعت بیشتری انجام شود تا مشکل مردم حل شود. وزارت نیرو حقابه محیط زیستی را کامل اختصاص دهد تا مرطوب‌سازی کامل‌تری انجام شود. منابع آبی در کشور کم است و جهاد کشاورزی هم باید مصرف بهینه را رعایت کند تا نتایج بهتری حاصل شود.»او با بیان این‌که «مسأله رسیدگی به ریزگردهای خوزستان باید سرعت یابد»، ادامه داد: «سازمان محیط زیست باید فکری به حال خوزستان، ایلام، سیستان و بلوچستان و سایر استان‌های درگیر کند و برای هرکدام برنامه و مدلی خاص داشته باشد.»رضا اردکانیان، وزیر نیرو هم در این جلسه با بیان این‌که ٣٤٥هزار هکتار منبع تولید ریزگرد داخلی در خوزستان داریم و پاییز و زمستان گریبانگیر می‌شوند، گفت: «نیازمند حداقل امکانات برای پایش این موضوع هستیم، سازمان برنامه حمایت کند تا مرکز مختصری ایجاد و پایش مرتبی انجام شود.»
