تبعات حقوقی یک خروج

اما این تلاش‌های دولت ترامپ با یک مشکل بزرگ روبه‌رو بود و آن هم اعلام پایبندی ایران به مفاد برجام بود که در این مدت از طرف کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید شده است؛ بنابراین دولت آمریکا سعی کرد تا با تمرکز بر برنامه موشک‌های بالیستیک، دولت ایران را ناقض روح برجام نشان دهد. هرچند در این مدت نیز دیگر اعضای توافق کننده نیز سعی داشتند تا متعهد بودن ایران به برجام را ثابت کننداما در صورت خروج آمریکا، برجام چه سرنوشتی خواهد داشت؟

رییس شورای راهبردی روابط خارجی در پاسخ به سوالی در مورد احتمال خروج آمریکا از برجام و شرایطی که این موضوع به همراه خواهد داشت، گفته‌است : اگر آمریکایی‌ها تعلیق تحریم‌ها را تمدید نکنند، این مساله به معنای خروج از برجام است.خرازی همچنین معتقد است در این مورد باید دید اروپایی‌ها چطور با سیاست ترامپ برخورد می‌کنند. اگر اروپایی‌ها استقلال خود را حفظ کنند و دربرابر تحریم‌ها و تصمیم آمریکا مقاومت کنند، شرایط به ‌گونه‌ای است و اگر اروپایی‌ها بخواهند تحت فشار آمریکا در چارچوب سیاست‌های آن کشور حرکت کنند، شرایط به گونه دیگری خواهد بود. البته ما تا زمانی به برجام متعهد می‌مانیم که برای‌مان منفعت داشته باشد و اگر منفعتی نداشت، دلیلی برای پایبندی نداریم.

اما کشوری که ناقض برجام یا توافقنامه بین‌المللی باشد، به لحاظ حقوق بین‌الملل چگونه با وی برخورد خواهد شد. نقض برجام از سوی ترامپ در حالی مطرح شده که بارها عواقب آن توسط برخی از دموکرات‌ها به وی گوشزد شده بود .جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا هم معتقد است که آمریکا باید در برجام باقی بماند. درصورتی که ترامپ پایبندی ایران به برجام را تایید نکند، کنگره آمریکا باید درباره این توافق نظر بدهد. باتوجه به اهمیت این موضوع را با دکتر علی خرم، حقوقدان و استاد دانشگاه گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه ‌می‌خوانید:

آقای خرم به عنوان اولین سوال، اهمیت و اعتبار حقوقی برجام به لحاظ حقوق بین الملل تا چه میزان است؟

برجام، توافقی هشت جانبه است؛ به عبارت دیگر این توافق میان کشورهای آمریکا، روسیه، چین، ایران، فرانسه، آلمان، انگلیس و اتحادیه اروپاست. به عبارت دیگر این هشت طرف بر سر یک موضوع بین المللی توافق کرده‌اند و این توافق رسما نیز اعلام شده‌است و به جای اینکه در مجالس خود این توافقنامه را تصویب کنند، آن را توسط قطعنامه شورای امنیت مورد تایید قرار داده‌اند. باید گفت برجام به لحاظ حقوقی حتی مستحکم‌تر از این است که این کشورها در مجالس خود آن را تصویب می‌کنند زیرا قطعنامه شورای امنیت که در فصل هفت منشور صادر شده، قابل تفسیر و تغییر نیست وتمامی این هشت طرف ملزم به تبعیت از آن هستند.

ترامپ چندین بار اعلام کرده که ایران به تعهدات خود در برجام پایبند نبوده و سعی داشته ایران را ناقض آن جلوه دهد؛ پس این سوال مطرح است که آیا مرجع پایبند بودن یا نبودن به برجام، آژانس بین المللی هسته‌ای نیست؟

مرجع تشخیص پایبند بودن ایران به برجام آژانس بین المللی انرژی اتمی است، نه رییس‌جمهور آمریکا. حال اگر دونالد ترامپ اعلام کند ما پایبندی ایران مورد تایید قرار نمی‌دهیم، گفتن این حرف بیشتر معنای سیاسی دارد و نه حقوقی. پس به لحاظ حقوق بین الملل، طرفی که این سخنان را مطرح کند یعنی آمریکا، ناقض برجام شناخته می‌شود، نه ایران.

در صورتی که آمریکا یا ایران به تعهدات خود عمل نکنند، سرنوشت برجام چه خواهد شد؟

در صورت نقض برجام از سوی آمریکا، برای ایران این امکان وجود دارد که به حالت اولیه، یعنی قبل از برجام بازگردد و نقطه بازگشت ما نیز ازسرگرفتن فعالیت‌های هسته‌ای است اما در صورتی که ایران ناقض برجام باشد، در این صورت برای هفت طرف دیگر به لحاظ حقوقی این امکان وجود دارد که آن‌ها نیز به نقطه اول، یعنی اعمال تحریم‌های بین المللی علیه ایران بازگردند. پس طبق قوانین بین‌المللی مشخص است که در صورت نقض این توافقنامه، طرف مقابل به چه نقطه‌ای بازمی‌گردد که البته حقوق بین الملل هم از آن حمایت و دفاع خواهند کرد. دلیل اینکه آمریکا سعی داشته ایران را ناقض برجام معرفی کند، این است که دستش باز باشد تا تحریم‌های بین المللی را علیه ایران برگرداند.

اما در کشور ما نیز باوجود اینکه دو سال اول برخی از افراد و مسئولان به طور غیرکارشناسی و غیرمعقول در مورد برجام موضع گیری می‌‌کردند ولی در این مدت همه متوجه شدند که برجام، ناجی و نجات‌بخش کشور بوده و نه یک توافق بد برای ایران. در حالی که آمریکایی‌ها اعتقاد دارند برجام توافقی بد برای آن‌ها بوده و همچنین ایران کلاه بر سر آن‌ها گذاشته است. این درحالی است که برای ایران توافق خوبی بوده که در کنار آن، صنعت هسته‌‌ای ایران می‌تواند ادامه پیدا کند . به همین دلیل ایران هیچگاه در این یک سال به دنبال نقض برجام نبوده است.

به نظر شما کشورهای اروپایی و آسیایی و بقیه کشورهای عضو در مقابل تصمیم ترامپ و کنگره برای حفظ برجام چه خواهند کرد؟

     آن‌ها تا امروز نشان داده‌اند که قاطعانه از اجرای برجام و اعتبار آن دفاع می‌کنند. آن‌ها در سطح بین‌المللی از منابع خود استفاده می‌کنند تا در تصمیم ترامپ تاثیرگذار باشند؛ تصمیمی که در جهت منافع بین المللی و تنش‌زدایی باشد و آمریکا به تعهدات بین المللی خود متعهد بماند. اروپا رایزنی خود را با آمریکا از خیلی وقت پیش شروع کرده و تاثیرگذار هم هست. البته بیشتر هم می‌توانند تاثیرگذار باشند تا ترامپ بدون ارجاع پرونده به کنگره، تعهد ایران به برجام را تایید کند.

سازوکاری که ایران پس از خروج احتمالی آمریکااز برجام می‌تواند اتخاذ کند، چیست؟

اقدامی که ایران می‌تواند پس از خروج احتمالی آمریکا از برجام انجام دهد، فعالیت و همکاری هرچه بیشتر خود با اعضای دیگر توافق است. ایران باید سایر کشورها، حتی افکارعمومی و جامعه جهانی را علیه آمریکا متحد کند و از فرصت خروج آمریکا به بهترین نحو مطلوب بهره ببرد. درواقع تهران نباید خروج آمریکا از برجام را برای خود تهدید به حساب آورد؛ بنابراین باید تمام توان خود را به کار ببرد که فرآیند نقض برجام آمریکا را به لحاظ حقوقی و اجرایی به اجرا بگذارد و تا حد ممکن آمریکا را به عنوان یک کشورعهد‌شکن منزوی و آن را به عنوان کشوری در جهان معرفی کند که صلاحیت و شایستگی ندارد در جامعه جهانی نقش بزرگی را به عهده بگیرد.

ترامپ اعلام کرده در صورت خروج از برجام، شرکت‌های اروپایی را که با ایران همکاری می‌کنند نیز تحریم خواهد کرد؛ دراین صورت به لحاظ حقوقی طرف‌های دیگر چه اقداماتی می‌توانند انجام دهند؟

ترامپ به نوعی درگیر چند موضوع است؛ از یک طرف اگر لغو تحریم‌های ایران را تایید نکند به عنوان ناقض برجام شناخته می‌شود که در این صورت اگر به صورت دو جانبه (ایران و آمریکا) تحریم‌هایی را علیه ایران تصویب کند، از نظر حقوق بین‌المللی برای بقیه طرف‌ها هیچ‌گونه تعهدی وجود ندارد که به تحریم‌های دو جانبه آمریکا تن دهند و آن را اجرا کنند. آمریکا نیز به لحاظ حقوقی نمی‌تواند طرف‌های دیگر برجام را وادار به اعمال تحریم‌های دو‌جانبه علیه ایران کند. در حالی که اگر تحریم‌ها توسط شورای امنیت اعمال شده بود، بقیه کشورها مجبور به تبعیت از آن بودند اما در مورد اینکه گفته می‌شود ترامپ شرکت‌هایی که با ایران همکاری اقتصادی دارند مانند رنو، بنز، توتال، پژو ، ایرباس و.....را مورد تحریم قرار می‌دهد، هرچند که این امکان وجود دارد اما دراین صورت اروپایی‌ها می‌توانند در سازمان جهانی تجارت و سایر دادگاه‌های بین المللی، شکایتی علیه آمریکا به جرم نقض برجام و اینکه قوانین داخلی خود را به صورت فراملیتی بر دیگران تحمیل می‌کند، مطرح کرده و خسارت ‌های ناشی از آن را نیز از آمریکا طلب کنند. در نتجه آمریکا به‌ویژه در سازمان جهانی تجارت محکوم خواهد شد به اینکه مانع تجارت اروپا با ایران شده است و در صورت محکومیت باید نقدا خسارت واردشده را بپردازد و اروپایی‌ها هم می‌توانند خسارتی را که از آمریکا دریافت می‌کنند، صرف شرکت‌هایی کرده که با ایران همکاری می‌کنند.

اما اروپا در قبال حمایت از ایران به دنبال چه منافعی است؟

نباید این ضرب‌المثل را فراموش کنیم که هیچ کس فقط برای محض رضای خدا کاری را انجام نمی‌دهد. اروپا در صورتی با ایران همکاری می‌کند و به عبارت دیگر راه سخت و صعب‌العبور حمایت از ایران را طی می‌کند که ایران ملاحظات اروپا را داشته باشد؛ نه اینکه از یک طرف برخی در کشور شعارها و مطالبی علیه آن‌ها مطرح کنند و از طرف دیگر انتظار داشته باشند که آن‌ها از ایران حمایت کنند. جایگاه اروپا با روسیه و چین متفاوت است. اروپا هم به واسطه حضور در سازمان جهانی تجارت و هم به لحاظ سیاسی و در سطح بین المللی می‌تواند مقابل آمریکا بایستد.

اما متاسفانه در چند هفته اخیر، درست زمانی که بحث اعتراضات مردمی در شورای امنیت مطرح شده بود و فرانسه در این شورا از ایران حمایت می‌کرد که این موضوع نباید در شورای امنیت مطرح و ایران محکوم شود، در ایران سخنانی و مسائلی علیه کشور فرانسه مطرح ‌شد یا حتی علیه کشورهای دیگر مانند آلمان، انگلیس و... در حالی که این موارد باعث تعجب است که آیا این اعمال به صورت آگاهانه انجام می‌شود یا از روی بی‌اطلاعی بوده یا اینکه به دلیل عدم هماهنگی و مدیریت واحد در مورد سیاست خارجی است. این درحالی است اگر در کشور مدیریت واحد در مورد ساسیت خارجی وجود نداشته باشد، باعث خواهد شد که ما با دست خودمان اروپا یا کشورهایی مانند فرانسه، انگلیس و... را به سمت آمریکا هل دهیم و پس از مدتی متوجه می‌شویم که کشورهایی که می‌توانستند به طور طبیعی طرفدار ما باشند، علیه و مقابل ما قرار خواهند گرفت. این مسائل مهمی است که باید مدنظر قرار دهیم تا حتی در صورتی که آمریکا هم تصمیم گرفت از برجام خارج شود، بتوانیم مقابل آن بایستیم و به توافق هسته‌ای ادامه دهیم و به عبارتی به جای اینکه آمریکا ایران را منزوی کند، ما بتوانیم آمریکا را در جامعه جهانی منزوی کنیم.

آقای خرم به عنوان آخرین سوال، آیا به نظر شما آمریکا از برجام خارج خواهد شد؟

البته در این زمان این پیش‌بینی سخت است زیرا اگر آدمی معقولی مانند اوباما رییس‌جمهور آمریکا بود، جواب بنده خیر بود؛ به عبارت دیگر بنده اعتقاد دارم فردی مانند اوباما ناقض برجام نبوداما حال که انسانی نامعقول و فردی توهمی مانند ترامپ، رییس‌‌جمهور آمریکاست و اعلام می‌کند من باهوش نیستم بلکه نابغه هستم و در حالی که هر کار نامعقولی را انجام می‌دهد، می‌توان گفت که این آدم هر کاری را ممکن است انجام دهد. از نظر کارشناسی، حقوق بین الملل و عقلانیت ترامپ نباید این کار را انجام دهد اما ازآنجا که این آدم بی‌منطق بوده، ممکن است هر اقدامی از وی سر بزند؛ به‌ویژه اینکه ترامپ در تمامی صحنه‌ها و در سیاست خارجی شکست خورده و او به دنبال این است که دستاوردی داشته باشد، حتی اگر برخلاف امنیت و منافع ملی آمریکا باشد.