خطر خروج سپرده‌های بانکی
مرکز پژوهش‌های مجلس به‌تازگی در گزارشی با موضوع «واکاوی ابعاد اقتصادی اخذ مالیات از سود سپرده بانکی» وضع مالیات بر سپرده‌های بانکی را در مقطع فعلی ضروری دانسته و تأکید کرده که اخذ مالیات از این سپرده‌ها برای افزایش درآمد مالیاتی دولت و حمایت از سرمایه‌گذاری در بخش واقعی اقتصاد ضرورت دارد.
به گزارش اقتصادآنلاین، ارمغان جوادنیا در شرق نوشت: محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز به‌تازگی گفته که اطلاع داریم در بحث افزایش پایه‌های مالیاتی دولت بنا دارد در بودجه سال ۹۷ یک پایه مالیاتی را با عنوان «مالیات بر سود سپرده بانکی» مدنظر قرار دهد.
البته باید دید در متن لایحه دولت این موضوع به چه شکل نهایی می‌شود، آیا حذف خواهد شد یا خواهد آمد و اگر در لایحه بیاید، به چه صورت خواهد بود و اقداماتی که در این زمینه در حال انجام‌شدن است، در جمله اقدامات اساسی است یا نه. طرح این موضوع انتقادهای زیادی به دنبال داشته است. از نگاه برخی از کارشناسان مالیات، اخذ مالیات از سود سپرده‌های بانکی هرچند در برخی از کشورهای توسعه‌یافته اجرا می‌شود؛ اما سازگار با شرایط این روزهای اقتصاد کشور نیست. عیسی شهسوارخجسته، اولین رئیس‌کل سازمان امور مالیاتی کشور که منتقد طرح این مرکز است، در گفت‌وگویی از پیشنهاد اخذ مالیات بر سپرده‌های بانکی مرکز پژوهش‌های مجلس انتقاد و صراحتا اعلام کرد در شرایطی که سرمایه‌گذاری ثابت در کشور روند نزولی داشته، پیشنهاد مرکز پژوهش‌های مجلس آثار و تبعات منفی بر جای خواهد داشت.
او با بیان اینکه سپرده‌های مردم در سیستم بانکی یکی از منابع تأمین‌کننده سرمایه‌گذاری در کشور است، اضافه کرد هر چقدر میزان سپرده‌ها کاهش یابد، خطر اینکه در میزان سرمایه‌گذاری و تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی تأثیر مستقیم بگذارد، وجود دارد. او همچنین با تأکید بر اینکه در شرایط موجود این پیشنهاد به‌هیچ‌عنوان مناسب نیست، اضافه کرد حتی به لحاظ تأمین درآمدهای مالیاتی هم به نظر نمی‌رسد رقم درخورتوجهی باشد و قطعا اثرات مخرب آن در شرایط موجود بیشتر از اثرات مثبت خواهد بود. بنا به گفته او، این پیشنهاد اگر در شرایط فعلی اجرائی شود، عملا تأثیر منفی بر قشر عظیمی می‌گذارد که سرمایه اندکی دارند و ممکن است به دلیل ناتوانی در به‌کار‌گیری منابع و بهکارانداختن در سرمایه‌گذاری مولد امید به سود سپرده‌ها بسته‌اند.
مرکز پژوهش‌های مجلس به‌تازگی گزارشی درباره اخذ مالیات بر سود سپرده‌های بانکی ارائه و اعلام کرده وضع مالیات بر سپرده‌های بانکی راه‌حلی است برای افزایش درآمد مالیاتی دولت و حمایت از سرمایه‌گذاری در بخش واقعی اقتصاد و در مقطع کنونی ضرورت دارد. با توجه به این توضیحات، وضع مالیات از سپرده‌های بانکی در شرایط فعلی می‌تواند ابزاری مناسب باشد؟
به نظر من در کشور ما در شرایط فعلی نمی‌تواند مناسب باشد. مالیات بر سود سپرده‌های بانکی در برخی کشورهای توسعه‌یافته اجرا می‌شود که البته سودشان پایین است؛ اما در شرایطی که سرمایه‌گذاری ثابت در کشور ما روند نزولی داشته است، به نظر می‌رسد اجرای چنین پیشنهادی تبعات منفی زیادی داشته باشد.
مثلا چه تبعاتی؟
بالاخره سپرده‌های مردم در سیستم بانکی یکی از منابع تأمین‌کننده سرمایه‌گذاری‌هایی است که در کشور صورت می‌گیرد؛ بنابراین هر چقدر میزان سپرده‌ها در سیستم بانکی کاهش یابد، خطر اینکه بر میزان سرمایه‌گذاری و تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی تأثیر مستقیم بگذارد، وجود دارد. این مسئله به‌کلی نادرست نیست؛ اما در شرایط موجود پیشنهاد خوبی نیست. ضمن اینکه به لحاظ تأمین درآمدهای مالیاتی به نظر نمی‌رسد رقم درخورتوجهی باشد؛ چون اگر چنین اتفاقی بیفتد، قطعا نرخ مالیاتی پایینی را وضع می‌کنند؛ به‌همین‌دلیل منبع مطمئن و درخورتوجهی نمی‌تواند داشته باشد و قطعا اثرات مخرب آن در شرایط موجود بیشتر از اثرات مثبت آن خواهد بود. به‌ویژه اینکه اگر واقعا هدف افزایش درآمدهای مالیاتی است، چرا سراغ شناسایی منابع مالیاتی که درحال‌حاضر جزء فرار مالیاتی قلمداد می‌شود، نمی‌رویم. چرا به جای اینکه از طریق شناسایی مؤدیان مالیاتی که از پرداخت مالیات گریزان هستند و می‌توانند به گسترش پایه‌های مالیاتی کمک کنند، از روش‌های دست به نقد‌تر استفاده می‌کنیم. قطعا آسیب آن مستقیما متوجه قشری می‌شود که از توان مالی چندانی هم برخوردار نیستند. حجم سپرده‌هایی که در سیستم بانکی وجود دارد، درصد درخورتوجهی از آن مربوط به تعداد خیلی کمی می‌شود. آمار دقیقی ندارم؛ اما تعداد کثیری از سپرده‌گذاران شاید سپرده‌گذاران جزء باشند هستند. سپرده‌گذاران بزرگ تعداد کمی تلقی می‌شوند. بنابراین اجرای چنین پیشنهادی عملا تأثیر منفی روی قشر عظیمی می‌گذارد که سرمایه اندکی دارند و بعدا ممکن است به دلیل ناتوانی در به‌کار‌گیری منابع و بهکارانداختن در سرمایه‌گذاری مولد که امید به سود سپرده‌ها بستند، دچار مشکل شوند. با این وجود اخذ مالیات از سود سپرده‌های بانکی به هیچ عنوان در شرایط فعلی پیشنهاد نمی‌شود.
این مرکز همچنین در این گزارش پیشنهاد کرده که وضع مالیات بر سود سپرده با نرخ‌های جزئی آغاز شود تا ضمن جمع‌آوری اطلاعات کامل سپرده‌های بانکی توسط سازمان امور مالیاتی و امکان محاسبه دقیق کشش سپرده‌ها و تعیین نرخ مالیات بهینه، امکان مدیریت تبعات احتمالی آن در فضای اقتصاد کلان نیز مهیا باشد. نظرتان دراین‌باره چیست؟
حتما چنین سیاستی در پیش گرفته می‌شود اما در شرایط موجود اصلا این کار اولویت ندارد و قابل توجیه نیست. همان‌طور که گفته شد برای تأمین درآمدهای مالیاتی باید از طریق افزایش تلاش مالیاتی و کارآمدترکردن نظام مالیاتی اقدام کنند و مودیانی که فرار مالیاتی انجام می‌دهند را شناسایی کنند و مالیات حقه از آنها اخذ شود. اما سیستم ما به‌گونه‌ای است که آنها که حساب و کتاب روشن‌تری دارند یا دست‌یافتنی‌تر هستند، فشار بر آنها بیشتر می‌شود؛ مثل واحدهای تولیدی و بنگاه‌های بزرگ اقتصادی که درست نیست. چرا نباید سراغ کسانی برویم که روزبه‌روز از درآمدهای بیشتر بهره‌مند و فربه‌تر می‌شوند و حتی گاهی اوقات از قوانین مالیاتی به‌عنوان ابزاری برای کسب درآمد نامشروع بهره‌مند می‌شوند. اگر حاکمیت اراده‌ای بر اخذ مالیات داشته باشد می‌تواند با تمهیداتی، نظام مالیاتی را به صورت عادلانه و منصفانه به اجرا بگذارد و مالیات حقه از کسانی که دست به فرار مالیاتی می‌زنند، اخذ شود.
جدای از تبعاتی که از آن نام بردید، اخذ مالیات بر سود سپرده بانکی باعث خروج سپرده‌ها از سیستم بانکی نمی‌شود؟
قطعا این پیشنهاد اگر در شرایط فعلی اجرا شود، تأثیر بسزایی در خروج سپرده‌ها از سیستم بانکی خواهد داشت.
شما عنوان کردید اخذ مالیات از سود سپرده‌های بانکی در شرایط فعلی مناسب نیست. به اعتقاد شما بهترین زمان برای اجرای آن چه زمانی است؟
در برخی کشورها بانک‌ها حتی برای گذاشتن سپرده نزد بانک حق‌الزحمه می‌گیرند. این موضوع برای کشورهایی که نرخ سود و نرخ سود تسهیلاتشان نزدیک به صفر است، خدمت تلقی می‌شود. این نوع تصمیمات بدون توجه به مقتضیات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه و الگوقراردادن یک کشور در یک جایی با مقتضیات دیگر به هیچ عنوان درست نیست.
مرکز پژوهش‌ها همچنین جلسه‌ای با حضور نمایندگان وزارت اقتصاد و دارایی، بانک مرکزی، سازمان امور مالیاتی و برخی کارشناسان برای بررسی ابعاد مختلف اخذ مالیات بر سود بانکی برگزار کرده است. در این جلسه نماینده وزارت اقتصاد با اخذ این مالیات موافقت کرده و گفته است سود بانکی درآمد حاصل از فعالیت اقتصادی همانند هر درآمد دیگری باید مشمول مالیات شود. نماینده بانک مرکزی نیز با بیان وضعیت نابسامان نظام بانکی، اخذ این مالیات را عاملی برای تشدید بحران‌های بانکی ذکر کرده است شما با نظر وزارت اقتصاد موافقید یا بانک مرکزی؟
نظر بانک مرکزی معقول‌تر است. البته تازه‌ترین خبرها حاکی از آن است که وزارت اقتصاد و دارایی برای اعمال نظارت مؤثرتر بر اجرای سیاست‌های پولی و بانکی کشور که از سوی بانک مرکزی ابلاغ شده ضابطه‌ای را مطرح کرده مبنی بر اینکه بانک‌ها اگر سودی مازاد بر نرخ تعیین‌شده توسط بانک مرکزی پرداخت کنند، آن بخش از سود هم مشمول مالیات شود و هم به‌عنوان هزینه‌های قابل‌قبول در صورت‌های مالی بانک‌ها پذیرفته نشود یا اگر مؤسساتی که مجوز از بانک مرکزی نداشته باشند سودها را پرداخت کنند، این سودها مشمول مالیات شود. این سیاست در جای خود می‌تواند سیاست درستی قلمداد شود. بحث آن جدای از این است. اما مخالفت من با برقراری مالیات روی سپرده‌ها، روی سود سپرده بانکی مجاز توسط بانک‌ها یا مؤسسات مالی اعتباری مجاز در حد نرخ سقف تعیین‌شده توسط بانک مرکزی است اما فارغ و خارج از اینها داستانش متفاوت می‌شود. آنجا می‌تواند محاسنی هم داشته باشد. سیاستی که منجر به محدودکردن فعالیت مؤسسات اعتباری و حتی بانک‌های ما برای اینکه در چارچوبی قرار گیرند شود و از مقررات نظام بانکی و مصوبات شورای پول و اعتبار و مقرراتی که از سوی بانک مرکزی اجرا می‌شود، تبعیت کنند، در مجموع می‌تواند برای کشور مفید باشد. این دو مقوله را باید از هم جدا و مرزشان را باید مشخص و تعیین کرد.
