ردپای متخلفان در آلودگی هوا
دیروز وزیر نفت در حاشیه هیئت دولت در پاسخ به پرسشی در مورد کیفیت تولید بنزین در کشور گفت: «هم‌اکنون در شهرهای بزرگ کشور، بنزین یورو۴ توزیع می‌شود که بنزین استانداردی است، همچنین گازوئیل بدون گوگرد یا با گوگرد بسیار کم در شهرها توزیع می‌کنیم».
به گزارش اقتصادآنلاین، شکوفه حبیب‌زاده در شرق نوشت: بیژن نامدارزنگنه گفته: «آنچه ما می‌توانیم انجام دهیم این است که بنزین مناسب و گازوئیل با گوگرد کم در شهرهای بزرگ توزیع کنیم». حالا نکته آن است که بر اساس داده‌های موجود، به بنزین توزیعی در کشور بر اساس گفته‌های کارشناسان، با توجه به دما، مواد فرار موسوم به VOC در فصل سرما، تزریق می‌شود که بتواند فشار بخار بنزین را افزایش دهد تا تحریق آن برای سریع‌تر استارت‌خوردن خودرو، زودتر انجام گیرد که بر این اساس شاید بد نباشد اگر به آن «بنزین زمستانه» اطلاق کنیم. این بنزین زمستانه با VOC که به گفته یک منبع آگاه، در بنزین توزیعی در کشور وجود دارد، مطابق استانداردهای جهانی است، اما نکته آن است که تنها ماده به‌ثبت‌رسیده فرار در بنزین، «بنزن» است که با تبخیر بنزین در هوا منتشر شده و آثار مخربی دارد.
جایگاه‌ها از وزارت نفت، حق تبخیر می‌گیرند!
گزارش‌های «شرکت کنترل کیفیت هوا» که تأکید بر آلایندگی VOCها (ترکیبات آلی فرار Compounds Organic Volatile) دارد، نشان می‌دهد که VOC موجود در بنزین بر اساس استانداردهای یورو٤ است، اما نکته مورد اشاره در مورد تبخیر بنزین که بالاتر به آن اشاره شده که قرار بود بر اساس طرح «کهاب» (کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخار بنزین) کنترل شده و از آن جلوگیری به عمل آید، از سوی جایگاه‌های بنزین با مقاومت روبه‌رو می‌شود. این جایگاه‌ها که بنا بود از سال ٨٧ به این سو در تمام کلان‌شهرها به سیستم جمع‌آوری بخارات بنزین تجهیز شوند، چنین نکرده‌اند و حتی امروز «حق تبخیر» در ازای کاری که نکرده‌اند از وزارت نفت دریافت می‌کنند!
آثار مخرب VOCها
بر اساس گزارشی که از سوی خبرگزاری رسمی وزارت نفت (شانا) در رابطه با VOCها در بخش مربوط به «اثرات نامطلوب انتشار بخار بنزین» منتشر شده، آمده: «اثرات محیط‌زیستی: ایجاد پدیده مه‌دود فتوشیمیایی همراه با کاهش دید/ تولید ذرات ریز دوده/ ایجاد باران‌های اسیدی/ فرسایش خاک و بناهای قدیمی/ تخریب زیست‌بوم آبی و جنگل‌ها/ تغییر در اقلیم جهانی/ تخریب لایه ازن/ گرمایش زمین/ اثرات مخرب در سلول‌های گیاهی و جانوری/ تبخیر آب دریاها/ ذوب‌شدن یخ‌های‌قطبی و ... اثرات فیزیولوژیکی VOC ناشی از انتشار بخار بنزین برای سلامتی انسان‌ها مخاطراتی را ایجاد کرده است. این اثرات را می‌توان به دو دسته تقسیم‌بندی کرد: اثرات زودگذر: شامل تحریک چشم و بینی و گلو/ گیجی/ سردرد/ ازدست‌دادن حافظه کوتاه‌مدت و ... . اثرات مزمن: شامل سرطان‌زایی/ جهش ژنتیکی/ تولد نوزادان ناقص‌الخلقه/ تأثیر روی سیستم تنفسی و...».
در گزارش شانا، البته به زیان‌های اقتصادی این ماجرا هم اشاره شده است: «اگر میانگین مصرف روزانه بنزین (درسال ١٣٩٣) کشور ٧٥ میلیون لیتر در نظر گرفته شود، با توجه به سه‌بار تولید بخار در مراحل بارگیری، دریافت و توزیع ، حدود ٢٠٠ هزار لیتر بخار بنزین در یک روز به هوا می‌رود. در بررسی‌های به‌عمل‌آمده از هزار لیتر بخار اشباع بنزین ١,٥ لیتر مایع شبه‌بنزین به دست می‌آید، بنابراین با اجرای کامل طرح کهاب مایع به‌دست‌آمده از این میزان بخار تولیدشده، روزانه ٣٠٠ هزار لیتر و سالانه حدود یکصد میلیون لیتر بنزین استحصال‌شده به چرخه مصرف بازمی‌گردد که با پیشگیری از تبخیر این میزان بنزین علاوه بر حفظ محیط‌زیست، صرفه‌جویی اقتصادی قابل‌ملاحظه‌ای نیز حاصل خواهد شد».
جایگاه‌ها، استاندارد جهانی را هم زیر سؤال می‌برند!
یک منبع آگاه در زمینه چگونگی استفاده از VOC در بنزین‌های موجود در کشور گفته: «فشار بخار بنزین بر اساس استاندارد بین‌المللی بر اساس فصول سال انجام می‌گیرد و آلایندگی هم ندارد. این مواد فرار تبخیرشونده در فصل سرما بیشتر تزریق می‌شوند تا خودرو به‌سادگی روشن شود و برعکس در فصل گرما، مواد بخارساز بنزین کمتری تزریق می‌کنند تا به‌خاطر گرمای هوا، تبخیر نشود و ماشین هم راحت استارت بخورد».
به گفته این منبع آگاه، «درصد آن بسیار جزئی است و شاید بتوان گفت در هر لیتر بنزین تنها، دو سه درصد به این مواد اختصاص دارد».
حرف او را وحید حسینی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، نیز تأیید می‌کند: تنها آلاینده فراری که در بنزین یافت می‌شود، بنزن است. استاندارد یورو ٤ هم یک درصد حجمی در یک لیتر است و تمام بنزین‌هایی که اندازه‌گیری می‌کنیم، بنزنشان حدود ٠,٧ تا ٠.٨ درصد و مطابق استاندارد است». بااین‌حال حسینی به نکته‌ای اشاره می‌کند که شاید دور از نظر مانده: «در شهر نباید تبخیر بنزین داشته باشیم، اما به دلایلی هنوز هم تبخیر بنزین در کلان‌شهرها رخ می‌دهد». طرح (کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخار بنزین) با هدف اصلی کاهش ازدست‌رفتن بخار بنزین در مراحل مختلف سوخت‌گیری به دست شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران به همین منظور در دست اجراست. حال آنکه با گذشت این‌همه سال، این طرح هنوز هم نتوانسته به‌درستی اجرائی شود.
به گفته حسینی، باید تمامی پمپ‌بنزین‌های کلان‌شهرها به سیستم جمع‌آوری بخارات بنزین تجهیز می‌شد؛ اما تا امروز چنین نشده است.
او ادامه می‌دهد: «جالب آنکه پمپ‌بنزین‌ها حق تبخیر هم از وزارت نفت می‌گیرند، درحالی‌که برعکس است، این پمپ‌بنزین‌ها نباید اجازه تبخیر بنزین بدهند؛ اما در عوض، پول هم می‌خواهند!». این رفتار پمپ‌بنزین‌ها را شاید این‌گونه بتوان تعبیر کرد که حتی اجرای قانون و استاندارد را با فرار از اجرای آن، زیر سؤال می‌برند. محمد رئیسی‌فرد، رئیس کانون جایگاه‌داران سوخت کشور پیش‌تر با بیان اینکه اجرای طرح «کهاب» از سال ۸۷ در کشور کلید خورد و تا سال ۹۰، سه‌‌هزار و ٥٠٠ جایگاه در مرحله نخست به سیستم بازیافت بخار بنزین مجهز شدند، گفته: «این طرح در دو مرحله اجرا می‌شود و جایگاه‌داران سوخت باید در مرحله اول و دوم لوله مجزایی را تا مخزن ایجاد کنند که این مرحله نیز در تعدادی از جایگاه‌های سوخت کشور اجرائی شده است»؛ اما مرحله سوم مهم‌ترین مرحله اجرای این طرح در جایگاه‌های سوخت است که رئیسی‌فرد اجرای آن را غیرممکن می‌داند. به گفته او، تجهیز تلمبه‌های سوخت‌گیری به سیستم تخلیه بخار بنزین و انتقال آن به مخزن، حداقل ١٥٠میلیون تومان برای جایگاه‌داران هزینه خواهد داشت. به‌عبارت دیگر جایگاه‌دار برای تجهیز یک جایگاه با ١٠ تلمبه حداقل باید ١,٥میلیارد تومان هزینه کند که با توجه به شرایط اقتصادی حاکم بر کشور و نحوه قیمت‌گذاری سوخت در ایران، چنین هزینه‌ای هیچ توجیه اقتصادی‌ای ندارد. رئیس کانون جایگاه‌داران سوخت در بخش دیگری از سخنان خود به کوتاهی دولت در ایجاد بسترهای لازم برای اجرای طرح «کهاب» انتقاد کرد و افزود: «درحالی‌که اجرای این طرح ابتدا باید از نفت‌کش و انبارها آغاز می‌شد و دولت این بخش‌ها را به سیستم لازم تجهیز می‌کرد، از جایگاه‌های سوخت در کشور آغاز شد». فریدون جلیلیان، مجری طرح «کهاب»، پیش‌تر گفته بود: «این طرح در ابتدا با سرفصل زیست‌محیطی و فیزیولوژیکی مطرح شده بود، ولی محاسبات انجام‌شده نشان داد این طرح علاوه بر اینکه دوستدار محیط زیست است، اقتصادی نیز هست». حال سؤال اینجاست که چرا پمپ‌بنزین‌ها برای استفاده اقتصادی از بنزین هم که شده برای اجرای طرح کهاب، هزینه نمی‌کنند تا در روز مبادا که همواره از آن می‌نالند، نه‌تنها هدررفت نداشته باشند و آلودگی هوا را برای شهر به ارمغان نیاورند، در عوض سود اقتصادی ناشی از آن نیز در جیب‌شان محفوظ بماند.
