کُردها چگونه در عراق شکست خوردند؟
"کردستان عراق همه اراضی‌ای را که از زمان حمله سال ۲۰۰۳ آمریکا به این کشور به دست آورده بود، بدون جنگ و خونریزی تسلیم کرد اما اتفاقاتی نظیر قتل بی رحمانه یک خبرنگار تلویزیونی در این منطقه نشان می‌دهد که همچنان پتانسیل خشونت در زیر پوسته ظاهری این منطقه وجود دارد."
پاتریک کوکبرن، خبرنگار ایندیپندنت در گزارش خود درباره وضعیت کردستان عراق نوشته است: «شکست کردها در کرکوک به شکلی خفت‌بار تکمیل شد. آسو مامند، یکی از رهبران کردهای این شهر در توضیح وضعیت ایجاد شده با لحنی مستاصل و تلخ و همچنین در توصیف سقوط کرکوک و چاه‌های نفت اطرافش به دست نیروهای دولتی عراق گفت: ما زمانی اینجا را در کنترل داشتیم اما اکنون آن را از دست داده‌ایم.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایسنا، او گفت که ترجیح می‌دهد سازوکارهای جدید اشتراک قدرت به اجرا درآید و نسبت به تبعات شدید عدم انجام این کار هشدار می‌دهد اما در عین حال امید چندانی هم ندارد.
منطقه کرکوک زمانی به عنوان "بشکه باروت" عراق توصیف می‌شد که علت آن وجود ادعاهای گروه‌های رقیب در میان ملی‌گرایان کرد و دولت بغداد درباره این شهر بود. این شهر از یک طرف نیز حساسیت بیشتری پیدا کرد چون گروه‌های کرد، عرب و ترکمان آن را تبدیل به یک منطقه به شدت چند دسته کرده بودند. با این حال زمانی که کار به بالا گرفتن مناقشه‌ها و اختلافات رسید، بحران پایانی در ۱۶ اکتبر ایجاد شد اما تغییر کنترل این شهر و خارج شدن آن از دست کردها و افتادنش به دست دولت فدرال به شکلی تعجب آور، سریع و آرام اتفاق افتاد.
مامند می‌گوید، در جریان این مناقشه درگیری به وجود نیامد چون کردها خیلی ساده قدرت نظامی برای نگه داشتن این شهر را نداشتند و او تئوری‌های توطئه‌ای را که درباره خیانت کردها در این شهر مطرح شده‌اند، رد می‌کند.
او در پاسخ به اینکه آیا در صورت وجود اتحاد میان دو حزب اصلی کردها یعنی حزب دموکرات کردستان و حزب اتحادیه میهنی آنها می‌توانستند در مقابل پیشروی نیروهای عراقی مقاومت کنند، گفت: البته که خیر. نیروهای عراقی ادواتی همچون تانک و جنگنده داشتند و ما هیچ شانسی نداشتیم. شاید اگر وارد نبرد می‌شدیم می‌توانستیم یک روز دوام بیاوریم اما نتیجه آن وقوع خونریزی بود.
راکان سعید علی الجبوری، فرماندار موقت عرب این شهر که دفترش از زمان خالی شدن توسط نجم‌الدین کریم، فرماندار کرد قبلی به دلیل فرار او به اربیل تغییری چندانی پیدا نکرده، می‌گوید: آیا شما در اینجا مساله غیرعادی‌ای می‌بینید؟
جبوری اظهار داشت: در حال حاضر پلیس محلی همان پلیس قبلی است و تنها دو گردان نیروهای مبارزه با تروریسم در کرکوک وجود دارد. گردان‌های عراقی کوچک هستند بنابراین احتمالا این به معنی چند صد سرباز است.
با این حال مامند تاکید می‌کند که وضعیت آنگونه که در ظاهر به نظر می‌رسد، نیست. او می‌گوید دولت عراق باید برای آرام کردن خیابان‌های کردها کاری انجام دهد. به پیشنهاد او این کار می‌تواند با انتصاب یک فرماندار کرد یا سازوکاری برای اشتراک قدرت انجام شود.
او در پاسخ به اینکه آیا در این وضعیت مورد امنیتی شدیدی وجود داشته، تنها به شلیک چند گلوله از سوی یک افسر پلیس امنیتی سابق حزب دموکرات کردستان در یک ایست بازرسی ارتش اشاره کرد. با این حال در حوالی زمانی که او صحبت می‌کرد قتل وحشیانه یک خبرنگار در شهری به نام داقوق واقع در جنوب کرکوک اتفاق افتاد که تا حدی نگرانی‌های مامند و وجود پتانسیل برای خشونت در منطقه را تایید می‌کند.
این قربانی "ارکان شریفی" ۵۰ ساله فیلمبردار کرد تلویزیون کردستان بود و چهار یا پنج نفر پس از ورود به خانه او و منتقل کردن زن و فرزندان او به یک اتاق جداگانه با چاقو او را کشتند. زمانی که اعضای خانواده ۵ ساعت بعد از این اتاق بیرون آمدند دیدند که شریفی آغشته به خون روی زمین افتاده و بدنش چند تکه شده و چاقویی نیز در دهان او فرو رفته به نشانه اینکه احتمالا او به خاطر گفتن یا گزارش دادن امری نامطلوب کشته شده است. خانواده او می‌گویند قاتلان به زبان ترکمنی صحبت می‌کردند و این نشان می‌دهد که این اتفاق احتمالا در نتیجه خصومتی میان کردها و ترکمان‌ها که در جنوب کرکوک هستند، رخ داده است. من در منطقه‌ای که این قتل اتفاق افتاد اوایل آن روز رانندگی می‌کردم و نشانه‌ای از خشونت در آنجا یا هر جای دیگری در جاده به شدت محافظت شده به سمت بغداد وجود نداشت اما این قتل به یاد ما می‌آورد که عراق همواره یک کشور بسیار پرخشونت بوده است. قتل ارکان شریفی به لحاظ بی رحمی شگفت آور است اما در ۱۴ سال گذشته بالغ بر ۴۶۵ خبرنگار عراقی در این کشور کشته شده‌اند.
با این حال تصرف کرکوک به شکل غیرمنتظره‌ای آرام اتفاق افتاد. با وجود آنکه حزب دموکرات کردستان، حزب اتحاد میهنی را که همواره حزب مسلط کردها بر این شهر بوده به خیانت از طریق عمل به یک توافق هماهنگ شده از طرف ایرانی‌ها با بغداد متهم کرد اما هر دو حزب همزمان نیروهای پیشمرگ خود را بدون ورود به درگیری عقب کشیدند. اگر نیروهای عراقی برای ورود به شهر کرکوک مجبور به درگیری می‌شدند هم به شکلی اجتناب ناپذیر پیروز می‌شدند اما این اتفاق سبب یک درگیری گسترده‌تر فرقه‌ای و قومی در اراضی مورد مناقشه می‌شد. اگرچه این رویارویی پیش‌بینی شده اتفاق نیفتاد، از دست رفتن کرکوک ضربه‌ای فلج کننده به امیدهای کردها برای استقلال بود. این کردها در حالی که هم‌پیمانی در خارج ندارند و رهبرانشان دچار اختلاف هستند و گزینه نظامی هم ندارند، در حال از دست دادن همان وضعیت نیمه مستقلی هستند که از زمان شکست صدام در سال ۱۹۹۱ در جنگ خلیج‌فارس داشتند.
این پروسه اکنون به شدت دچار یک روند معکوس شده است. روز سه‌شنبه نیروهای دولتی عراق اقدام به ایجاد یک ایست بازرسی در مهمترین گذرگاه مرزی در ابراهیم خلیل میان ترکیه و کردستان عراق کردند. اکنون خودروهایی که می‌خواهند از این مرز عبور کنند باید یکبار از طرف ترکیه‌ای‌ها، یکبار از طرف نیروهای عراقی و یکبار از طرف کردها بازرسی شوند.
بنعالی ییلدیریم، نخست وزیر ترکیه گفت: گذرگاه خابور تحویل دولت مرکزی عراق شده است. در حالی که ترکیه اکنون به همراه ایران در حال همکاری با بغداد هستند، مقام‌های کردستان عراق دیگر در موقعیت مقاومت در مقابل تصرف قدرت‌های اصلی خود از سوی دولت مرکزی عراق نیستند.
حیدر العبادی، نخست وزیر عراق در مصاحبه با روزنامه ایندیپندنت گفت، انتظار دارد دولت عراق کنترل مسائل و عواملی از جمله نیروهای پیشمرگ، تولید و صادرات نفت، پروازهای بین‌المللی و صدور روادید را به دست بگیرد. با این حال این تصرف آرام کرکوک می‌تواند فریب دهنده باشد. کردها ممکن است اکنون در موقعیت ضعیفی قرار داشته باشند اما شرایط سیاسی همواره به ضرر آنها و به نفع دولت عراق نبوده است. در سال ۱۹۷۵ هنگامی که صدام توافق الجزایر را با شاه ایران امضا کرد کردها به شدت شکست خورده به نظر می‌رسیدند چراکه شاه ائتلاف سابقش با کردها را کنار گذاشت اما با آغاز جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۰ تعداد زیادی از نیروهای ارتش عراق از کردستان عقب نشینی کردند که بعدا از سوی نیروهای ملی‌گرای کرد تصرف شدند. همچنین شکست صدام در سال ۱۹۹۱ به دست ائتلاف آمریکایی روند ایجاد یک دولت برای کردها را آغاز کرد و آنها به هنگام حمله بعدی آمریکا در سال ۲۰۰۳ تبدیل به یک بازیگر قدرتمند شده بودند.
اگر دولت مرکزی عراق از برتری فعلی خود علیه کردها بیش از حد بهره بگیرد ممکن است یک واکنش متقابل قدرتمند جامعه کردها را تحریک کند. این رویکرد احتمالا با مخالفت العبادی روبرو می‌شود اما از یک طرف نوری المالکی، نخست وزیر قبلی و در آستانه انتخابات پارلمانی ماه مه آینده آن را تایید کرده است. در سیاست عراق همواره هر کسی در نهایت دچار افراط در استفاده از قدرتش شده است.»
