چالش و فرصت یکسان‌سازی نرخ ارز برای خودروسازان
«دلار درمانی» اصطلاحی بود که وزیر صنعت و معدن و تجارت در روز ملی صادرات برای اثبات ناکارآمدی نرخ واقعی دلار بر صادرات محصولات داخلی به‌کار برد.
وی هر چند در اظهارات خود این نکته را مورد تاکید قرار داد که افزایش نرخ ارز هیچ تاثیری بر صادرات ندارد، اما استخراج آمارهای صادراتی خودرو گویای آن است که همزمان با روند صعودی نرخ ارز در سال ۹۱ صادرات خودرو نیز با رونق قابل‌توجهی روبه‌رو بوده است. با این حال اگر چه واقعی‌سازی نرخ ارز بر صادرات تاثیر مثبتی داشته اما به همان نسبت منجر به افزایش هزینه تولید خودرو شده است.
به این ترتیب نرخ ارز از دو وجه اثر جدی بر صنعت خودرو دارد؛ از یکسو واقعی شدن این نرخ موجب افزایش قیمت تمام شده خودروهای تولید داخل می‌شود و از سوی دیگر این موضوع زمینه رونق صادرات خودرو به بازارهای هدف را فراهم می‌کند. به گزارش دنیای اقتصاد، از آنجا که واقعی شدن نرخ ارز یکی از مطالبات جدی بسیاری از فعالان اقتصادی از دولت است، این پرسش وجود دارد که واقعی شدن نرخ ارز از کدام وجه به نفع صنعت خودرو کشور است؟انتظار زیادی در ایران برای کاهش نرخ ارز وجود دارد و بر همین اساس افزایش قیمت ارز پاشنه آشیل بسیاری از دولت‌ها تلقی می‌شود؛ در این بین اما بسیاری از کارشناسان، واقعی شدن نرخ ارز را موجب منتفع شدن تولید داخل می‌دانند؛ چراکه این موضوع روان شدن صادرات کالا از کشور را به‌دنبال دارد.
بر این اساس کارشناسان اقتصادی یکی از مسیرهای مهم برای رونق صادرات و کاهش جذابیت واردات به کشور را واقعی شدن نرخ ارز عنوان می‌کنند. از آنجا که صادرات خودروسازان داخلی روز به روز روند نزولی پیدا می‌کند، این دیدگاه نیز از سوی کارشناسان خودرویی مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس به‌رغم آنکه نرخ ارز به‌عنوان یکی از متغیر‌های کلیدی اقتصاد، نقش مهمی در قیمت تمام شده خودروهای تولید داخل دارد اما کارشناسان به‌دلیل اثر این نرخ بر رونق صادرات، افزایش آن را موجب منتفع شدن صنعت خودرو کشور عنوان می‌کنند. چراکه به اعتقاد کارشناسان این موضوع انگیزه خودروساز برای صادرات را افزایش می‌دهد که در نهایت به سودآوری صنعت خودرو منجر می‌شود. هرچند برخی کارشناسان این موضوع را به ضرر مشتریان خودرو می‌دانند و عنوان می‌کنند که با افزایش نرخ ارز هم خودروهای داخلی و هم محصولات مونتاژی با هزینه زیادی تولید می‌شود، اما دسته دیگری از کارشناسان تاکید دارند؛ خودروسازان باید این مشکل را از مسیر افزایش بهره‌وری و افزایش داخلی‌سازی جبران کنند. چراکه با واقعی شدن قیمت ارز، صادرات مزیت پیدا می‌کند. از سوی دیگر با صدور هر دستگاه خودرو با توجه به تراز ارزی، سودآوری تولید‌کننده نسبت به فروش داخل افزایش خواهد یافت؛ بنابراین اگر بحث صادرات خودرو در مقایسه با فروش داخل صعودی باشد، ارز آوری ناشی از صادرات، افزایش هزینه‌های تولید را جبران و حتی این صنعت را با تراز ارزی مثبت مواجه می‌کند.
چرایی افزایش نرخ دلار؟
یکی از مسائل مهم و تعیین‌کننده در هزینه تمام شده واحدهای صنعتی از جمله خودروسازان نوسانات نرخ ارز است؛ با وجود اینکه واقعی شدن نرخ ارز برای خودروسازان داخلی به معنای افزایش هزینه تمام شده خودرو به‌دلیل افزایش قیمت واردات قطعات به کشور است اما کارشناسان تاکید دارند که واقعی شدن نرخ ارز در بحث صادرات باید مورد توجه قرار بگیرد و تولید را تحت‌تاثیر قرار ندهد؛ چراکه قیمت تمام شده محصولات از مسیرهای دیگر قابل‌مدیریت است.
به اعتقاد کارشناسان، مولفه‌های کنونی، تولیدکنندگان را ناگزیر از ورود به بازارهای جهانی برای تداوم حیات کرده است؛ بنابراین هرچند تامین نیاز بازارهای داخلی تا حدودی می‌تواند حیات خودروسازان ایرانی را تداوم بخشد اما خودروساز ایرانی تا زمانی می‌تواند نفس بکشد که قوانین حمایتی دولتی ادامه یابد؛ بنابراین از آنجا که در بلندمدت نیازمند تولید رقابت پذیر و متناسب با کلاس جهانی خودرو هستیم باید ریسک واقعی شدن نرخ ارز و اثر آن در صنعت خودروی کشور را بپذیریم. چراکه این موضوع خودروسازان را از تولید برای بازار داخل به سمت تولید برای صادرات سوق می‌دهد و این موجب می‌شود که خودروساز ضمن رونق صادراتی، به لحاظ مالی نیز منتفع شود.
از آنجا که یکی از مشکلات موجود در صنعت خودرو ایران تولید غیرقابتی در برابر نمونه‌های خارجی است؛ بنابراین واقعی شدن نرخ ارز کمک جدی به تغییر در رویکرد تولید و رقابت‌پذیری محصولات خودروسازان می‌کند؛ بنابراین در شرایطی که بسیاری از کارشناسان صنعت خودرو ایران معتقدند این صنعت نیازمند یک بازسازی اساسی است، چراکه حتی توانایی پاسخگویی به نیاز داخلی را در رقابت با نمونه‌های خارجی ندارد باید با واقعی‌سازی نرخ ارز، تولیدکنندگان خودرو را مجبور به تولید صادرات محور کنیم که ارزش افزوده بیشتری به‌دنبال دارد.در این مورد، سعید مدنی کارشناس صنعت خودرو با اشاره به اینکه تولید در ایران با هدف پاسخگویی به نیاز داخلی در کشور پا گرفته است، می‌گوید: تولید خودرو در ایران صادرات‌محور نیست و در این بین کنترل نرخ ارز از سوی دولت نیز موجب شده که نگاه خودروساز به بازارهای داخلی باشدو تمایلی به صادرات خودرو به بازارهای هدف نداشته باشد. این موضوع موجب شده که صنعت خودرو از رقابت در بازارهای بین‌المللی باز بماند و خودروساز به سلیقه و کالای موردنیاز در بازارهای جهانی فکر نکند.
وی با بیان اینکه باید افزایش هزینه اندک ناشی از واقعی شدن نرخ ارز در تولیدات داخلی را بپذیریم، می‌گوید: از آنجا که این موضوع افزایش سودآوری در بخش صادرات را دارد؛ بنابراین باید به کاهش هزینه‌ها در صنعت خودرو بپردازیم که یکی از مسیرهای آن افزایش بهره‌وری است؛ چراکه این موضوع اثر مهمی در قیمت تمام شده در داخل و خارج از کشور دارد. با وجود این، حسن‌کریمی‌سنجری کارشناس صنعت خودرو معتقد است، در بحث واقعی شدن نرخ ارز و اثر آن بر صنعت خودرو باید به ارزآوری و ارزبری تولیدات توجه داشته باشیم و مزیت صادراتی را در نظر بگیریم. به اعتقاد وی، چون صنعت خودروی ایران ارزبر است بنابراین هرچه نرخ ارز به ارزش واقعی خود نزدیک شود به ضرر خودروسازان ایرانی است. چراکه صنعت خودروی ما ارز آور نیست بنابراین در صورت افزایش نرخ ارز، بالانس ارزی در این صنعت منفی می‌شود. وی تاکید دارد: در خودروهای ساخت داخل چون بیشتر ارزش افزوده به صورت ریالی است اگر خودرو دارای کیفیت باشد از مزیت صادراتی برخوردار می‌شود؛ بنابراین می‌توانستیم از واقعی شدن نرخ ارز استقبال کنیم، اما آیا صادرات پراید به‌دلیل شاخص کیفی امکان‌پذیر است. وی در ادامه به خودروهای پسابرجامی اشاره می‌کند و می‌گوید: در این خودروها که بیشتر به‌صورت سی کی دی وارد می‌شود هر چند از طریق قیمت تمام شده ریالی و صادر کردن آن به بازارهای هدف، ارزش افزوده ایجاد می‌شود اما چون صنعت خودروی ما بهره‌وری ندارد باز هم منتفع نمی‌شویم.
مسیر جایگزین تثبیت نرخ دلار در خودروسازی
در شرایطی که به‌نظر می‌رسد، واقعی شدن نرخ ارز برای صنعت خودرو با مزایا و معایب همراه است، اما این پرسش وجود دارد که در صورت نزدیک شدن نرخ ارز به ارزش واقعی خود، خودروسازی کشور چگونه می‌تواند تولید خود را سودآور کند. کارشناسان در این زمینه به موضوعات بسیاری اشاره می‌کنند. از جمله موضوعات مهم در این بین، افزایش بهره‌وری و افزایش سودآوری از محل قیمت تمام شده ریالی است. از آنجا که تولید خودرو در ایران به نهاده‌های وارداتی شدیدا وابسته است و براین اساس بسیاری از اجزای مهم تولید خودرو از مواداولیه تا قطعات خام و حتی تجهیزات خطوط تولید وارداتی هستند؛ بنابراین قیمت تمام شده خودرو در داخل تاثیر مستقیمی از نرخ ارز می‌گیرد. بنابر مجموع این موضوعات برخی از کارشناسان افزایش نرخ ارز را به ضرر صنعت خودرو می‌دانند. این موضوع زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود که در قرارداد‌های مشارکت صنعت خودرو نیز که خودروهای منتخب به‌صورت قطعات منفصله وارد کشور می‌شوند و برخی از تجهیزات و ابزار خطوط تولید هم وارداتی است، بنابراین افزایش نرخ ارز تاثیر زیادی در هزینه‌های تولید و قیمت تمام شده محصول نهایی دارد. در این بین اما برخی دیگر از کارشناسان حل این مشکلات را از مسیرهای دیگری چون افزایش بهره‌وری و داخلی‌سازی عنوان می‌کنند و معتقدند که دولت باید به سمت واقعی شدن نرخ ارز برود و از این طریق کاهش واردات قطعات و افزایش صادرات این محصولات را کلید بزند.
در این مورد، فربد زاوه، کارشناس صنعت خودرو که یکی از موافقان واقعی شدن نرخ ارز در کشور است، معتقد است: اگر صنعت خودرو ایران به‌عنوان مونتاژکننده قطعات منفصله وارداتی طرف‌های خارجی باشد و محصول نهایی تنها برای فروش در داخل کشور تولید شود قطعا با تنزل ارزش واحد پولی کشور، هزینه‌های تولید افزایش یافته و در نتیجه قیمت تمام شده خودرو نیز افزایش خواهد یافت؛ بنابراین قیمت خودرو برای مشتری داخلی جذابیت نخواهد داشت.اما وی تاکید می‌کند، در‌صورتی‌که خودروسازان بتوانند سهم داخلی‌سازی قطعات را افزایش دهند؛ بنابراین تاثیر افزایش نرخ ارز در قیمت تمام شده محصول نهایی کمتر خواهد شد. فربد زاوه معتقد است: بهره‌وری پایین تولید در خودروسازی ایران نیز یکی از موضوعات اساسی در قیمت تمام شده است که صنعت خودرو باید مدیریت قیمت محصولات خود را با افزایش آن دنبال کند نه اینکه چشم امید به تثبیت نرخ ارز داشته باشد.
