بسته‌بندی؛ حلقه مفقوده صنایع‌دستی
محیط پیرامون ما مملو از تصاویر، فرم‌ها، رنگ‌ها و ابزارهای ارتباطی گوناگون است که همه آن‌ها در فرهنگ ما تاثیرگذار خواهند بود.
اما با وجود پیشرفت‌هایی که در عرصه بسته بندی دیده می‌شود، همچنان صنایع‌دستی در میان روزنامه پیچیده می‌شوند و در اختیار مخاطب قرار می‌گیرند. به‌جرات می‌توان گفت، یکی از مشکلات مهم بر سرراه محصولات صادراتی کشورمان در سالهای اخیر، نبودِ بسته‌بندی مناسب در بازارهای داخلی و جهانی است. البته این موضوع درخصوص صادرات محصولاتی مانند زعفران، پسته و کشمش تا حدودی مرتفع شده‌است، اما همچنان در حوزه صنایع‌دستی با مشکلات بسیار زیادی در بسته‌بندی مواجهیم. این درحالی است که از یک سو شاهد برگزاری جشنواره بسته بندی صنایع‌دستی به طرق گوناگون هستیم و از سوی دیگر، دوسالانه بسته‌بندی برگزار می‌شود ولی هیچ ارتباطی بین این بخش‌ها برقرار نمی‌شود و درنتیجه شاهد خروجی موفقی نیستیم. حال این سوال پیش می‌آید که ایران با وجود داشتن قدمت تاریخی در تولید صنایع‌دستی، چرا تاکنون نتوانسته است در حوزه بسته‌بندی صنایع‌دستی موفق عمل کند؟ برای بیشتر ما اتفاق افتاده است که به منظور خرید هدیه، وارد مغازه فروش صنایع‌دستی شده باشیم. نخستین عنصر بصری که می‌تواند ما را به سمت خرید هدایت کند، بسته‌بندی است چراکه بسته‌بندی حلقه رابط محصول و خریدار است. دراینمیان، اگر هدف از خرید، هدیه‌دادن باشد، به‌طورحتم، یکی از عناصر اصلی اهدای یک کالا، داشتن بسته‌بندی مناسب است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون، در این میان، نمی توان از این مهم چشم‌پوشی کرد که کالایی با عنصر جاذبی به نام بسته‌بندی می‌تواند به سلیقه زیبایی‌شناسی خریدار پاسخ دهد و با اطلاعاتی که از محصول در اختیار خریدار داخلی و خارجی قرار می‌دهد، مانند شناسنامه محصول و برند می‌تواند به عامل مهمی در خرید محصول تبدیل شود.آنچه به عنوان بسته‌بندی یک کالا از آن نام برده می‌شود، فقط از جنبه زیبایی‌شناسی و نیاز مصرفی مورد بررسی قرار نمی‌گیرد؛ بسته‌بندی یکی از ابزارهای اصلی مارکتینگ، فروش و موفقیت محصول است که نقش مهمی را به عنوان بیرونی‌ترین لایه در بر قراری ارتباط با مصرف‌کننده در فروشگاه‌ها و نقشی استراتژیک در ایجاد انگیزه برای خرید آن ایفا می‌کند، بنابراین باید به این باور رسید که مسئولیت بزرگی بر دوش بسته‌بندی است که می‌تواند باعث ارتقای فرهنگ یک جامعه شود. علاوه بر آن، بسته‌بندی در بازار ارائه کالاها، استراتژی و عملکرد شرکت‌ها در عرصه رقابت و برندینگ محصولات نقش مهمی را عهده دار است. محافظت از محصول، برند و ارتباط با مشتری جزو وظایف بسته‌بندی است. اما چرا بیشتر تولیدات صنایع‌دستی ما بسته‌بندی مناسبی ندارند؟ چه راهکاری برای رفع این مهم در نظر گرفته شده است و مسئولان صنایع‌دستی چه فعالیت‌هایی در این زمینه انجام داده‌اند؟
الزامی برای بسته‌بندی صنایع‌دستی نداریم
رحمت‌ا... رحمانی، کارشناس حمایت از تولید صنایع‌دستی، درخصوص برنامه‌های سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای توسعه بسته‌بندی در حوزه صنایع‌دستی گفت: « این برنامه در سه فاز فرهنگ‌سازی، حمایت و الزام تقیسم شده‌است. در ابتدای امر، مبنا را بر فرهنگ‌سازی قرار داده‌ایم که شامل برگزاری جشنورا‌ه‌ها، جلسات توجیهی، مسابقات طراحی و سمینارهای تخصصی در این زمینه بود که طی چند سال اخیر اتفاق افتاد و به صورت رو در رو با تولیدکنندگان صحبت کرده‌ایم و گفته‌ایم که بسته‌بندی می‌تواند مزایایی از جمله تبلیغات و برندسازی را برای تولیدکنندگان صنایع‌دستی به‌همراه بیاورد». او ادامه داد: «در حوزه حمایت نیز سعی کردیم با توزیع نمونه‌هایی از بسته بندی در میان تولیدکنندگان صنایع‌دستی که به صورت رایگان انجام شد، مزه داشتن بسته‌بندی برای صنایع‌دستی را به تولیدکنندگان بچشانیم تا به انجام بسته‌بندی تشویق شوند».
رحمانی با اشاره به سومین برنامه که همان نظارت و الزام است، گفت: «درخصوص نظارت و الزام هنوز به‌صورت جدی ورود پیدا نکرده‌ایم و دلیل این امر توجه به وضعیت تولید و اقتصاد صنایع‌دستی است. سعی داریم در این خصوص آهسته گام برداریم و الزام را در قالب تشویق محقق کنیم. برای مثال هنگام برگزاری نمایشگاه صنایع‌دستی اعلام کردیم، تولید‌کنندگانی که بسته‌بندی دارند، از 20 درصد تخفیف در اجاره غرفه برخوردار خواهند شد».
فقط 20 درصد از صنایع‌دستی ایران بسته‌بندی دارند
کارشناس حمایت از تولید صنایع‌دستی، در پاسخ به این سوال که «با وجود برنامه‌هایی که تاکنون اجرا شده است، چند درصد از تولیدکنندگان صنایع‌دستی از داشتن بسته‌بندی استقبال کرده‌اند؟» گفت: «زمانی که از صنایع‌دستی صحبت می‌شود، با 250تا300 رشته صنایع‌دستی روبه‌رو هستیم. در این میان، محصولات صنایع‌دستی در قالب سه گروه آسیب‌پذیر درجه یک، آسیب‌پذیر درجه دو و آسیب‌پذیر درجه سه تقسیم شده‌اند. از آنجایی که انواع صنایع‌دستیِ تاشدنی از جمله گلیم، البسه محلی، دوردوزی و... جزو صنایع دستی آسیب پذیر درجه سه هستند، درصد میزان صنایع‌دستی که دارای بسته‌بندی‌اند، کاهش پیدا می‌کند، چنان‌که درحال‌حاضر می‌توان گفت به صورت خوش‌بینانه حدود 20 درصد صنایع‌دستی بسته‌بندی دارند».
بسته بندی دستی یا صنعتی؟
نباید فراموش کرد که اگر هریک از بخش‌های تخصصی در حوزه خود فعالیت داشته باشند، نتیجه بهتری حاصل می‌شود. دراینمیان، همان‌طور‌که تولیدکننده صنایع‌دستی با تحقیق و توسعه، در عرضه بهترین و جدیدترین محصولات همه تلاش خود را می‌کند، اگر یک طراح هم با سنجیدن همه جوانب و در دست داشتن داده‌های علمی و رفتارهای بازار و مسئولیت اجتماعی که بر عهده دارد، به این امر مهم بپردازد و به کاری که انجام می‌دهد آگاه باشد، نتیجه بهتری به‌دست می‌آید. اما مسئولان صنایع‌دستی کشور تا چه اندازه توانسته‌اند بین تولیدکننده صنایع‌دستی و هنرمند طراح، ارتباط برقرار کنند؟رحمانی با تاکید بر اینکه صنایع‌دستی در حوزه بسته‌بندی فاکتورهای خاص خود را دارد و نیازی ندارد تا با سایر بخش‌ها هماهنگ شود،گفت:«یکی از مسائلی که بسته‌بندی در حوزه صنایع‌دستی را دشوار می‌کند، تنوع در اندازه آن‌هاست. برای مثال به سفالگری اشاره می‌کنم که فقط یکی از 300 رشته صنایع‌دستی است. در این حوزه، سفالگر چندین سایز کوزه تولید می‌کند، هرچند تولید بسته‌بندی به صورت دستی برای چنین تولیدات متنوعی امکان‌پذیر است اما قیمت آن گران تمام می‌شود. اما در تولید صنعتی بسته‌بندی باید تیراژ بالا در حدود 10هزار بسته سفارش دهد که برای 30 محصول حدود 300 میلیون تومان هزینه دربر دارد اما با تولیدات صنایع‌دستی او همخوانی ندارد. راه حل این است که سایزهای تولیدی را محدود کنند و برای یک سایز از بسته‌بندی چندین محصول را در نظر بگیرند».
بسته‌بندی صنایع‌دستی نیازمند فرهنگ‌سازی است
او در پاسخ به این موضوع که چنین نگرانی‌هایی در حوزه تولید و بسته‌بندی شکلات نیز مطرح بود اما شاهد استقبال مخاطبان از بسته‌بندی‌های شیک و البته گران شکلات بودیم، گفت: «بازار مصرف شکلات با بازار مصرف صنایع‌دستی که در درجه هفتم و هشتم نیازهای خانواده‌ها هم نیست، تفاوت دارد».
به گفته کارشناس حمایت از تولید صنایع‌دستی، در حوزه صادرات وضعیت بهتر است و مخاطبان، صنایع‌دستی را با بسته‌بندی خاص خود می‌خواهند اما در حوزه فروش داخلی، نوع مخاطبان و فرهنگ‌سازی که هنوز در میان آن‌ها نهادینه نشده، نیز از دیگر مسائلی است که در حوزه بسته‌بندی صنایع‌دستی باید مورد توجه قرار گیرد، زیرا گویا مردم ما حین خرید صنایع‌دستی، از اینکه آن را لای روزنامه بپیچند لذت می‌برند و فکر می‌کنند چون صنایع‌دستی سنتی است، عرضه آن نیز باید سنتی باشد اما ما فکر می‌کنیم باید در حوزه فرهنگ‌سازی عموم جامعه بیشتر کار شود. همه این صحبت‌ها درحالی مطرح می‌شود که حتی در نمایشگاه‌های تخصصی صنایع‌دستی نیز شاهد آن هستیم که صنایع‌دستی روی زمین چیده می‌شوند و با پیچیده‌شدن لای روزنامه و کارتن ارائه می‌شوند. رحمانی در توضیح این مهم گفت: «اگر وضعیت سالهای پیش را در نظر بگیریم، خواهیم دید که وضعیت بهتری درخصوص غرفه‌سازی و برگزاری نمایشگاه صنایع‌دستی اتفاق افتاده‌است. این درحالی است که طی چند سال گذشته، حتی غرفه‌سازی آن‌گونه که امروزه شاهد آن هستیم اتفاق نمی‌افتاد». او یادآور شد: «با توجه به تاکیداتی که وجود دارد 10 برنامه ساماندهی بسته‌بندی صنایع‌دستی در نظر گرفته شده‌است که از آن جمله می‌توان به ارائه تسهیلات کم بهره که در فاز نخست، 500 تولیدکننده برتر در حوزه صنایع‌دستی درنظر گرفته شده‌اند، برگزاری جلسات توجیهی که با حضور شرکت‌های بسته‌بندی، معاونان استانی و تولیدکنندگان صنایع‌دستی اتفاق خواهد افتاد، برگزاری نمایشگاه‌های صنایع‌دستی دارای بسته‌بندی، برگزاری مسابقه سراسری طراحی و بسته‌بندی صنایع‌دستی، تخفیف اجاره بهای غرفه‌های نمایشگاه به تولیدکنندگان دارای بسته‌بندی، اجباری‌کردن بسته‌بندی در نمایشگاه‌های رایگان، اجباری کردن بسته‌بندی صنایع‌دستی در فروشگاه‌های اماکن تاریخی و تحت تملک سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اشاره کرد». این کارشناس ادامه داد: «درعین حال در برنامه‌های بلند مدت، صدور و تمدید پروانه تولید به شرط داشتن بسته‌بندی را در نظر گرفته‌ایم و از سال 1400 به بعد، شرکت در همه نمایشگاه‌ها ملزم به بسته‌بندی خواهد بود و نظارت بر فروش صنایع‌دستی در فروشگاه‌ها را در نظر داریم که نیازمند اصلاح قوانین است ».
به گفته رحمانی، در طراحی بسته‌بندی صنایع‌دستی مشکلی نداریم بلکه مشکل اصلی در حوزه تولید بسته‌بندی وجود دارد. گسترش، توسعه و زیبایی بسته‌بندی در حوزه صنایع‌دستی اهمیت زیادی دارد. درعین‌حال، جشنواره‌هایی که تاکنون برگزار شده‌است، به‌منظور نشان‌دادن آثار موجود و با هدف فرهنگ سازی برگزار شده‌است ولی به صورت جداگانه جشنواره بسته‌بندی صنایع‌دستی برگزار نکردیم. این کارشناسی ارشد صنایع‌دستی تاکید کرد: «قصد نداریم با حضور بسته‌بندی در عرصه صنایع‌دستی، قیمت آن افزایش محسوسی داشته باشد اما به صورت عموم حدودپنج‌درصد قیمت تک فروش محصول را در نظر داریم».
جشنواره‌های بسته‌بندی صنایع‌دستی
البته کارشناس حمایت از تولید معاونت صنایع‌دستی درحالی از برگزار نشدن جشنواره‌های جداگانه در حوزه بسته‌بندی صنایع‌دستی خبر می‌دهد که نخستین جشنواره بسته‌بندی ایران همزمان با دهمین نمایشگاه بین‌المللی صنایع چاپ، تبلیغات و بسته‌بندی اصفهان در سال 92 برگزار شد. این جشنواره در سه بخش سمینار آموزشی ، مسابقه کشوری و نمایشگاه تخصصی ماشین آلات بسته بندی برگزار شد.
مشکل بسته‌بندی صنایع‌دستی با برگزاری جشنواره حل نمی‌شود
درایران در دهه اخیر، سرعت اوج‌گیری و روی آوردن مصرف‌کنندگان به محصولات بسته بندی شده و تاثیر مستقیم آن بر زندگی روزمره آن‌ها، همچنین رقابت شدید تولیدکنندگان علاوه بر استراتژی‌های بازاریابی و پیشرفت چشمگیر در زمینه چاپ، سبب پیشرفت این حوزه شده‌است. امرا... فرهادی، گرافیست و عضو هیات داوران دومین نمایشگاه دوسالانه آثار طراحان بسته‌بندی کشور، با تاکید بر اینکه انتظار داریم کسانی که درآمدشان از تولید کردن به‌دست می‌آید، از کپی‌کاری و نگاه «سرسری» و «بزن‌دررویی» دست بردارند، تصریح کرد: «امید است بازار تا اندازه‌ای گسترش یابد که تولیدکنندگان متوجه اهمیت بسته‌بندی شوند، چراکه توسعه مارکتینگ نیازمند توجه به بسته‌بندی است». ایمان آل‌مظفر، دبیر این دوسالانه، نیز با تاکید بر اینکه سعی برآن است تا در شأن بسته‌بندی کشور، تاثیرگذار عمل شود، درباره رایزنی‌های این رویداد با ارگان‌های رسمی و دولتی، اظهار کرد: «با اتاق بازرگانی، سازمان توسعه و تجارت و سازمان میراث فرهنگی رایزنی‌هایی انجام شد. در این رایزنی‌ها عنوان شد که ما و طراحان بسته‌بندی حاضریم به شکل رایگان اطلاعات تخصصی این حوزه را در اختیار آن‌ها قرار دهیم اما آن‌ها استقبال نکردند». او درخصوص عدم‌استقبال سازمان میراث‌فرهنگی از حضور طراحان متخصص در امر بسته‌بندی صنایع دستی گفت:« متوجه شدیم بخشی از عدم استقبال مسئولان سازمان میراث‌فرهنگی، به این حوزه به بودجه بازمی‌گردد، چراکه با مشکلات بودجه روبه‌رو بودند. درعین حال، آنچنان که متوجه شدیم، استانداردهای مورد توجه در بسته‌بندی در حوزه صنایع‌دستی انجام نمی‌شود، برای مثال نحوه نمایش آثار بسیار اهمیت دارد و نمی‌توان آثار صنایع‌دستی را روی زمین ارائه داد و سپس انتظار داشت مخاطب به اثری که ما خودمان به آن احترام نمی‌گذاریم، احترام بگذارد و هزینه‌ای بابت بسته‌بندی در نظر بگیرد». آل‌مظفر خاطرنشان کرد: «طراحان تخصصی در حوزه بسته‌بندی، پس از بررسی استانداردهای بین‌المللی در صدد ارائه طرح بر می‌آیند اما گویا رعایت اصول در بسته‌بندی صنایع‌دستی اهمیتی ندارد. نباید به صورت رفع تکلیف به این حوزه نگاه کنیم. ما بانک اطلاعات طراحان بسته‌بندی را در اختیار داریم و می‌توانیم این اطلاعات را در اختیار آن‌ها قرار دهیم. یک سازمان دولتی، می‌تواند این بخش را برون سپاری کند و کارهای تخصصی را به متخصصان این بخش بسپارد».
او تصریح کرد: «ما پیشنهاد دادیم تا این مشکل را ریشه‌ای حل کنیم؛ به این معنا که لیدرهای بازار صنایع‌دستی را پیدا کنیم و از آن‌ها درخواست کنیم تا در کنار طراحان متخصص، مشکل بسته‌بندی صنایع‌دستی را رفع کنند. باید توجه داشت که با برگزاری جشنواره مشکل بسته‌بندی صنایع‌دستی مرتفع نمی‌شود. باید بین طراح و تولیدکننده ارتباط مستمر ایجاد شود». باید توجه داشت که اگر نگاه تخصصی و حرفه‌ای به حوزه بسته بندی صنایع‌دستی نداشته باشیم و این موضوع به صورت ریشه‌ای حل نشود، همچنان با این مشکل دست به گریبان خواهیم بود که مخاطبان صنایع دستی آن را لای روزنامه بپیچند و این معضل نیز طی سالهای آینده نیز رفع نخواهد شد. فرهنگ‌سازی نیاز اولیه رفع این موانع پیش روی بسته‌بندی صنایع‌دستی است اما ارتباط مستمر بین طراحان تخصصی در حوزه بسته‌بندی و تولیدکنندگان صنایع‌دستی نیز می‌تواند در ایجاد انگیزه در مخاطب برای خرید صنایع‌دستی با بسته‌بندی مناسب موثر باشد.
