کوچری؛ بهشت سنگ‌نگاره‌های ایرانی
کوچری؛ بهشت سنگ‌نگاره‌های ایران دوباره از زیر آب بیرون آمده تا شاید فرصتی دیگر به مردم این سرزمین برای حفظ میراث خود دهد.
داستان غم‌انگیز سنگ‌نگاره‌های کوچری به ماجرای ساخت و آبگیری سد در این منطقه باز می‌گردد. سدی که بدون توجه به تمدن 17 هزار ساله کوچری ساخته شد و در حدود یک سال گذشته آبگیری آن نیز آغاز شده است. با آغاز آبگیری سد درحدود دو هزار سنگ‌نگاره ارزشمند تاریخی غرق شده‌اند. بسیاری از آن‌ها فرصت ثبت در فهرست میراث ملی را نیز پیدا نکرده بودند. اما به‌تازگی تراز سطح آب کاهش یافته و بخشی از تمدن 17 هزارساله از آب بیرون زده است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، منطقه کوچری در گلپایگان به سنگ‌نگاره‌هایی که قدمت برخی از آن‌ها به 17 هزار سال بازمی‌گردد، معروف است.این منطقه در شهرستان گلپایگان به بهشت سنگ‌نگاره‌های ایران مشهور است. پژوهش‌های انجام شده در منطقه کوچری منجر به کشف نزدیک به دو هزار سنگ‌نگاره و بوم سنگی شده است. بسیاری از سنگ‌نگاره‌های کشف شده در این منطقه از جنبه‌های گوناگونی همچون تاریخ خط، تاریخ صنعت، تاریخ هنر، نمادشناسی، بحث‌های اکولوژیکی تاریخی و گونه‌شناسی جانوری، مباحث انسان‌شناسی و ... مورد بررسی قرار گرفته که هر یک به نوبه خود بسیار حایز اهمیت است.
تمدن 17 هزار ساله زیر آب
پیشینه بلند تاریخی کوچری وجه تمایز آن با بسیاری از مناطق تاریخی کشور است. تمدنی به‌قدمت 17 هزار سال در این منطقه نهفته است. چندی پیش کشف چندین محوطه باستانی و سکونتگاه‌های اقوام کوچ‌رو در این منطقه خبرساز شد و اهمیت تاریخی کوچری را صد چندان کرد. شنیده‌ها حاکی از آن است که تعداد محوطه‌های تاریخی به 57 عدد می‌رسد اما خوشحالی دوستداران میراث فرهنگی از شنیدن این خبر، طولی نکشید چرا که خبر آبگیری سد کوچری چون زهری کام‌شان را تلخ کرد.
انتقال آب از کوچری به قم
اما ماجرای کوچری و سد آن به حدود 6 سال گذشته باز می‌گردد. طرح احداث سد کوچری گلپایگان با هدف انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قمرود شروع شد اما مساله‌ای که هیچ‌گاه به آن توجه نشده است وجود محوطه‌های تاریخی ارزشمند بر سر راه این سد بود. سدی که با آبگیری آن تمدن 17 هزار ساله کوچری غرق شد و مسئولان، جز تاسف اقدام دیگری انجام نداده‌اند.
تخریب عمدی سنگ‌نگاره‌ها
نابودی سنگ‌نگاره‌های کوچری با اعتراض تاریخ‌دوستان بسیاری همراه بود. محمد ناصری‌فرد، پژوهشگر سنگ‌نگاره‌های ایران درباره تخریب سنگ‌نگاره‌های کوچری گفته است:«مطلع شدیم که افرادی در حال نابود کردن سنگ‌نگاره‌های تیمره هستند و پس از حضور در این منطقه در نهایت شگفتی متوجه شدم بیش از دو هزار سنگ نگاره که قدمت بعضی از آن‌ها به 17 هزار سال قبل می‌رسد نابود و خرد شده‌اند. طی سال‌های اخیر عامل انسانی باعث از بین رفتن بیش از 6 هزار اثر تاریخی در سنگ نگاره‌های تیمره شهرستان خمین شده است، توسعه سد در منطقه گلپایگان، طرح انتقال آب از سد کوچری، احداث جاده و احداث سدهای خاکی شهیدآباد، لوزدر و فرنق، بسیاری از سنگ‌نگاره‌های منطقه تیمره را نابود کرده است.
متاسفانه در سفری که چند هفته پیش به منطقه داشتم، آشکارا شاهد تخریب و زیرآب رفتن برخی از این سنگ‌نگاره‌های غیرقابل ارزش‌گذاری بودم که در بی‌تفاوتی و انفعال کامل در حال رخ دادن است. به‌نظرم سازمان میراث فرهنگی باید با هزینه وزارت نیرو این سنگ‌نگاره‌ها را جمع‌آوری و در یک موزه در جنب سد کوچری گلپایگان نگهداری می‌کرد که حتی این اقدام هم انجام نشده است! چرا؟ این همه بی‌تفاوتی در دستگاه‌هایی که باید حافظ تاریخ و فرهنگ این کشور باشند، ناشی از چیست؟! »
سنگ‌نگاره‌ها جابه‌جا نمی‌شوند
درحالی که پژوهشگران از انتقال سنگ‌نگاره‌های باقی‌مانده به موزه‌های کشور سخن می‌گفتند مسئولان سازمان میراث فرهنگی مخالف این جابه‌جایی بوده‌اند. معاون میراث فرهنگی اصفهان درباره آبگیری سدکوچری گفت:« حدود 6 سال پیش عملیات سدسازی در منطقه کوچری شروع شد. آب منطقه‌ای تهران به‌عنوان مجری این پروژه است. مکاتبات بسیاری با آب منطقه‌ای درباره سنگ‌نگاره‌ها داشته‌ایم. باتوجه به‌وجود سنگ‌نگاره‌ها در بستر طبیعی صخره و سنگ امکان جابه جایی وجود ندارد؛ آن‌ها با محیط پیرامون خود هم‌پیوند شده‌اند. بستری که این سنگ‌نگاره‌ها در آن قرار دارند یکی از ارزش‌های آن‌هاست و با جدا کردن از ارزش آن‌ها کاسته می‌شود. تاکنون این سنگ‌نگاره‌ها ارزش‌گذاری نشده‌اند، ارزش آن‌ها به پیشینه تاریخی و فرهنگی است که نشان از تاریخ و تمدن بشری دارد».
موزه سنگ‌نگاره‌ها زیر آب!
ناصر طاهری بیان کرد: «در آن زمان با شرکت آب منطقه‌ای مکاتبه‌ای کردیم، در جواب اعلام کردند با پژوهشکده میراث فرهنگی قرارداد مطالعه و نجات‌بخشی را منعقد کرده‌اند و در حال مطالعه این طرح هستند. به پژوهشکده اطلاع داده‌ایم که آبگیری سد را شروع کرده‌اند ولی اداره میراث فرهنگی اصفهان از نتیجه پژوهش آگاه نیست و باید از مسئولان در پژوهشکده میراث فرهنگی سوال شود. برای نجات‌بخشی سنگ‌نگاره‌ها می‌توان آن‌ها را به مکانی همانند موزه برای محافظت انتقال داد و راه‌حل دیگر، مشخص کردن محل مستندسازی و جانمایی سنگ‌نگاره‌ها روی نقشه است. با این کار در آینده می‌توان از این منطقه به‌عنوان موزه زیر آب استفاده و بهره‌برداری کرد. طبق مصوبه هیات وزیران باید در مرحله امکان‌سنجی طرح‌های بزرگ و ملی، از میراث فرهنگی درباره شرایط و ضوابط محوطه‌های تاریخی استعلام شود که این کار انجام نشده است ».
آبگیری کوچری تیر خلاص بر تاریخ
باتمامی این کشمکش‌ها سد کوچری آبگیری شد و دوباره میراث این سرزمین قربانی سدسازی شد. شنیده‌ها حاکی از آن است که در طی مدت آبگیری سد، بیش از دو هزار بوم سنگ‌نگاره 17 هزار ساله در سد کوچری غرق شده‌اند. میراثی که بخش‌های بسیاری از آن حتی در فهرست میراث ملی به ثبت نرسیده است.
بدعهدی سازمان آب
فریدون الهیاری، مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان به ایسنا درباره وضعیت فعلی سنگ‌نگاره‌های کوچری گفت:« قرار بود یک‌سری اقدامات در خصوص حفاظت اشیا و آثار و به خصوص سنگ‌نگاره‌ها در محوطه انجام شود. با این وجود ،گویا در مراحل پایانی، سازمان آب در خصوص تامین منابع این اقدامات به تعهدات خود عمل نکرد که این اتفاق از طریق پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی به اداره کل استان اصفهان اعلام شد و ما نیز در استان اقدامات خود را در خصوص درخواست توقف آبگیری سد از طریق مراجع مدیریتی - سیاسی و قضایی شهرستان آغاز کردیم».
تراز آب پایین رفته است
الهیاری افزود:« هنوز آبگیری سد، سطح زیادی از سنگ‌نگاره‌ها را پوشش نداده است اما ادامه آبگیری می‌تواند تهدید باشد، ضمن اینکه به دنبال مکاتبات انجام شده، تا اندازه‌ای در ورودی و خروجی آب تغییراتی ایجاد شده و سطح آب، قدری پایین‌تر رفته است امابالاخره باید تعیین تکلیف کنیم تا وضعیت آن جا مشخص شود. بخشی از سنگ‌نگاره‌ها زیر آب رفته‌اند اما براساس پیگیری‌های انجام شده نخست‌تراز آب باید از سطح سنگ‌نگاره‌ها پایین‌تر برود. زمینه انتقال و نگهداری سنگ‌نگاره‌هایی که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند، باید به یک سایت دیگر فراهم شود. هیچ کدام از سنگ‌نگاره‌هایی که در محوطه کوچری در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند، زیر آب نرفته‌اند».
ارزشمند‌ترین سنگ‌نگاره‌ها غرق شده‌اند
مدیرکل میراث استان اصفهان درحالی از غرق‌نشدن سنگ‌نگاره‌های ثبت شده در فهرست میراث ملی سخن می‌گوید که به‌گفته برخی از فعالان میراث فرهنگی سنگ‌نگاره‌های ثبت شده بسیاری درحال حاضر زیر آب رفته‌اند و برای همیشه میراث ملی و نسل‌های بعدی ما از داشتن آن‌ها محروم شده‌اند. فعالان میراث فرهنگی برای اثبات ادعای خود تصاویر سنگ‌نگاره‌های ثبت ملی شده کوچری را نیز منتشر کرده‌اند. در این تصاویر «صورت فلکی سرطان»، «نقش گاوآهن» و« نقش ارابه با چهار اسب» از مهم‌ترین آن‌ها هستند که در سد کوچری غرق شده‌اند. همچنین شواهد حاکی از آن است که در منطقه، نقوش دیگری مربوط به تنوع جانوری وجود دارد که تصاویر قدیمی حک شده روی آن‌ها حضور جانورانی که اکنون نسل بسیاری از آن‌ها منقرض شده را نشان می‌دهد، آن‌ها نیز با این اقدام به زودی از بین می‌روند.
