بی‌آبی، دیار رستم را زمین‌گیر کرد

هر جا که بروید آب سرد کن هست، مغازه‌ها، بطری‌های خنک آب معدنی در اختیارتان قرار می دهند و در خانه هم که آب خنک و یخ اولین چیزی است که هنگام بازگشت به منزل به آن پناه می بریم. با این وجود مردم نمی توانند از کلافگی و غر زدن در مورد گرما خودداری کنند. این در حالی است که در برخی مناطق کشورمان مانند سیستان و بلوچستان، این روزها دمای هوا نزدیک به 50 درجه است و آب هم نیست. پایتخت نشینان یا حتی مردم دیگر نقاط ایران نمی توانند تصوری از وضعیت بی آبی و گرمای این روزهای سیستان و بلوچستان داشته باشند.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، زابل با دمای 48 درجه سانتی گراد طی روزهای گذشته، به عنوان گرم‌ترین نقطه زمین انتخاب شده است و مردم این استان، برای تامین آب شرب به شهرهایی که وضعیت بهتری دارند می روند یا اینکه منتظر جاری شدن کم فشار آب در لوله ها می‌مانند. گرمای هوا و بادهای 120 روزه، تحمل بی‌آبی را برای روستاییان سیستان و بلوچستان دشوار کرده است. در حال حاضر از ۶هزار و ۵۵۳ روستای سیستان و بلوچستان، سه‌هزار و ۸۸۰ روستا فاقد هرگونه شبکه آبرسانی هستند. در یک‌هزار و 20 روستای این استان، آبرسانی به ‌صورت سیار و با تانکر انجام می‌ شود و جیره‌ بندی آب در ۳۶۲ روستا آغاز شده است. در حال حاضر در این روستاها مقدار جیره روزانه آب مشخص است و مردم در ساعات مشخصی برای دریافت جیره روزانه خود که با تانکر و به‌صورت سقایی تامین می‌شود، در محل های مشخص حضور می‌یابند. اما تعداد روستاهایی که با تانکر آبرسانی می‌شوند بیش از این است. در استان سیستان و بلوچستان از مجموع 6 هزار و 553 روستا، در حال حاضر به یک هزار و 20 روستا با تانکر و به‌صورت سیار آبرسانی صورت می‌گیرد.«باقر کرد» معاون استاندار سیستان و بلوچستان خبر داده که بحران بی ‌آبی تا اواسط شهریور امسال، در استان ادامه دارد. به گفته کرد، لایروبی قنات‌ها و چاه‌هایی که آب آشامیدنی مردم استان را تامین می‌کند در اولویت قرار گرفته، همچنین مشکل عمده مربوط به روستاهای فاقد سامانه آبرسانی است. میانگین فاصله این روستاها در سیستان و بلوچستان 55 کیلومتر است که برای تامین آب آشامیدنی آن‌ها، 42 دستگاه تانکر برای آبرسانی به 1020 روستای دچار بحران بی‌آبی در استان نیاز است که دستگاه‌های دولتی باید اقدامات لازم برای تامین این تعداد تانکر را انجام دهند. آب شرب در روستاهای، کیخا، لنگر بارانی، عبدا... بارانی، کنگ امامداد، محمدحسین بارانی، لکزایی، دراز، خاکسفیدی، شندک کیان آباد، شندک غلام رسول، صفرزایی، ملا نورمحمد، قلعه‌کولک، دولت‌آباد و گرگیچ هم از یک ماه گذشته تاکنون قطع بوده و تنها در ساعات معینی از روز وصل می‌شود.

آب کجا بود که جیره بندی باشد؟

بحران آب در سیستان و بلوچستان، پیشینه 18ساله دارد. خشکسالی‌های 18 ساله، کاهش شدید باران و برداشت های بی رویه از آب های زیر زمینی در سیستان و بلوچستان، این استان را با بحران شدید کم آبی رو به رو کرده است. همچنین وابستگی شمال این استان به رودخانه هیرمند که از افغانستان سرچشمه می‌گیرد موجب شده است که با قطع آب این رودخانه، بحران بی آبی و خشکسالی دامنگیر این منطقه شود و تالاب بین المللی هامون به عنوان منبع تامین آب و امرار معاش سیستان نیز به بیابان و منبع حرکت ریزگردها تبدیل شود. در حال حاضر به گفته معاون حفاظت و بهره برداری منابع آب شرکت سهامی آب منطقه ای سیستان و بلوچستان، دو میلیارد متر مکعب آب در هر سال زراعی، از منابع آب‌های زیر زمینی شامل چاه‌ها، قنوات و چشمه‌ها در این استان برداشت می شود و برای مصارف کشاورزی، صنعتی و آشامیدنی استفاده می شود. پایین آمدن سطح آب‌های زیر زمینی در سیستان و بلوچستان باعث کاهش کمیت و کیفیت آب در این استان شده است. همچنین حدود هشت هزار و 416 حلقه چاه غیرمجاز در سیستان و بلوچستان وجود دارد که از این تعداد دو هزار حلقه چاه براساس قانون تعیین تکلیف چاه‌های غیرمجاز مصوب سال 1389 قابل تعیین تکلیف و حدود 6 هزار حلقه چاه غیر قابل تعیین تکلیف هستند. کسری مخازن استان سالانه بالغ بر 180 میلیون متر مکعب است، و میزان برداشت چاه‌های غیرمجاز موجود در سیستان و بلوچستان افزون بر 300 میلیون متر مکعب در سال است. در این خصوص «حسینعلی شهریاری»، نماینده مردم زاهدان در مجلس شورای اسلامی  می گوید که مردم سیستان و بلوچستان دلِ پری از وضعیت بی آبی در این استان دارند. شهریاری در واکنش به موضوع جیره بندی آب می‌گوید: « آب کجا بود که جیره بندی باشد؟ روستاهای ما در سیستان و بلوچستان آب آشامیدنی ندارند و با تانکر برای آ‌ن ها آب برده می‌شود. روستاهایی که مشکل نداشتند نیز حالا دچار مشکل شده اند. 30 درصد شهرها اصلا لوله‌کشی ندارند و خود مردم برای خرید تانکر آب اقدام می‌کنند».شهریاری معتقد است که هیچ‌یک از دولت‌ها برای رفع مشکل آب این استان، اقدامی صورت نداده و همه بحث مالی را بهانه کرده‌اند. بخش خصوصی نیزریسک مالی این‌کار را نمی پذیرد» .

افغانستان، مقصر بی‌آبی سیستان

اما مشکل اساسی منابع آب سیستان و بلوچستان، وابستگی آن‌ها به افغانستان است. شهریاری در این‌خصوص می‌گوید در سال 1350 قراردادی با کشور افغانستان منعقد شد که بر اساس آن، این کشور موظف است سالانه 820 میلیون متر مکعب آب به ایران بدهد. البته این موضوع صورت اجرایی به خود نگرفته است؛ نه تنها اجرا نشدبلکه افغانستان، سدهای متعددی نیز روی رودی که به هیرمند می ریزد ساخته است. این در حالی است که طبق قراردهای بین المللی، هیچ کشوری اجازه ندارد با سدسازی بی‌رویه، وضعیت آب دیگر کشورها را دچار مشکل کند. اما دولتمردان ما برای مقابله با این مشکل، فقط شعار می دهند و هیچ پیگیری جدی وجود ندارد. در این خصوص فرماندار هیرمند نیز با اشاره به اینکه سه عامل ایجاد بی آبی در این استان همچنان پابرجا مانده اند، از این سه عامل به‌عنوان تفکیک نشدن خط انتقال آب‌شرب به شهرستان زهک، مرکز ولایت نیمروز در افغانستان و شهرستان هیرمند، عدم پیشرفت مراحل ساخت خط آبرسانی به شهرستان هیرمند، و عدم تکمیل مخزن آب 50 هزارمترمکعبی هیرمند نام برد. پیری با اشاره به اینکه برای تکمیل خط اختصاصی انتقال آب به هیرمند، چندین جلسه برگزار و پیگیری‌های جداگانه‌ای‌ انجام شده است، گفت: « توجیهی برای مردم نداریم، اصلا دیگر نمی‌دانیم چه بگوییم؟ مراحل ساخت خط اختصاصی انتقال آب به هیرمند، در حال اجرا است، اما دیر است». وی با انتقاد از عملکرد آب و فاضلاب شهری در سال گذشته، اضافه کرد: «از آبفای شهری رضایت نداریم، اگر آبفای شهری تصمیمات و توافقات سال گذشته را انجام می‌داد، امسال مشکل نداشتیم. اما کار را انجام ندادند. نبود ضمانت اجرایی از سوی افغانستان برای تامین آب شرب شمال و مرکز سیستان و بلوچستان نیز سبب شده تا چند سال پیش، مسئولان محلی طرح «انتقال آب از دریای عمان تا سیستان» را به دولت قبل پیشنهاد بدهند. اما این طرح که قرار بود در پر تنش‌ترین نقطه آبی کشور اجرا شود، از امسال عملیات اجرایی آن با اعتباری بالغ بر 800 میلیون دلار در استان کرمان شروع شده است. تنش‌های آبی سیستان و بلوچستان به‌حدی بود که وزارت نیرو را وادار کرد، این استان و 9 استان دیگر کشور به صورت آزمایشی طرح جداسازی آب شرب از آب بهداشتی را اجرا کنند. اما تاکنون اجرایی نشده است. طولانی‌شدن قطع آب در برخی روستاهای شمال سیستان و بلوچستان سبب شده که تعدادی از روستاییان برای فرار از گرما و بی‌آبی، به شهر زابل در مرکز سیستان پناه ببرند».

سیستانی‌ها، قربانیان بی‌صدا

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نیز با انتقاد از تداوم سدسازی کشور افغانستان بر روی هیرمند، گفت: « ورودی آب هیرمند به ایران در سال‌های اخیر تحت تاثی ر شرایط اقلیمی و عدم حقابه ایران از سوی افغانستان بوده، از این‌رو این دو عامل سبب شده در سال‌های اخیر میزان آب رودخانه هیرمند دارای نوسات زیادی شود. این موضوع باعث شده، پدیده ریزگردها که از قدیم نیز وجود داشته، تشدید شود. متاسفانه کشور افغانستان اعمال نظر یک جانبه‌ای نسبت به حقابه زیست محیطی، کشاورزی و شرب هیرمند داشته و عملا با جلوگیری از ورود آب به سیستان موجب شده نه تنها کشاورزی این منطقه نابود شود، بلکه پدیده بیابان زایی و ریزگردها نیز گسترش یابد». آنچه مسلم است منطقه سیستان در سال‌های اخیر نوعی از تغییر اقلیم را تجربه می‌کند و بی توجهی مسئولان در کنار سدسازی‌های افغانستان نیز این موضوع را تشدید کرده است. در نهایت، قربانی این مشکلات ،تنها مردم هستند؛ مردمی که باید گرمای 50 درجه را بدون آب و وسایل سرمایشی بگذرانند، تلفات داشته باشند اما دم نزنند. و اگر هم زدند، صدایشان به جایی نرسد.