فرصت‌ها و تهدیدات کریدور شمال - جنوب برای ایران

به گزارش اقتصاد آنلاین، سایت تحلیلی "مادرن دیپلماسی" در مقاله‌ای تحلیلی درباره فرصت‌ها و تهدیدات کریدور شمال - جنوب برای ایران می‌نویسد:"در دنیای به هم پیوسته امروزی و گذار مداوم به نظم جهانی جدید، کریدور‌های تجاری نه تنها شریان‌های حیاتی اقتصاد جهانی هستند، بلکه ابزار‌های استراتژیک برای نفوذ ژئوپولیتیکی نیز می‌باشند. کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب یک پروژه کلیدی در اوراسیا با هدف اتصال هند به روسیه از طریق ایران، تغییر شکل تجارت منطقه‌ای و پویایی سیاسی است. این کریدور که هزینه‌های تجاری بین هند و روسیه را تا ۵۵ درصد کاهش می‌دهد، فرصتی بی نظیر برای فرار از انزوای اقتصادی و تثبیت نقش و جایگاه به عنوان "هاب ترانزیتی اوراسیا" را به ایران می‌دهد. با این وجود، تحقق این چشم انداز مستلزم ثبات منطقه‌ای، همکاری بین المللی و حل چالش‌های ساختاری داخلی است".

کریدور شمال - جنوب؛ از رویا تا واقعیت

این سایت تحلیلی در ادامه به طور مبسوط به وضعیت پروژه کریدور شمال – جنوب پرداخته و می‌نویسد:"کریدور شمال - جنوب تقریبا ۷۲۰۰ کیلومتر است و به عنوان یک مسیر تجاری چند وجهی عمل می‌کند که از ایران، دریای خزر و اقیانوس هند می‌گذرد و سپس به اروپا می‌رسد. این پروژه که در سال ۲۰۰۰ میلادی با توافق سه جانبه ایران، روسیه و هند آغاز شد برای تکمیل شدن به دلیل تحریم‌ها و کمبود سرمایه‌گذاری به مدت دو دهه با تاخیر مواجه شد. با این وجود، جنگ در اوکراین و تشدید تنش‌ها بین غرب، روسیه و چین، مسکو را بر آن داشت تا توسعه این کریدور را در اولویت قرار دهد. طبق اعلام دبیرخانه فوروم کازان، روسیه بر تکمیل زیرساخت کریدور شمال - جنوب تا سال ۲۰۲۵ تمرکز خواهد کرد. اجلاس کازان فروم ۲۰۲۵ (که از ۱۳ تا ۱۸ مه ۲۰۲۵ میلادی برگزار می‌شود) فرصتی را برای جذب سرمایه گذاری به منظور پروژه‌های مهم مانند تکمیل خط ریلی رشت - آستارا فراهم می‌کند که زمان ترانزیت به روسیه را تا ۴۰ درصد کاهش می‌دهد. علاوه بر این، ساخت یک تونل زیر آبی به طول ۱۸۵ کیلومتر بین ایران و قطر نیز در دستور کار قرار دارد که انقلابی در ارتباطات دریایی در خلیج فارس ایجاد خواهد کرد". 

ثبات منطقه‌ای؛ پیش نیاز موفقیت

"مادرن دیپلماسی" با اشاره به این که "ثبات منطقه‌ای" یکی از پیش شرط‌های کلیدی برای استفاده موفق از کریدور شمال - جنوب است، می‌نویسد:"ثبات منطقه‌ای به طور خاص در مناطق حساس خلیج فارس و قفقاز جنوبی حائز اهمیت است. تنش‌های اخیر در قفقاز جنوبی، به ویژه روابط تیره و تار میان باکو و ایروان و هم چنین رقابت‌های امنیتی در خلیج فارس، خطرات مرتبط با سرمایه گذاری در آن کریدور را افزایش داده است. بنابراین، ایران باید فعالانه وارد دیپلماسی به طور خاص از طریق تنش زدایی با کشور‌های همسایه مانند عربستان سعودی شود تا راه موفقیت این پروژه را هموار کند. استفاده از نهاد‌های بین المللی چندجانبه مانند سازمان همکاری شانگهای و کازان فوروم می‌تواند به طور خاص در این زمینه موثر باشد. حمایت چین از کریدور شمال - جنوب در چارچوب ابتکارعمل کمربند و جاده نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. چین که پیش‌تر بندر گوادر در پاکستان به منظور ایجاد جایگزینی برای تنگه هرمز سرمایه گذاری کرده بود اکنون این کریدور را مکملی کلیدی برای شبکه تجاری خود می‌داند. همگرایی منافع چین، روسیه و هند در این پروژه احتمالا اثرات تحریم‌های غرب بر ایران را کاهش می‌دهد اگرچه واکنش آمریکا و اتحادیه اروپا به این همکاری‌ها مستلزم نظارت دقیق است". 

تاثیر اقتصادی و چالش‌های داخلی

این نشریه با اشاره به این که چالش‌هایی داخلی از سوی ایران برای بهره برداری از منافع ناشی از راه اندازی کریدور شمال – جنوب وجود دارد می‌افزاید:"بانک توسعه اوراسیا پیش بینی می‌کند که کریدور شمال – جنوب سالانه ۳۰ میلیون تن کالا را تا سال ۲۰۳۰ میلادی جابجا خواهد کرد و ۱.۵ میلیارد دلار درآمد ترانزیت برای ایران ایجاد می‌کند. این درآمد می‌تواند نقشی محوری در نوسازی زیرساخت‌های لجستیکی ایران و بهبود چشم انداز اقتصادی کشور داشته باشد. با این وجود، این هدف تنها در صورتی محقق می‌شود که ایران به چالش‌های داخلی خود رسیدگی کند. برخی از این موارد شامل مسائل هماهنگی بین نهاد‌های مختلف، کمبود زیرساخت‌های ریلی و مشکلات بانکی به دلیل تحریم‌ها می‌شود. اجرای موفقیت آمیز این پروژه مستلزم تکمیل ارتباط ریلی ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و هم چنین توسعه ظرفیت بندر چابهار است. مشارکت فعال هند و چین در این پروژه‌ها می‌تواند در غلبه بر این موانع موثر باشد". 

چالش‌های پیش رو: از تحریم‌ها تا کریدور‌های رقیب 

"مادرن دیپلماسی" با اشاره به چالش‌هایی که کریدور شمال – جنوب با آن مواجه است، می‌نویسد:"علیرغم حمایت قابل توجه روسیه، چین و هند از کریدور شمال -جنوب، رقابت سایر کریدور‌های حمل و نقل مانند کریدور میانی یا مسیر حمل‌و‌نقل بین‌المللی ترانس خزر (ترکیه - جمهوری آذربایجان) و کریدور اقتصادی چین - پاکستان باید در نظر گرفته شوند. این مسیر‌های رقیب می‌توانند بر موفقیت کریدور شمال – جنوب تاثیر منفی بگذارند. علاوه بر این، تهدیدات امنیتی در امتداد مرز‌های شرقی ایران به ویژه در نزدیکی افغانستان و احتمال ایجاد اختلال در مسیر‌های ترانزیتی توسط گروه‌های شورشی چالش‌های دیگری را برای این پروژه ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده علیه ایران مانع بزرگی برای مشارکت شرکت‌های بین‌المللی در پروژه‌های مرتبط با کریدور شمال – جنوب است. اگرچه روسیه و چین به دنبال دور زدن دلار آمریکا از طریق سازوکار‌هایی ریال ایران و مبادلات ارز‌های دیجیتال هستند، با این وجود، اثربخشی بلند مدت این رویکرد‌ها به حصول توافق‌های پولی چند جانبه بستگی دارند". 

تهدیدات و چالش‌های خارجی: اسرائیل، ترکیه و جمهوری آذربایجان

"مادرن دیپلماسی" با اشاره به تهدیداتی که از سوی کشور‌های مختلف در مسیر پیشرفت بهره برداری از کریدور شمال – جنوب وجود دارد به طور موردی هر یک از تهدیدات موجود را ذکر کرده است: 

اسرائیل: آن رژیم در تلاش است تا مسیر بندر حیفا -امارات متحده عربی - هند را تقویت کند که می‌تواند جایگزینی برای کریدور شمال – جنوب باشد. دخالت ایران در یک مسیر تجاری کلیدی قدرت چانه زنی تهران را افزایش می‌دهد و نفوذ اسرائیل در تجارت منطقه را کاهش خواهد داد. 

ترکیه: آن کشور بر روی کریدور میانی (ترانس خزر) سرمایه گذاری کرده که از جمهوری آذربایجان، دریای خزر، قزاقستان و چین عبور کرده و کریدور شمال – جنوب را دور می‌زند. آنکارا قصد دارد خود را به عنوان مسیر اصلی ترانزیتی بین شرق و غرب قرار دهد و قدرت ترانزیتی ایران را محدود کند.

جمهوری آذربایجان: باکو با ایجاد تنش در قفقاز جنوبی می‌تواند مسیر کریدور شمال – جنوب را مختل کند و کریدور میانی مدنظر ترکیه را تقویت نماید. جمهوری آذربایجان به دنبال محدود کردن ارتباطات ایران با ارمنستان و روسیه است. 
ایالات متحده و اتحادیه اروپا: هدف تحریم‌ها و فشار‌های اقتصادی غرب علیه ایران محدود کردن نقش آن کشور در زنجیره تامین جهانی است. حمایت از مسیر‌های جایگزین از طریق ترکیه و جمهوری آذربایجان نیز تلاشی برای کاهش اتکای اروپا به روسیه می‌باشد.

کلام پایانی

این سایت تحلیلی با اشاره به این که کریدور شمال – جنوب چیزی بیش از صرفا یک پروژه تزانزیتی است، می‌نویسد:"این کریدور نشان دهنده تحولی در اتحاد‌های بین المللی ایران است. ایران با میزبانی از این کریدور نه تنها روابط خود را با روسیه و چین تقویت می‌کند بلکه با جذب هند به عنوان یک شریک تجاری کلیدی قادر خواهد بود از وابستگی بیش از حد به غرب یا شرق جلوگیری کند. موفقیت این پروژه نه تنها نیازمند دیپلماسی موثراست بلکه به تعهد جدی داخلی برای بهبود فضای کسب و کار و تضمین شفافیت در توافقات بین المللی نیز نیاز دارد. اگر ایران بتواند چالش‌های پیش رو را مدیریت کند کریدور شمال – جنوب می‌تواند آن کشور را به "قلب لجستیکی اوراسیا" تبدیل کند موقعیتی که پیامد‌های ژئوپولیتیک قابل توجهی خواهد داشت و نفوذ ایران را در معادلات جهانی افزایش می‌دهد".