خزر خسته از مصوبات بی پشتوانه/ اقتصاد دریا محور در گرو نجات خلیج گرگان

مهین نورافروز- اقتصاد آنلاین: وضعیت نگران کننده پسروی خزر و تهدید خشک شدن خلیج گرگان که چند سالی است که به مساله بحرانی تبدیل شده و به رغم تلاش برای لایروبی و باز شدن کانال ابرسان به خلیج امیدی به ادامه حیات خلیج بدون اجرای برنامه های زیر ساختی نیست.

خلیج گرگان بزرگترین بخش آبی از دریای خزر است که بر اثر پیشروی شبه جزیره میانکاله در جنوب شرقی خزر تشکیل شد و در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپوی زاغمرز، به عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر به ثبت رسید تا ثابت شود نه فقط این فرورفتگی درون قاره‌ای، بلکه نواحی اطراف آن شامل شبه جزیره میانکاله و تالاب بین‌المللی گمیشان یک مجموعه ارزشمند زیست‌محیطی است.

خشکسالی و تغییر رژیم آبی، تغییرات کاربری اراضی تالاب و بهره برداری بی رویه، ورود آلاینده های صنعتی، کشاورزی و شهری، تخریب‌های ناشی از فشار فزاینده جمعیت بر تالاب، اجرای طرح های توسعه در اراضی غرب و شمال غرب تالاب، رسوب گذاری و سایر عوامل طبیعی تاثیرات مخربی براین اکوسیستم دارد اما کاهش تراز سطح آب دریای خزر در سال های اخیر مهمترین عامل تهدید خلیج گرگان است که بسیاری از چالش های دیگر را تحت‌ تاثیر قرار داد.

با وجود وضعیت فعلی از دریای خزر و خلیج گرگان اما برنامه هفتم توسعه اقتصاد دریا محور را یکی از مهم ترین برنامه های اقتصادی کشور عنوان کرده است که دولت چهاردهم هم پافشاری بسیار زیادی برای اجرای آن دارد.

در متن سیاست های کلی توسعه دریا محور تصریح شده است که دریاها و خصوصاً دریاهای آزاد و اقیانوس‌ها از مواهب الهی و ذخایر و منابع سرشاری برای زمینه‌سازی رشد علم و فناوری، افزایش کار و ثروت، تأمین نیازهای حیاتی و تولید اقتدار و بستر مناسبی برای تمدن‌سازی می‌باشند و ایران با موقعیت ممتاز جغرافیایی و قرارداشتن بین دو دریا و برخورداری از هزاران کیلومتر سواحل و نیز جزایر و ظرفیت‌های فراوان بر زمین مانده، لازم است با حضور مؤثر در ساحل، فراساحل، دریا و اقیانوس و بهره‌گیری از آن به عنوان یک پیشران و محور توسعه کشور، برای احراز جایگاه شایسته منطقه‌ای و جهانی در بهره‌گیری از دریا اقدام کند.

حوزه اقتصاد دریا فراتر از مواردی از قبیل شیلات و گردشگری دریایی بوده و براین اساس مستلزم ظهور و حمایت از صنایع مرتبط با آب و دریا و از جمله حمل و نقل دریایی، گردشگری دریایی، تا انرژی‌های تجدیدپذیر، آبزی پروری و شیلات، بیوتکنولوژی دریایی، زیست هواشناسی و معدنکاری دریایی است.

اگر چه همواره در بحث توسعه اقتصاد دریا محور سواحل جنوبی  در اذهان شکل می گرفت اما این بار دولت مصمم است علاوه بر استان های جنوبی، استان های شمالی را در این برنامه به بازی بگیرد چرا که همجواری خزر با کشورهای اوراسیا و همچنین عضویت ایران در کنوانسیون بریکس راه را برای توسعه اقتصاد دریا محور هموار تر کرده است.

پتانسیلی که سال ها با وجود بالا بودن سطح آب خزر به آن کم توجهی شد و حالا هم که دولت در اجرای این برنامه مصمم شده پسروی و کاهش مداوم خزر به دلیل بسته شدن رودخانه های مهم از جمله الگای روسیه به روی خزر ، نگرانی های زیادی را برای استانداران شمالی از جمله گلستان که بیشترین سهم را در این پسروی دارد، بوجود آورده است.

اختصاص یک دستگاه لایروب برای گلستان

هفته گذشته نماینده ویژه رییس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور در جریان بازدید از کانال انتقال آب خزر در گمیشان، از ورود یک دستگاه لایروب جدید توسط سازمان بنادر و کشتیرانی به کشور خبر داد و تأکید کرد: این لایروب، هرچند مسیری طولانی تا رسیدن به مقصد دارد، اما باید به‌موقع در خدمت نجات خلیج گرگان و تأمین آب کانال‌های پرورش آبزیان قرار گیرد.

علی‌عبدالعلی‌زاده با اشاره به چالش پس‌روی آب دریای خزر بیان کرد: این معضل که دسترسی مزارع پرورش میگو در گمیشان و حیات خلیج گرگان را تهدید می‌کند، نیازمند هماهنگی دولت و وزارت امور خارجه با کشورهای همسایه خزر است.

وی پیشنهاد داد: هدایت آب رودخانه ولگا به دریای خزر می‌تواند راه‌حلی پایدار باشد.

نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریا محور افزود: با این اقدام، نه‌تنها خلیج گرگان از بحران نجات می‌یابد، بلکه فرصت‌های شغلی آبزی‌پروری برای جوانان گلستان، مازندران و گیلان نیز تقویت خواهد شد.

وی همچنین به نقش استراتژیک دریای خزر در جابجایی بار و تجارت اشاره کرد و افزود: ایران تنها کشوری است که از طریق دریای خزر به آب‌های آزاد دسترسی دارد و این مزیت، فرصتی بی‌نظیر برای توسعه تجارت دریایی است.

عبدالعلی‌زاده با ابراز امیدواری به تحقق اتصال کریدور شمال به جنوب در دولت چهاردهم، تأکید کرد: گلستان با داشتن مرز آبی و ریلی، می‌تواند به قطب توسعه دریامحور در منطقه تبدیل شود.

اقتصاد دریا محور با علاح بخشی خلیج امکان پذیر است

استاندار گلستان هم در جریان این بازدید ها با ابراز نگرانی از فرونشست آب دریای خزر، گفت: یکی از اولویت‌های اصلی ما علاج‌بخشی خلیج گرگان است؛ منطقه‌ای که اگر مورد توجه قرار نگیرد، ممکن است سرنوشتی مشابه دریاچه ارومیه پیدا کند.

علی‌اصغر طهماسبی عنوان کرد که فاصله ۱۱ کیلومتری از دریا تا مجتمع پرورش میگو به دلیل خشکی مسیر با مشکل مواجه شده است. برای رفع این چالش، یک دستگاه لایروب به منطقه منتقل شده تا آب را به مزارع میگو برساند.

استاندار گلستان نیز در این بازدید گفت: پس‌روی آب خزر دسترسی مزارع پرورش میگو را با مشکل مواجه کرده اما با حمایت دولت و تأمین به‌موقع آب در سال جاری، تولید خوبی در گمیشان رقم خورد.

وی ابراز امیدواری کرد که با ورود لایروب و پیگیری‌های نماینده رئیس‌جمهور، مشکل تأمین آب خلیج گرگان و کانال‌های انتقال برای همیشه حل شود.

طهماسبی اعلام کرد: در دیدار با ریاست جمهور هم به این مساله اشاره کرده است که در دولت گذشته بر اساس مصوبه طرح جامع نجات خلیج گرگان فاز اول طرح شامل لایروبی کانال ارتباطی خلیج و دریا اجرا شد اما نتیجه بخش بودن کامل طرح نجات خلیج نیازمند اقدامات تکمیلی است.

وی اظهار کرد که از ریاست جمهور تقاضا داریم ردیف اعتباری در جداول پیوست قانون بودجه ۱۴۰۴ برای اجرای کامل طرح احیای خلیج گرگان ایجاد شود و حالا با حضور نماینده رئیس جمهور در حوزه توسعه اقتصاد دریا محور امید داریم این درخواست ها برای نجات خلیج و خزر هر چه سریع تر به انجام برسد.

اینچه برون نقطه عطف توسعه اقتصاد دریا محور

در این بین  همجواری منطقه ازاد اینچه برون به عنوان یکی از کریدورهای اصلی کشور که شمال را به جنوب و ایران را به کشورهای اوراسیا – چین و هند و حتی اورپا متصل می کند در کنار دریای خزر نقش اقتصاد دریا محور  در شمال کشور را دو چندان کرده است.

تاکید بر ایجاد نهاد پیشران براي ارتقای نحوه اداره و مدیریت مناطق آزاد تجاری– صنعتی و ویژه اقتصادی، با هدف تدوین برنامه تحقق سیاست‌های کلی توسعه دریامحور و افزایش سهم کشور در حمل و نقل دریایی گذر (ترانزیت) و تقویت شبکه حمل و نقل ترکیبی يكي از بندهاي ذيل ماده 119 قانون برنامه هفتم پيشرفت مصوب مجلس شوراي اسلامي است.

با نگاهی به استان‌هایی که همجوار دریا هستند می‌توان ظرفیت مناطق آزاد کشور را در توسعه گردشگری دریایی بیش از پیش در مسیر توسعه گردشگری دريايي دانست.

مناطق آزاد با توجه به زیرساخت‌هایی که در حوزه‌های گردشگری به نسبت ایجاد کرده‌اند، می‌توانند با توسعه و توجه بیشتر به صنعت گردشگری دریایی، نقش بسزایی ایفا کنند.

اینچه برون ماموریتی متفاوت دارد

در همین راستا ایجاد شهرک گلخانه‌ای و شهرک صنعتی متناسب با نیاز بازارهای آسیای میانه در اینچه‌برون و تأسیس شرکت بازرگانی با بهره‌گیری از نخبگان و کارشناسان برای ترانزیت محصولات، از دیگر پیشنهادات عبدالعلی‌زاده، نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور بود که نشان‌دهنده عزم جدی برای بهره‌برداری از موقعیت استراتژیک این منطقه است.

وی اظهار کرد: هدف ما توانمندسازی و ثروتمند شدن مردم است و سازمان برنامه‌ریزی باید با همکاری مدیران، فرصت‌های پنهان استان را شناسایی کند.

عبدالعلی‌زاده با تأکید بر تفاوت مأموریت مناطق آزاد بر اساس جایگاه جغرافیایی، خاطرنشان کرد: فلسفه وجودی هر منطقه آزاد با دیگری متفاوت است. کیش به‌عنوان جزیره‌ای در خلیج‌فارس با هدف ارتباط جهانی شکل گرفته، اما اینچه‌برون در شمال کشور، منطقه‌ای خشک و متصل به ترکمنستان، مأموریت متفاوتی دارد.

وی ادامه داد: هرچند پشت ترکمنستان، پس‌کرانه‌ای چون آسیای میانه، غرب چین و شرق روسیه قرار دارد، اما هدف‌گذاری هر منطقه باید با توجه به موقعیت خاص آن سنجیده شود.

نماینده رئیس‌جمهور تصریح کرد: از مناطق آزاد تنها انتظار اقتصادی نداریم؛ بلکه در کنار آن، اهداف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیز دنبال می‌کنیم. نمی‌خواهیم رابطه‌مان با دنیا صرفاً اقتصادی باشد.

وی در این راستا افزود: در اینچه‌برون که فعالیتش آغاز شده، انتظار داریم به روابط فرهنگی با ترکمنستان و آسیای میانه، همکاری‌های ورزشی، مناسبات اجتماعی گسترده و تعاملات هنری مانند تبادل فیلم و نمایش فرهنگ مشترک دو کشور مسلمان توجه شود.

ابلاغ اهداف اقتصادی به مدیران مناطق آزاد

عبدالعلی‌زاده با اشاره به برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده با دبیر شورای عالی مناطق آزاد، گفت: قرار است جمع‌بندی عملکرد ۳۰ ساله مناطق آزاد ارائه شود تا موفقیت‌ها مشخص شود. از این پس به مدیران مناطق آزاد، از جمله اینچه‌برون، انتظارات مشخص فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در کنار اهداف اقتصادی ابلاغ خواهد شد.

وی با مقایسه پتانسیل‌های اقتصادی مناطق آزاد، اظهار داشت: اقتصاد اینچه‌برون با آسیای میانه تفاوت آشکاری با منطقه آزاد ماکو در مرز ترکیه یا نخجوان دارد. هر منطقه باید بر اساس نیازها و ظرفیت‌های خاص خود عمل کند.

رئیس جمهور اختیارات بیشتری به استانداران بدهد

استاندار گلستان هم در این جلسه پس از منطقه آزاد، گردشگری را ظرفیت دیگر توسعه استان دانست و گفت: در همین منطقه آزاد نیز می‌توان روی صنعت توریسم کار کرد. اگر قانون جامع ماده ۶۵ اجرا شود، مدیریت یکپارچه در استان شکل می‌گیرد و این امکان سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون یورویی از چین را فراهم می‌کند.

وی تأکید کرد: رئیس‌جمهور نگاه ویژه‌ای به توسعه استان‌ها و افزایش اختیارات استانداران دارد تا تمرکز از تهران دور شود.

وی با اشاره به عقب‌ماندگی‌های تاریخی گلستان پس از ۲۷ سال جدایی از مازندران، خواستار تلاش مدیران و نمایندگان مجلس برای جبران این کاستی‌ها شد و افزود: برخی دستگاه‌ها نباید در این مسیر مانع‌تراشی کنند.

طهماسبی زمین‌های تغییر کاربری‌شده منطقه آزاد اینچه‌برون برای گردشگری را فرصتی دانست که در گذشته مورد بی‌توجهی قرار گرفته بود.

وی گفت: در یک سال گذشته بیش از ۵۰۰ نفر برای سرمایه‌گذاری در گردشگری به استان آمدند، اما تنها یک برگ سبز صادر شد. امیدوارم کم‌کاری‌های گذشته جبران شود.

طهماسبی به مشکلات ناشی از بدعهدی‌های گذشته با ترکمنستان نیز اشاره کرد و گفت: نتوانستیم از خط انتقال گاز به این کشور استفاده کنیم، اما با همکاری دولت و اتاق بازرگانی می‌توان موانع را برطرف کرد و گلستان را به دروازه آسیای میانه، به‌ویژه ترکمنستان، تبدیل کرد.

استاندار گلستان نبود تیرپارک در اینچه‌برون را چالشی برای ۲۰۰ راننده عبوری روزانه دانست که به دلیل نبود محل استراحت، مجبور به اقامت در شهرهای دیگر می‌شوند و این ممکن است آسیب‌های اجتماعی به دنبال داشته باشد.

بر اساس گزارشی که از سوی معاونت مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی تهیه شده ، ایران با داشتن بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی جنوبی و شمالی (۴۰ درصد مرزهای کشور)، کشوری دریایی محسوب می شود ولی در میزان استفاده از این نعمت خدادادی چندان موفق نبوده است. بیشترین فعالیت در عرصه سواحل کشور، مربوط به محدوده های شهری و روستایی و تأسیسات بندری و نظامی است که همه اینها حدود ۵ درصد از ظرفیت سواحل کشور را به خود اختصاص داده اند و حدود ۹۵ درصد از این ظرفیت مورد توجه قرار نگرفته است آن هم در حالی که این مناطق دارای اهمیت ژئواستراتژیک، ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک در مقیاس جهانی و منطقه ای هستند.

توجه به اصول مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی (ICZM) با توجه به دستاوردهای برنامه های مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی کشور که برای اکثر سواحل ایران تهیه شده (یا در دست تهیه است)، هرگونه برنامه توسعه این مناطق ضروری است با رعایت اصول مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی انجام شود. رعایت این اصول سبب استفاده متعادل و متوازن از منابع تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر ساحلی می شود؛ به نحوی که منافع همه ذینفعان در بهره برداری خردمندانه از دریا و ساحل در نظر گرفته می شود.

استان گلستان با دارا بودن بیش از ۱۲۰ کیلومتر خط ساحلی در محدوده شهرستان‌های «بندرترکمن»، «بندرگز»، «نوکنده» و «گمیشان» دارای پتانسیل های زیادی در حوزه گردشگری دریایی و اقتصاد دریا محور  است اما با این وجود از این ظرفیت به خوبی استفاده نشده است.

با اینکه ناشناخته ماندن پتانسیل ها و استفاده از ظرفیت های ساحلی بنادر استان گلستان را به کما برده و ساحل‌نشینان از رونق اقتصاد دریایی و توسعه گردشگری، کمترین بهره را می‌برند اما حالا و پس از ۲۷ سال استقلال از مازندران در مسیری قرار گرفته است که هر روز میزبان مسئولان رده بالای کشور برای برون رفت از مشکلات و توجه بیشتر و جذب سرمایه گذار است.

تلاشی که فقط نیازمد دید و بازدید نیست و از مدیران بالا دستی و  میانی گرفته تا نمایندگان مجلس مستلزم همراهی و کنار گذاشتن دعواهای سیاسی ، اختلاف نظر ها و مانع تراشی است .