توسعه و پویایی اقتصاد با «فرانچایز»؛ مدل تلفیقی و مزیتها

بهره مندی از «فرانچایز» یا «فرانشیز» در ایران با وجود اینکه می‌تواند در زمینه های مختلف کاربرد داشته باشد سابقه دیرینه ای ندارد. به عنوان نمنونه این امکان وجود دارد تا در راستای توسعه رستوران داری، فروشگاه های سوپر مارکتی، هایپرمارکت ها و یا در هر مجموعه زنجیره ای دیگری از قرارداد فرانچایز استفاده کرد.

«فرانچایز» نوعی قرارداد بین فرانچایز دهنده و فرانچایز گیرنده است که به موجب آن برای مدت معینی فرانچایز گیرنده می تواند از امتیازات فرانچایز دهنده که به او اعطا شده، استفاده کند.

به عنوان نمونه موضوعی که در اکثر قراردادهای فرانچایز وجود دارد بحث استفاده از نام و علامت تجاری فرانچایز دهنده است.

حقوقی که به موجب قرارداد فرانچایز به وجود می آید از قراردادی به قرارداد دیگر متفاوت است اما اصلی ترین مولفه ای که در این قراردادها می توان مشاهده کرد بحث استفاده از نام و علامت تجاری است. 

اخذکننده فرانچایز می تواند از دانش ها، تجربیات و دستاوردهای معنوی و فکری فرانچایز دهنده که شامل متدها، روش ها و شیوه های مدیریت کسب و کار است استفاده کند.

در ایران مقوله «فرانچایز» به معنای واقعی چندان قابل مشاهده نیست. می توان گفت که مجموعه های زنجیره ای در زمینه رستوران داری و نیز در زمینه کالاهای «تند گردش مصرفی» که اصطلاحا به آن FMCG گفته می شود قابل مشاهده است.

با اتکا به فرانچایز شرکت های مختلفی امروزه توانسته اند جهت توسعه زنجیره در حوزه مربوطه به فعالیت خود استفاده کنند.

توسعه فروشگاه های زنجیره ای (chain stores development ) به طور مستقیم به موضوع فرانچایز گره خورده است. به عبارتی می توان اینطور عنوان کرد که فرانچایز یا قرارداد فرانشیز وسیله ای است تا شرکت ها بتوانند از آن برای توسعه زنجیره فروشگاه های خود استفاده کنند. 

در حالت عادی و بدون در نظر گرفتن مقوله فرانچایز، شکل گیری و توسعه زنجیره فروشگاه ها به صورت سنتی شاید سال ها زمان ببرد. اما فرانچایز علاوه بر اینکه باعث به وجود آمدن نوعی همکاری بین افراد، توسعه و پویایی اقتصاد می شود باعث خواهد شد که آن مجموعه به واسطه این قرارداد توسعه ای که قرار بود بعد از سال های طولانی به ثمر برسد در بازه زمانی کوتاهی به نتیجه برسد.

به هر سوی توسعه زنجیره و شعبات به دو شکل انجام می شود. در شکل اول که مدل سنتی است آن مجموعه با استفاده از اماکنی که تحت اجاره و یا تحت تملک آن مجموعه قرار دارد بدون اینکه قصد داشته باشد از مقوله فرانچایز بهره ببرد با روندی کُند شعبات و زنجیره خود را توسعه می دهد. 

اما در نوع دوم که امروزه رایج تر شده است و می توان گفت که شکل مدرنی از توسعه زنجیره است، مجموعه ها با استفاده از فرانچایز که در نوع اول به هیچ وجه دیده نمی شد امتیاز خود را به اشخاص دیگری تحت قالب قرارداد فرانچایز واگذار می کنند و شعبات و زنجیره خود را در اماکنی توسعه می دهند که تحت مالکیت و یا اجاره آن مجموعه نیست. بلکه مالکیت عین یا منفعت آن اماکن متعلق به اشخاص دیگری است.

روند توسعه زنجیره در این نوع بسیار سریعتر از نوع اول است. چون نیازی به تخصیص بودجه برای اجاره یا خریداری آن اماکنی که قرار است زنجیزه و یا شعبات جدید را شکل دهند نیست و می شود از این منابع مالی که قرار بوده جهت تهیه آن اماکن صورت بگیرد در راستای توسعه آن مجموعه در زمینه دیگری استفاده شود.

در زمینه FMCG که شامل کالای «تند مصرفی» مواد غذایی می باشد امروزه مجموعه ها از هر دو روش فوق الذکر استفاده می کنند. 

امروزه تفکر جدیدی به وجود آمده است که مقوله توسعه زنجیره به خصوص در زمینه هایپر مارکت ها و سوپر مارکت ها در حوزه FMCG، می تواند تلفیقی باشد. به این معنا که همزمان که شعباتی تحت مالکیت و یا اجاره آن مجموعه ایجاد می شود به طور موازی شعباتی هم با استفاده از فرایند فرانچایز به آن مجموعه اضافه شود.

یکی از نمونه های مدل تلفیقی امروزه در فروشگاه های زنجیره ای «یازده» قابل مشاهده است. در این مجموعه از مدل تلفیقی استفاده شده است به این معنا که توسعه زنجیره همزمان که به فروشگاه های تحت مالکیت و یا اجاره دفتر مرکزی اتکا دارد، شعباتی نیز به موجب قرارداد فرانچایز اضافه می شود.

* امیربهادر شمس دکترای حقوق بین الملل