بحران در بورس/ سقوط شاخص کل و رکوردشکنی خروج نقدینگی

اقتصادآنلاین – فرزاد حسن‌زاده؛ بازار سرمایه در یک هفته اخیر با شرایط بحرانی مواجه شده و شاخص کل بورس با افت شدید از سطح ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار واحدی عقب‌نشینی کرده است. بررسی داده‌های آماری نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران نسبت به آینده بازار ناامید شده و به خروج سرمایه از بورس روی آورده‌اند. این شرایط به حدی بحرانی بوده که در تاریخ ۲۷ بهمن، رکورد سرانه فروش حقیقی شکسته شد و به عددی بالاتر از ۷۰ میلیون تومان رسید که در شش ماه گذشته بی‌سابقه بوده است. همچنین در دو روز اخیر خروج پول حقیقی از معاملات خرد نیز افزایش شدیدی پیدا کرد و بیش از ۳ همت پول نقد نیز از بازار سرمایه خارج شده است.

نمودار زیر میانگین سرانه فروش هر کد حقیقی در 25 روز اخیر را نشان می‌دهد.
 

نمودار پایین میزان ورود و خروج پول حقیقی به معاملات خرد را توضیح می‌دهد.

دلایل سقوط بازار سرمایه

اگر بخواهیم به دلایل عدم صعود بورس در یک ماه اخیر بپردازیم باید به دو مسئله بیشتر از همه توجه کرد. اول بحث پیش فروش سکه توسط بانک مرکزی و دوم به افزایش قیمت دلار در بازار آزاد می‌توان اشاره کرد. هر دوی این موارد دست به هم دادند تا فعالان بازار سرمایه از آینده بازار سرمایه ناامید شوند و اقدام به خارج کردن سرمایه خود از بازار سرمایه نمایند.

سیاست پیش فروش سکه توسط بانک مرکزی

یکی از مهم‌ترین عوامل خروج نقدینگی از بورس، سیاست جدید بانک مرکزی در پیش‌فروش یک میلیون قطعه سکه در تاریخ ۲۸ بهمن تحت عنوان «گواهی سکه مرکزی» است. این اقدام در شرایطی اجرا شد که بورس کالا از اردیبهشت‌ماه سال جاری گواهی‌های سکه بهار آزادی را عرضه کرده و عملکرد موفقی داشته است.

سیاست بانک مرکزی نه‌تنها موجب خروج نقدینگی از بازار سرمایه شد، بلکه با ایجاد یک بازار موازی، بورس کالا را نیز تحت تأثیر قرار داد. این اقدام که بدون هماهنگی با سازمان بورس صورت گرفت، نشان‌دهنده ناهماهنگی در تیم اقتصادی دولت چهاردهم است. کارشناسان معتقدند که بانک مرکزی می‌توانست این سیاست را با همکاری بورس کالا اجرا کند تا نقدینگی از بورس خارج نشده و دوباره از همان مسیر به بازار سرمایه بازگردد.

در همین راستا، جواد جهرمی، مدیرعامل بورس کالا، در نامه‌ای به معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، این اقدام بانک مرکزی را مغایر با قانون بازار اوراق بهادار دانسته و خواستار تجدیدنظر در اجرای آن شده بود.

افزایش ریسک‌های سیاسی و اثرات آن بر بازار ارز و بورس

از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ و صدور فرمان اجرایی مرتبط با ایران، شانس مذاکرات میان تهران و واشنگتن به کمترین میزان خود رسیده است. در پی این تحولات، بازار ارز ایران شاهد افزایش قابل‌توجه قیمت دلار آزاد بود.
تجربه نشان داده است در دوره‌هایی که ریسک‌های سیاسی منجر به افزایش قیمت دلار می‌شود، شاخص کل بورس روندی نزولی را تجربه می‌کند. در این میان، یکی از مهم‌ترین ریسک‌های سیاسی اخیر، تهدید آمریکا در خصوص هدف قرار دادن مراکز هسته‌ای ایران در صورت عدم دستیابی به توافق بوده که احتمال تنش نظامی را افزایش داده و تأثیر مستقیمی بر فضای اقتصادی کشور گذاشته است.
 همچنین یکی دیگر از چالش‌های اساسی اقتصاد ایران در این مدت، انتظار کاهش صادرات نفت بوده که از طریق ایجاد انتظارات منفی در خصوص درآمد ارزی، موجب افزایش انتظارات تورمی در کشور شده است. این مسأله، فشار مضاعفی بر بازار ارز وارد کرده و بر نوسانات نرخ دلار افزوده است.
افزایش قیمت دلار در بازار آزاد باعث افزایش شکاف میان نرخ دلار توافقی و نرخ آزاد شده و این اختلاف اکنون به بیش از ۳۰ درصد رسیده است. چنین وضعیتی، زیان‌بار بودن شرایط برای شرکت‌های صادرکننده و صنایع صادرات‌محور فعال در بورس را تشدید کرده و در نهایت، موجب کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه شده است.

در مجموع، تشدید ریسک‌های سیاسی، انتظار کاهش درآمدهای ارزی و افزایش اختلاف نرخ دلار توافقی و بازار آزاد، شرایطی را ایجاد کرده که پیامدهای منفی آن بر بازار سرمایه و اقتصاد کشور کاملاً محسوس است.

جمع‌بندی

بازار سرمایه در هفته اخیر تحت تأثیر سیاست‌های پولی بانک مرکزی و افزایش نرخ دلار با بحران شدیدی مواجه شده است. اجرای سیاست پیش‌فروش سکه بدون هماهنگی با سازمان بورس، خروج گسترده نقدینگی را به دنبال داشته و افزایش اختلاف نرخ دلار، صنایع صادرات‌محور را با زیان روبه‌رو کرده است. در صورت تداوم این روند، سرمایه‌گذاران بیش از پیش از بورس فاصله خواهند گرفت و بازگشت رونق به بازار سرمایه دشوارتر خواهد شد.