استارتاپ‌ها چگونه به غول‌های انحصاری تبدیل می‌شوند؟

اقتصادآنلاین، مهرین نظری: هر استارتاپ موفق از چند مرحله کلیدی رشد عبور می‌کند. در ابتدا، این شرکت‌ها برای رقابت با بازیگران سنتی وارد بازار می‌شوند و با قیمت‌های رقابتی، خدمات بهتر و فناوری‌های جدید، سهم بازار را تصاحب می‌کنند. اما پس از رسیدن به یک نقطه عطف خاص، رفتار آنها تغییر می‌کند و به جای نوآوری، به سمت حفظ جایگاه مسلط خود و حذف رقبا حرکت می‌کنند.

بر اساس گزارش مرکز تحقیقات اقتصاد دیجیتال هاروارد، بسیاری از استارتاپ‌های موفق در ۵ تا ۱۰ سال اول فعالیت خود به پلتفرم‌هایی مسلط تبدیل می‌شوند، به‌طوری‌که ۷۰ درصد از استارتاپ‌های میلیارد دلاری در نهایت به یک بازار انحصاری یا نیمه‌انحصاری ختم شده‌اند.

این تغییر رفتار را می‌توان در چند مرحله اساسی خلاصه کرد:

ورود به بازار با نوآوری و جذب کاربران: استارتاپ‌ها معمولاً با ارائه یک مدل کسب‌وکار نوآورانه و قیمت‌های رقابتی، وارد بازار می‌شوند و کاربران را جذب می‌کنند. برای مثال، اوبر در ابتدا با ارائه کرایه‌های ارزان‌تر و خدمات بهتر از تاکسی‌های سنتی، سهم بازار را گرفت.

سرمایه‌گذاری‌های کلان برای گسترش بازار: پس از جذب کاربران، استارتاپ‌ها میلیارد‌ها دلار سرمایه جذب می‌کنند تا سهم بیشتری از بازار را تصاحب کنند.

خرید و حذف رقبا: وقتی پلتفرم به یک مقیاس خاص رسید، شرکت‌های کوچک‌تر را می‌خرد یا با اعمال فشار، آنها را از بازار خارج می‌کند. گوگل، فیسبوک و آمازون نمونه‌های بارز این روند هستند.

تغییر سیاست‌ها و افزایش قیمت‌ها: پس از حذف رقابت، قیمت‌ها افزایش می‌یابد و کیفیت خدمات کاهش پیدا می‌کند، زیرا دیگر رقیبی وجود ندارد.

نمونه‌های واقعی از استارتاپ‌هایی که به انحصارطلبان تبدیل شدند

۱. گوگل؛ از استارتاپ خلاق تا غول جست‌و‌جوگوگل در سال‌های اولیه خود به‌عنوان یک موتور جست‌وجوی نوآورانه با الگوریتم‌های دقیق معرفی شد. اما با گذشت زمان، تقریباً تمام رقبا را حذف کرد. امروز، این شرکت ۹۲ درصد از بازار جست‌وجوی اینترنتی را در اختیار دارد و با خرید شرکت‌هایی مانند یوتیوب، اندروید و ویز، بر دنیای دیجیتال مسلط شده است.

۲. آمازون؛ مسیری که از فروش کتاب تا سلطه بر بازار خرده‌فروشی طی شدآمازون به‌عنوان یک فروشگاه آنلاین کتاب شروع به کار کرد، اما امروزه ۳۸ درصد از کل خرده‌فروشی آنلاین در آمریکا را کنترل می‌کند. این شرکت با خرید رقبای کوچک‌تر و ایجاد یک سیستم توزیع بی‌رقیب، بسیاری از فروشگاه‌های سنتی و حتی استارتاپ‌های دیگر را به نابودی کشاند.

۳. فیسبوک و متا؛ تبدیل شبکه اجتماعی به یک امپراتوری دیجیتال، فیسبوک که در ابتدا یک استارتاپ دانشجویی بود، با خرید واتس‌اپ و اینستاگرام، شبکه‌های اجتماعی رقیب را از بین برد. امروز، بیش از ۳.۵ میلیارد کاربر در سراسر جهان از پلتفرم‌های متا استفاده می‌کنند و این شرکت با کنترل بر بازار تبلیغات دیجیتال، سهم بزرگی از درآمد تبلیغاتی اینترنت را در اختیار دارد.

آیا انحصار پلتفرم‌ها به نفع کاربران است؟

پلتفرم‌های انحصاری در ابتدا ممکن است خدمات بهتری ارائه دهند، اما در بلندمدت، رقابت را از بین می‌برند و کیفیت خدمات کاهش می‌یابد. مثلاً گوگل نتایج جست‌و‌جو را به نفع تبلیغات خود دستکاری می‌کند، آمازون فروشندگان کوچک را تحت فشار قرار می‌دهد و فیسبوک، حریم خصوصی کاربران را نقض می‌کند.

طبق بررسی اتحادیه رقابت اروپا، انحصار دیجیتال سالانه بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار به مصرف‌کنندگان و کسب‌وکار‌های کوچک آسیب می‌زند.

چگونه می‌توان از تبدیل استارتاپ‌ها به انحصارطلبان جلوگیری کرد؟

راهکار‌های متعددی برای جلوگیری از سلطه پلتفرم‌های بزرگ بر بازار و حفظ رقابت وجود دارد:

قوانین ضدانحصار قوی‌تر: بسیاری از کشور‌ها قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای جلوگیری از خرید شرکت‌های رقیب توسط غول‌های فناوری وضع کرده‌اند. برای مثال، اتحادیه اروپا بار‌ها جریمه‌های سنگینی علیه گوگل و اپل اعمال کرده است.

افزایش شفافیت در بازار دیجیتال: کاربران باید کنترل بیشتری بر داده‌های خود داشته باشند و بدانند که چگونه اطلاعاتشان توسط این پلتفرم‌ها استفاده می‌شود.

حمایت از استارتاپ‌های کوچک‌تر: دولت‌ها و نهاد‌های تنظیم‌گر باید به استارتاپ‌های نوپا کمک کنند تا بتوانند در مقابل پلتفرم‌های بزرگ دوام بیاورند.

 آیا آینده بازار دیجیتال رقابتی خواهد ماند؟

در حالی که استارتاپ‌ها نوآوری را به بازار می‌آورند، بسیاری از آنها در نهایت به غول‌های انحصاری تبدیل می‌شوند که همان رقابتی را که روزی ایجاد کرده بودند، از بین می‌برند. نمونه‌های گوگل، آمازون و فیسبوک نشان می‌دهند که اگر قوانین ضدانحصار اجرا نشود، پلتفرم‌های دیجیتال به سرعت می‌توانند بازار را در انحصار خود بگیرند و گزینه‌های کاربران را محدود کنند.

اما آیا می‌توان این روند را متوقف کرد؟ آینده رقابت در بازار دیجیتال به سیاست‌گذاران، نهاد‌های نظارتی و حمایت از استارتاپ‌های کوچک بستگی دارد. اگر نظارت کافی بر پلتفرم‌های بزرگ وجود نداشته باشد، ممکن است در آینده تنها چند شرکت، کنترل کامل بر دنیای دیجیتال را در اختیار داشته باشند.