اصلاحات اقتصادی به سبک خاویر میلی: نسخه‌ای برای بهبود اقتصاد ایران
اقتصاد ایران سال‌هاست که زیر سایه مشکلات ساختاری و مدیریتی گرفتار شده است. تورم سرسام‌آور، رشد اقتصادی ناچیز، کسری بودجه فزاینده، وابستگی به نفت و ناکارآمدی نظام اقتصادی، از جمله بحران‌هایی هستند که معیشت مردم را تحت تأثیر قرار داده‌اند.
اقتصاد ایران سال‌هاست که زیر سایه مشکلات ساختاری و مدیریتی گرفتار شده است. تورم سرسام‌آور، رشد اقتصادی ناچیز، کسری بودجه فزاینده، وابستگی به نفت، فساد گسترده و ناکارآمدی نظام اقتصادی، از جمله بحران‌هایی هستند که معیشت مردم را به شدت تحت تأثیر قرار داده‌اند. نگاهی به تجربه کشورهایی نظیر آرژانتین که شرایط مشابهی را تجربه کرده‌اند، نشان می‌دهد که با اصلاحات جسورانه و تغییرات ساختاری می‌توان این چرخه معیوب را شکست. آرژانتین با رهبری خاویر میلی، نمونه‌ای از اصلاحات اقتصادی موفق را ارائه داده که می‌تواند الگویی برای ایران باشد. در ادامه، با استناد به آمارهای اقتصادی دو کشور، به بررسی ظرفیت‌های الگوی خاویر میلی برای ایران می‌پردازیم.
بحران اقتصادی آرژانتین و الگوی خاویر میلی
آرژانتین سال‌ها درگیر بحران‌های اقتصادی مانند تورم شدید، بدهی‌های خارجی و رکود اقتصادی بود. در سال ۲۰۲۳، نرخ تورم آرژانتین به بیش از ۱۴۳% رسید که یکی از بالاترین آمارهای تورمی جهان محسوب می‌شد. این وضعیت نتیجه سال‌ها سیاست‌گذاری اقتصادی ناکارآمد، افزایش چاپ پول و کنترل گسترده دولت بر بازارها بود. از سوی دیگر، کسری بودجه نیز به طور پیوسته افزایش یافت و دولت آرژانتین را با بحران اعتماد عمومی مواجه کرد.
با روی کار آمدن خاویر میلی، اصلاحات اقتصادی جسورانه‌ای آغاز شد که در چند محور اصلی خلاصه می‌شود:
- کاهش نقش دولت در اقتصاد:
میلی با کوچک‌سازی دولت و حذف نهادهای ناکارآمد، هزینه‌های عمومی را کاهش داد و بستر مشارکت بخش خصوصی را فراهم کرد.
- کنترل تورم:
او با مهار چاپ پول و اصلاح سیاست‌های پولی، نرخ تورم را در ماه‌های ابتدایی به کمتر از ۸۰% رساند و امید تازه‌ای به اقتصاد این کشور تزریق کرد.
- خصوصی‌سازی صنایع:
با واگذاری صنایع دولتی به بخش خصوصی، میلی توانست بهره‌وری را افزایش دهد و سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کند.
- حذف یارانه‌های ناکارآمد
یارانه‌های غیرضروری حذف شدند و منابع آزادشده به زیرساخت‌ها و خدمات عمومی هدایت شد.
- آزادسازی اقتصادی:
آزادسازی بازارها و کاهش مداخلات دولت در تعیین قیمت‌ها، فضای رقابت و رشد اقتصادی را افزایش داد.
وضعیت اقتصاد ایران: مقایسه با آرژانتین
اقتصاد ایران و آرژانتین از جهات مختلف شباهت‌های زیادی دارند: وابستگی به منابع طبیعی، تورم مزمن، مدیریت ناکارآمد و کسری بودجه‌های پیوسته. نگاهی به آمارهای اقتصادی ایران در سال‌های اخیر، این بحران را آشکارتر می‌کند.
نرخ تورم ایران از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۳
در نمودار زیر نرخ تورم سالانه ایران بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۳ بر اساس داده‌های موجود ارائه شده است. همانگونه که مشاهده می شود روند نوسانات نرخ تورم در ایران به هیچ عنوان منظم و قاعده مند نبوده و تقریباً روند سینوسی و مهار نشده ای را به خود گرفته است.
بررسی ها نشان می دهد نرخ تورم در ایران برای یک دهه اخیر ایران در سال ۱۳۹۶ مصادف با مذاکرات برجام در میزان ۸.۲ درصد در حداقل میزان خود قرار گرفته و در سال گذشته همزمان با تشدید تنش های سیاسی و منطقه ای و تداوم سیاست گذاری غلط و غیراصولی دولت، به حداکثر مقدار خود یعنی ۴۷.۵ درصد رسیده است. این در حالی است که گفته می شود داده های منتشر شده بویژه در رابطه با سطح عمومی قیمت ها و تورم در کشور، غیرقابل استناد بود و عموما ارقام منتشر شده در این رابطه، کمتر از میزان واقعی و تحقق یافته، گزارش می شوند.
خاطر نشان می گردد تورم گزارش شده برای سال ۱۴۰۳، بر اساس آخرین برآوردها در حدود 33.6 درصد بوده، ولیکن بررسی های کارشناسی و واقعیت های تلخ اقتصادی کشور، نشان می دهد قطعاً تورم امسال، بسیار بیشتر و افسار گسیخته تر از تورم سال های قبل خواهد بود. در مجموع، داده‌های فوق الاشاره نشان‌دهنده روند پرنوسان تورم در ایران است، به‌ویژه پس از سال ۱۳۹۶ که تورم دوباره شتاب گرفت و به سطوح بحرانی رسید. تورم بالا یکی از عوامل اصلی کاهش قدرت خرید مردم و افزایش شکاف طبقاتی در کشور است.
کسری بودجه ایران:
۱۴۰۲: کسری بودجه بین ۳۰۰ تا ۸۰۰ هزار میلیارد تومان برآورد شد.
۱۴۰۳: کسری تراز عملیاتی حدود ۳۰۷.۹ هزار میلیارد تومان اعلام شد.
این آمارها نشان می‌دهند که اقتصاد ایران نیز مانند آرژانتین، نیازمند اصلاحات بنیادی است. وابستگی به نفت و تحریم‌های اقتصادی، مشکلات را دوچندان کرده‌اند.
چرا اصلاحات به سبک میلی برای ایران مناسب است؟
اصلاحات اقتصادی خاویر میلی می‌تواند الگویی برای ایران باشد. اما باید با توجه به شرایط خاص کشور، به طور بومی‌سازی‌شده اجرا شود. در ادامه، محورهای اصلی اصلاحات و تأثیر آن‌ها بر اقتصاد ایران بررسی می‌شوند:
۱. کاهش اندازه دولت:
ساختار دولت در ایران باید کوچک‌تر شود. طبق آمارها، بیش از ۷۰% اقتصاد ایران دولتی است که باعث ناکارآمدی و فساد شده است. کاهش هزینه‌های عمومی و حذف نهادهای غیرضروری می‌تواند کسری بودجه را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
۲. کنترل تورم:
تورم در ایران عمدتاً ناشی از چاپ بی‌رویه پول و کاهش ارزش ریال است. اصلاح سیاست‌های پولی، حذف سیاست‌های یارانه‌ای پنهان و تثبیت نرخ ارز می‌تواند به کاهش تورم کمک کند. تجربه آرژانتین نشان داده که این اقدامات می‌تواند نرخ تورم را در کوتاه‌مدت کنترل کند.
۳. خصوصی‌سازی واقعی:
برخلاف تجربیات ناموفق خصوصی‌سازی در ایران، باید با شفاف‌سازی فرآیندها و حذف رانت‌خواری، صنایع بزرگ به بخش خصوصی واگذار شوند. این اقدام، علاوه بر افزایش بهره‌وری، به جذب سرمایه‌گذاری خارجی کمک خواهد کرد.
۴. حذف یارانه‌های ناکارآمد:
در سال‌های اخیر، یارانه‌های پنهان در ایران بخش زیادی از بودجه را بلعیده‌اند. با حذف یارانه‌های غیرضروری و هدایت منابع به سمت توسعه زیرساخت‌ها، می‌توان رشد اقتصادی را تسریع کرد.
۵. آزادسازی اقتصادی:
آزادسازی بازارها و کاهش دخالت دولت در تعیین قیمت‌ها، شفافیت اقتصادی و رقابت را افزایش می‌دهد. تجربه آرژانتین نشان داد که این اقدام، محرکی برای فعالیت بخش خصوصی است.
اجرای اصلاحات اقتصادی در ایران، همانند آرژانتین، با چالش‌های جدی مواجه خواهد بود:
الف: مقاومت گروه‌های ذی‌نفع: کاهش یارانه‌ها و خصوصی‌سازی ممکن است با مقاومت گروه‌های ذی‌نفع مواجه شود. تعامل صحیح و اصولی با گروه های ذی‌نفع جهت اجرای اصولی اصلاحات اقتصادی از اهمیت خاصی برخوردار است.
ب: نبود اعتماد عمومی: با توجه به تجربیات گذشته، مردم نسبت به اجرای اصلاحات بدبین هستند. شفافیت در اجرا و مشارکت عمومی ضروری است. برخورداری از برنامه جامع، اصولی و شفاف، رمز اول در جلب مشارکت و اعتماد عمومی مردم به اصلاحات می باشد. متاسفانه خطاهای گذشته بویژه در سیاست گذاری بسیار ضعیف در بورس، باعث اعتماد سوزی بسیار گسترده در آحاد مردم گردیده که جبران و بازگرداندن مشارکت عمومی در شرایط فعلی بسیار سخت و هزینه بر خواهد بود.
ج: فشارهای خارجی: تحریم‌های اقتصادی می‌توانند روند اصلاحات را کند کنند. از طرفی نیز تحولات و تنش های سیاسی روز افزون در منطقه بویژه با روی کار آمدن مجدد دونالد ترامپ در آمریکا، شدت تاثیرگذاری عوامل برون زا و ریسک های سیاسی بر شاخص های اساسی اقتصاد کلان ایران قوت بیشتری گرفته است. موفقیت اصلاحات اقتصادی آتی، به میزان کاهش تنش های سیاسی و افزایش تعاملات بین المللی کشور گره خورده است.
تجربه آرژانتین و خاویر میلی نشان می‌دهد که اصلاحات اقتصادی جسورانه و شفاف می‌تواند حتی در شرایط بحرانی، مسیر نجاتی برای اقتصاد باشد. ایران نیز با الگوگیری از این تجربه و اجرای سیاست‌های مناسب می‌تواند از بحران اقتصادی عبور کرده و به سمت ثبات و رشد پایدار حرکت کند. اگرچه این مسیر چالش‌های فراوانی دارد، اما با اراده سیاسی قوی، برنامه‌ریزی دقیق و حمایت عمومی، دستیابی به یک اقتصاد پایدار و شکوفا دور از دسترس نخواهد بود.
متاسفانه شرایط اقتصادی کشور بسیار وخیم، اسفناک و معیشت مردم به شدت تحت فشار می باشد، بر این اساس، شروع هرچه سریع تر و بی درنگ این اصلاحات بسیار حائز اهمیت می باشد، ولیکن با توجه به اعتماد سوزی سنگین دولت در ادوار گذشته، مجال هیچ گونه آزمون و خطایی در دولت برای اعمال اصلاحات هدفمند نمی باشد. لذا توصیه می شود حتما با برنامه ریزی جامع و منجسم، همراه با الگو برداری صحیح از تجربه های موفق همانند نمونه حاضر در کشور آرژانتین، در اولویت اول و دستور کار جدی دولت قرار گیرد.
* علی محمدی‌پور عضو انجمن آموزش محیط زیست و توسعه پایدار ایران
