آتش‌بس اسرائیل و حماس شکست می‌خورد؟

به گزارش اقتصادآنلاین، "مراد صدیق زاده" رئیس مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه ملی تحقیقات و مدرسه عالی اقتصاد HSE مسکو در یادداشتی تحلیلی در سایت شبکه خبری "راشا تودی" با گمانه‌زنی درباره شکست احتمالی آتش‌بس در نوار غزه به دنبال توافق اخیر میان اسرائیل و حماس می‌نویسد: "در جریان حملات اسرائیل علیه نوار غزه پس از رخداد‌های ۷ اکتبر ۲۰۲۳ میلادی بیش از ۵۰ هزار غیرنظامی جان‌شان را از دست دادند. سرانجام روزی که بسیاری منتظر آن بودند فرارسید و خبر موافقت طرفین متخاصم با آتش‌بس منتشر شد. حماس و اسرائیل در سایه خسارات و تلفات بسیار در نهایت از طریق مذاکرات غیر مستقیم میانجی‌های خارجی توانستند با یکدیگر بر سر آتش‌بس به توافق دست یابند. این توافق شکننده برای میلیون‌ها نفری که وحشت جنگ را تحمل کرده‌اند، به نماد امید تبدیل شده است. برای مردم غزه، این توافق چراغی از نور در یک تونل تاریک بود فرصتی برای بازگرداندن صلحی که مدت‌ها از دست داده بودند. آنان در این آتش‌بس مسیری را برای بازسازی زندگی‌های از هم پاشیده شده خود در نتیجه درگیری می‌بینند. آنان همچنین، به امید برخورداری از ثبات هستند ثباتی که از آنان گرفته شده است. "محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل ثانی" نخست وزیر قطر از آزادی قریب الوقوع گروگان‌های اسرائیلی در غزه خبر داده و تایید کرده که اسرائیل و حماس برای آتش‌بس به توافق رسیده‌اند. این توافق، اولین گام به سوی بازگرداندن صلح به منطقه است. مرحله اولیه این توافق ۴۲ روز به طول خواهد انجامید و طی آن اسرائیل موافقت کرده که نیرو‌های خود را از مناطق پرجمعیت غزه خارج کرده و نیروهایش را به سوی مناطق مرزی انتقال دهد که گامی حیاتی در جهت کاهش تنش محسوب می‌شود. همچنین، نخست وزیر قطر تایید کرده که ۳۳ گروگان اسرائیلی به همراه اسرای فلسطینی بر اساس مفاد این توافق آزاد خواهند شد. علاوه بر این، بازسازی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در غزه به عنوان بخشی از تلاش‌های کمک‌های بشردوستانه آغاز خواهد شد. این مقام قطری اشاره کرده که جزئیات مرحله دوم و سوم توافق متعاقبا مشخص خواهند شد. حماس بعداً پذیرفتن شرایط آتش‌بس در غزه را تأیید کرد و ابراز خرسندی نمود که این توافق حاصل "استقامت افسانه‌ای مردم فلسطین و مقاومت دلیرانه در غزه" است. به گزارش شبکه خبری "الجزیره"، قطر و مصر قرار است بر روند انتقال گروگان‌های آزاد شده از بخش جنوبی غزه به شمال آن ناحیه نظارت کنند که عنصری حیاتی در اجرای توافق آتش‌بس و تضمین امنیت است".

چرا تاریخچه آتش‌بس میان اسرائیل و طرفین درگیر، شکننده و ناپایدار بوده است؟

این تحلیلگر سیاسی آذربایجانی با اشاره به این که تاریخ موارد متعددی را نشان می‌دهد که در آن توافق آتش‌بس میان اسرائیل و طرفین درگیر نتوانسته صلح و ثبات پایداری را به ارمغان آورد می‌نویسد: "آخرین مورد توافق بین اسرائیل و حزب الله لبنان در تاریخ ۲۷ نوامبر ۲۰۲۴ میلادی بود. آن آتش‌بس بازیگران مختلفی از جمله لبنان و چندین طرف میانجی مانند ایالات متحده را شامل می‌شد و پس از بیش از یک سال درگیری شدید حاصل شد. اسرائیل و حزب الله لبنان از تاریخ ۸ اکتبر ۲۰۲۳ درگیر خصومت شدیدی بودند که پس از تهاجم نظامی اسرائیل به لبنان در تاریخ ۱ اکتبر ۲۰۲۴ تشدید شد. آن دوره سراسر خشونت، بار دیگر نشان داد که چگونه تنش‌ها می‌تواند به سرعت در منطقه‌ای که مدت‌ها درگیر منازعه بوده شعله‌ور شود. توافق آتش‌بس، از بین بردن تنش میان اسرائیل و حزب الله را تضمین نکرد. به همین ترتیب، در حالی که به نظر می‌رسد آتش‌بس در غزه گامی به سوی صلح باشد، منطقه کماکان ناآرام است و وضعیت چندان ساده و حل شدنی نیست. اسرائیل با وجود آتش‌بس به عملیات نظامی خود ادامه می‌دهد. برای مثال، ارتش اسرائیل در تاریخ ۱۳ ژانویه ۲۰۲۵، حملات هوایی را علیه اهداف حزب‌الله در لبنان انجام داد. به گفته ارتش اسرائیل، این حملات بر اساس گزارش‌های اطلاعاتی بوده و چندین مقر از جمله تأسیسات پرتاب موشک و تأسیسات نظامی را هدف قرار داده است. اسرائیل اعلام کرد که آن اهداف تهدیدی برای "غیر نظامیان اسرائیلی و ارتش اسرائیل" بودند. در راستای شرایط آتش‌بس، اسرائیل معتقد است که در دفاع از خود عمل می‌کند و با هرگونه تلاش حماس برای تجدید قوا مقابله خواهد کرد. این وضعیت نشان می‌دهد که حتی با وجود یک آتش‌بس رسمی، اسرائیل تمایلی به توقف عملیات نظامی خود در صورت احساس وجود تهدید امنیتی علیه خود ندارد".

الگوی مشابه شکنندگی آتش‌بس اسرائیل و حزب‌الله درباره توافق میان اسرائیل و حماس

این تحلیلگر سیاسی با اشاره به این که شکنندگی مشابهی در مورد آتش‌بس اخیر میان اسرائیل و حماس نیز صدق می‌کند می‌نویسد: "این توافق نامطمئن است. این توافق مملو از آسیب پذیری‌ها و خطرات پیش بینی نشده‌ای است که می‌تواند شعله‌های جنگ در غزه را دوباره شعله ور سازد. آتش‌بس قبلی بین ارتش اسرائیل و حماس تنها هفت روز در فاصله تاریخ ۲۴ نوامبر تا یکم دسامبر ۲۰۲۳ میلادی به طول انجامید. آتش‌بس در آن مدت زمان دو بار تمدید شد و از چهار روز توافق شده اولیه فراتر رفت. مبارزان فلسطینی در آن مدت زمان ۱۰۵ گروگان اسرائیلی و خارجی را آزاد کردند. یک سال پس از آن، مذاکرات با میانجی گری فعال آمریکا، قطر و مصر ادامه یافت. علیرغم اظهارات مکرر هر دو طرف و میانجی‌گران بین‌المللی مبنی بر آن که طرفین "بیش از همیشه" به حصول یک توافق تازه نزدیک شده‌اند مذاکرات مکررا با شکست همراه بود".

او با اشاره به مشکلات لاینحل باقی مانده بر سر راه آتش‌بس در آن زمان می‌نویسد: "یکی از مهم‌ترین مشکلات، کنترل کریدور فیلادلفی در مرز غزه-مصر در صورت حصول آتش‌بس و همچنین، ماهیت توافق یعنی موقتی یا دائمی بودن آن بود. طرف فلسطینی بر دائمی بودن توافق اصرار داشت در حالی که نتانیاهو معتقد بود که جنگ تنها با نابودی کامل حماس پایان خواهد یافت. در اوایل نوامبر، پس از یک شکست دیگر در مذاکرات، قطر اعلام کرد که از نقش میانجی گری خود کناره گیری می‌کند. در نتیجه چنین وضعیتی می‌توان فهمید که آتش‌بس ناپایدار است، زیرا علل اصلی درگیری لاینحل باقی مانده‌اند. این امکان وجود دارد که این آتش‌بس صرفاً یک وقفه پیش از بروز یک فاجعه بزرگ‌تر باشد. میانجی‌ها اغلب اشاره کرده‌اند که موضع اسرائیل مانع از حصول توافق در جریان مذاکرات پیشین بر سر آتش‌بس بوده است. با این وجود، در هفته‌های اخیر پس از تهدید "دونالد ترامپ" رئیس جمهور آمریکا مبنی بر آن که اگر تا پیش از برگزاری مراسم تحلیف او آتش‌بس برقرار نشود "در خاورمیانه جهنم به پا خواهد شد"، سرعت گفت‌و‌گو‌ها شتاب بیشتری به خود گرفت".

 

تاثیر تحولات منطقه‌ای بر روی حصول آتش‌بس

"صذدیق زاده" با اشاره به این که تحولات گسترده‌تر در سطح خاورمیانه نیز بر روند حصول آتش‌بس تاثیرگذار بودند می‌نویسد: "سقوط حکومت بشار اسد در سوریه و تغییر توان نظامی حزب الله لبنان یعنی متحدان حماس در حصول آتش‌بس و موافقت حماس با آن تاثیرگذار بودند. حزب الله لبنان اکنون نه تنها از نظر نظامی بلکه در حوزه سیاسی نیز در عرصه سیاست لبنان با چالش مواجه است. عامل مهم دیگر موضع محتاطانه ایران است. با به دست گرفتن قدرت توسط "دونالد ترامپ" در ایالات متحده، ایران نسبت به رویارویی نظامی مستقیم با اسرائیل و متحدانش محتاطانه رفتار می‌کند. این امر سبب شده که تهران به طور فزاینده‌ای از تمایل خود برای شرکت در مذاکرات با حضور مقام‌های آمریکایی سخن بگوید. این موضع بر روی سطح حمایت ایران از حزب الله لبنان و حماس تاثیر گذاشته است. علاوه بر این، هیچ تضمینی برای اجرای مراحل بعدی آتش‌بس وجود ندارد. قرار است مذاکرات غیرمستقیم بین طرفین برای تعیین شرایط مرحله بعدی آغاز شود. انتظار می‌رود این مرحله جدید شامل آزادی گروگان‌ها و اسرای اضافی و همچنین تمدید آتش‌بس باشد. با این وجود، هیچ گونه تضمین کتبی مبنی بر ادامه آتش‌بس فراتر از مرحله اول در صورت عدم حصول توافق در مورد اقدامات آتی وجود ندارد".

تاثیر خواسته‌های نتانیاهو در متزلزل بودن توافق آتش‌بس

این تحلیلگر سیاسی در ادامه با اشاره به رویکرد شخص نتانیاهو و دولت اسرائیل، آن را مانعی بر سر راه آتش‌بس پایدار می‌داند و می‌نویسد: "تجارب قبلی از توافق‌های مشابه نشان می‌دهند که "بنیامین نتانیاهو" نخست‌وزیر اسرائیل، بار‌ها بر قصد خود برای ادامه عملیات نظامی تا نابودی کامل حماس حتی پس از اجرای مرحله اولیه توافق‌های صورت گرفته تاکید کرده است. در توافق اخیر، تصریح شده که نیرو‌های اسرائیلی به سمت شرق تا مرز غزه عقب نشینی خواهند کرد. یکی از خواسته‌های اولیه حماس، خروج کامل نیرو‌های اسرائیلی از خاک غزه بود. با این وجود، این الزام بعدا حذف شد. شرایط فعلی آتش‌بس امکان حضور طولانی مدت نیرو‌های اسرائیلی در منطقه حائل در امتداد مرز را فراهم می‌کند. علاوه بر این، کنترل اسرائیل بر کریدور فیلادلفی و گذرگاه نتزاریم ممکن است دست نخورده باقی بماند. برای غزه، سرزمینی که تنها ۴۰ کیلومتر طول و ۵ تا ۱۳ کیلومتر عرض دارد هرگونه ادامه حضور نظامی اسرائیل به معنای محرومیت بخش قابل توجهی از زمین آن ناحیه از استفاده غیرنظامی مانند مسکن سازی یا انجام فعالیت‌های مرتبط با کشاورزی است. این وضعیت نه تنها فشار بر منطقه‌ای پرجمعیت را افزایش می‌دهد بله ناقض حقوق مالکان فلسطینی نیز می‌باشد".

تاثیرات آتش‌بس بر عرصه داخلی اسرائیل

او با اشاره به این که آتش‌بس با غزه بر روی سیاست و اقتصاد اسرائیل نیز تاثیرگذار خواهد بود می‌نویسد: "خاتمه خصومت‌های فعال در غزه و لبنان احتمالاً باعث ایجاد فرآیند‌های داخلی پیچیده در داخل اسرائیل می‌شود، جایی که تنش‌های سیاسی و اجتماعی بسیار بالاست. موقعیت کابینه تحت رهبری "بنیامین نتانیاهو" نخست وزیر اسرائیل به طور فزاینده‌ای متزلزل به نظر می‌رسد. اپوزیسیون اسرائیل در حال حاضر آماده است تا او را متهم کند که کشور را به درگیری‌های طولانی و پرهزینه‌ای کشانده که منجر به بروز تلفات غیرنظامی و نظامی قابل توجهی شده است. وضعیت اقتصادی اسرائیل در بحبوحه جنگ به طور قابل توجهی بدتر شد. همزمان وجهه بین المللی اسرائیل به ویژه در میان متحدان اروپایی اش به شدت آسیب دیده است. اهداف اعلام شده از سوی کارزار نظامی اسرائیل دست نیافتنی باقی مانده‌اند. در لبنان، علیرغم تضعیف قابل توجه حزب الله، نفوذ آن گروه به طور کامل از بین نرفت. به طور مشابه، حماس در غزه کماکان توانایی ایجاد مقاومت قابل توجه را حفظ کرده است".

 

حماس، گروهی که از بین نمی‌رود و وضعیت دشواری که اسرائیل در آن قرار دارد

"صدیق زاده" با اشاره به نابود ناشدنی بودن حماس و چالشی که اسرائیل در آن به سر می‌برد می‌نویسد: "اظهارات "آنتونی بلینکن" وزیر امور خارجه پیشین ایالات متحده نشان از وجود نارضایتی فزاینده حتی در میان متحدان اسرائیل از رویکرد آن رژیم داشت. به گفته واشنگتن، حماس تقریباً به طور کامل صفوف خود را پس از حوادث ۷ اکتبر ۲۰۲۳ پر کرده است. "بلینکن" خاطرنشان ساخته بود یک کارزار نظامی به تنهایی نمی‌تواند یک جنبش شبه نظامی را شکست دهد. او اشاره کرده بود که بدون ارائه یک برنامه روشن برای دوره پس از جنگ در غزه و بدون ارائه چشم انداز سیاسی ملموس برای فلسطینیان، حماس یا گروه‌های مشابه به ناچار این خلاء را پر خواهند کرد".

او در ادامه می‌افزاید: "ما این وضعیت را در شمال غزه می‌بینیم. هر بار که اسرائیل عملیات نظامی انجام می‌دهد و عقب نشینی می‌کند، جنگجویان حماس دوباره جمع می‌شوند و باز می‌گردند. اسرائیل اکنون خود را در موقعیت دشواری می‌بیند، جایی که پایان عملیات نظامی ثبات مورد انتظار را به ارمغان نیاورده و چالش‌های داخلی و بین المللی پیش روی آن رژیم در حال افزایش است. در چنین بستری، اپوزیسیون اسرائیل آماده رویارویی با نتانیاهو است و در انتقاد از دولت او استدلال می‌کند که علیرغم خسارات و ویرانی‌های برجای گذاشته شده، نفوذ حزب الله و حماس کماکان قابل توجه بوده و صلح در منطقه حاصل نشده است".

مسائل لاینحل باقی مانده

این تحلیلگر سیاسی در پایان می‌نویسد: "علیرغم تغییر شرایطی که توافق آتش‌بس را ممکن ساخت، بسیاری از مسائل کلیدی حل نشده باقی مانده‌اند. در حالی که نفوذ حماس و حزب الله مانند سابق نیست، اما از بین نرفته است. فضای سیاسی داخلی اسرائیل عمیقاً بی ثبات است و چشم انداز‌های واقع بینانه برای رسیدگی به مسئله فلسطین هنوز ایجاد نشده‌اند. علاوه بر این، برای نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل از سرگیری منازعه ممکن است تنها فرصت او برای تقویت موقعیت خود و نجات منصب نخست وزیری اش باشد. تمام این موارد شرایطی را ایجاد می‌کنند تا تنش دوباره در غزه بار دیگر به یک درگیری آشکار تبدیل شود و آتش‌بس فعلی را به چیزی بیش از یک مهلت و وقفه موقت تبدیل کند".