دومینوی کاهش ارزش پول ملی به عراق می‌رسد؟

به گزارش اقتصاد آنلاین، مرکز تحقیقاتی کُردی "روداو" در اقلیم کردستان عراق در مطلبی با طرح این پرسش که آیا سرنوشت دینار عراق نیز به ارز‌های کشور‌های همسایه تبدیل خواهد شد یا خیر می‌نویسد: "ارز‌های کشور‌های همسایه عراق در حال کاهش ارزش قابل توجهی هستند. تنها در یک سال اخیر ریال ایران به میزان ۲۰ درصد، لیر ترکیه به میزان ۳۸ درصد و پوند سوریه علیرغم افزایش مقطعی اخیر ارزش پس از سقوط اسد به میزان ۵۰ درصد از ارزش خود را در برابر دلار امریکا از دست داده است. این نوسانات چشمگیر در ارز کشور‌های همسایه عراق به دو صورت مستقیم بر دینار عراق تاثیر می‌گذارد. نخست آن که ارزش تجارت عراق با این کشور‌ها سالانه بیش از ۲۰ میلیارد دلار است که وابستگی متقابل اقتصادی قابل توجهی ایجاد می‌کند. دوم آن که بازار‌های ارزی بدون نظارت و حواله‌ها از عراق به کشور‌های خارجی باعث شده که دینار عراق در این بازار‌ها با نرخی تقریبا ۱۵ درصد کمتر از ارزش رسمی تعیین شده توسط بانک مرکزی عراق در برابر دلار آمریکا معامله شود. دلایل کاهش ارزش ارز‌های کشور‌های همسایه عراق متفاوت از یکدیگر هستند. برای مثال، کاهش ارزش ریال ایران به عوامل خارجی از جمله تحریم‌های امریکا و اروپا نسبت داده می‌شود. کاهش ارزش لیر ترکیه ناشی از افزایش کسری مالی، عدم توازن سیاسی بودجه و مواضع سیاسی حزب عدالت و توسعه در واکنش به تحولات منطقه بوده است. در همین حال، سقوط ارزش پوند سوریه را می‌توان به دلیل جنگ جاری، بی ثباتی، تحریم‌های اقتصادی و عدم اطمینان درباره دولت نوظهور تحت رهبری "محمد الجولانی" دانست. در این میان، چرا دینار عراق روزانه در بازار نوسان می‌کند و به طور مداوم بیش از ۲۰۰۰۰ دینار بالاتر از نرخ رسمی بانک مرکزی برای هر ۱۰۰ دلار معامله می‌شود؟ انتظار می‌رود عراق در اوایل سال آینده روند صدور دلار‌های نقدی را تغییر دهد. به جای بانک مرکزی، چندین بانک به صورت روزانه برای گردشگرانی که از طریق فرودگاه به خارج از کشور سفر می‌کنند، دلار نقد صادر خواهند کرد. در حال حاضر این سیستم در فرودگاه‌های اقلیم کردستان در مقایسه با فرودگاه‌های مرکز و جنوب عراق متفاوت است. در حال حاضر، بانک تجارت عراق که مسئول صدور دلار برای گردشگران در فرودگاه‌های اربیل و سلیمانیه است تنها بخش کوچکی از دلار را با نرخ و ارزش بانک مرکزی در اختیار مسافرانی قرار می‌دهد که از این فرودگاه‌ها خارج می‌شوند. در مقابل، علیرغم محدودیت تعیین شده بانک مرکزی برای نقدینگی روزانه برای گردشگران، مسافران سایر فرودگاه‌ها روزانه مقادیر قابل توجهی بیشتری دلار دریافت می‌کنند. این اختلاف بدان خاطر است که سایر معاملات دلاری باید از طریق بانک‌ها و اعتبارات انجام شوند. بانک مرکزی عراق در سال جاری در مقایسه با سال گذشته تغییرات قابل توجهی را در زمینه صدور دلار نقدی و حواله اعمال کرده است. مجموع حواله‌ها از ۵۸ میلیارد دلار فراتر رفته در حالی که صدور نقدی تنها ۳.۸ میلیارد دلار است. در مقابل، مجموع حواله‌ها در سال گذشته ۳۷.۶ میلیارد دلار بود که میزان انتشار نقدی آن ۹.۱ میلیارد دلار بوده است. اگرچه میزان انتشار نقدی امسال کمتر از نصف سال گذشته بوده، اما میانگین تفاوت بین قیمت‌های بازار و نرخ‌های بانک مرکزی برای ۱۰۰ دلار تقریبا بدون تغییر باقی مانده است. نکته کلیدی دیگر در رابطه با ارز‌ها آن است که ارزش تمامی ارز‌ها از جمله دلار آمریکا در سال جاری بی ثبات بوده است. دلار آمریکا که به طور گسترده برای تجارت جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد نوسان داشته و در برابر برخی ارز‌ها با کاهش ارزش مواجه شده و در برابر برخی ارز‌ها افزایش ارزش داشته است. با نگاهی به چشم انداز‌های پیش‌بینی شده توسط نهاد‌های مالی و بانکی، چون سیتی بانک، جی پی مورگان و دویچه بانک می‌توان گفت که دلار امریکا قوی‌تر خواهد شد و عدم اطمینان در مورد ارزش سایر ارز‌ها در برابر آن وجود خواهد داشت. این امر به تغییرات بالقوه سیاست توسط دولت ایالات متحده، از جمله افزایش احتمالی تعرفه ها، افزایش تورم و رشد اقتصادی پیش بینی شده امریکا در سال ۲۰۲۵ نسبت داده می‌شود".

 آیا ارزش دینار عراق در سال ۲۰۲۵ کاهش می‌یابد؟

این مرکز پژوهشی کُردی در ادامه با اشاره به چشم انداز دینار در سال پیش رو می‌نویسد:" در سال ۲۰۲۴، میزان پول صادر شده از طریق حواله نسبت به سال قبل از آن ۳۲ درصد افزایش یافته این در حالیست که مقدار نقدینگی ۵۶ درصد کاهش یافته است. با این وجود، نکته جالب توجه آن است که ارزش دلار نه با همان نرخ کاهش عرضه نقدی به بازار کاهش یافته و نه تغییرات قابل توجهی از خود نشان داده است. در سال جاری، مجموع وجوه نقد و حواله صادر شده توسط بانک مرکزی عراق از ۶۲ میلیارد دلار گذشت. از این میزان، حواله‌ها بیش از ۵۸ میلیارد دلار بوده در حالی که صدور اوراق نقدی به به ۳.۸ میلیارد دلار کاهش یافته است. یکی دیگر از جزئیات قابل توجه از داده‌های بانک مرکزی عراق، نوسان در مقدار کل پول چاپ شده است. براساس داده‌ها تا تاریخ ۳۱ اکتبر ۲۰۲۴ کل پول چاپ شده توسط بانک مرکزی ۱۰۴.۱ تریلیون دینار بوده این در حالیست که تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۴، این مقدار به ۱۰۱.۳ تریلیون دینار کاهش یافت. از این مجموع، کمتر از ۱۰ درصد در داخل بانک‌ها نگهداری می‌شود، در حالی که بیش از ۹۰ درصد در خارج از سیستم بانکی در گردش است. این حجم قابل توجه نقدینگی خارج از بانک‌ها بیش از صدور دلار نقدی توسط بانک مرکزی از ظرفیت بالقوه برای تاثیرگذاری بر قیمت دلار در بازار برخوردار هستند". 
مرکز تحقیقاتی "روداو" در ادامه با اشاره به چشم انداز ریال ایران، لیر ترکیه و پوند سوریه در سال ۲۰۲۵ میلاید می‌نویسد:"ریال ایران از سال ۲۰۱۸ میلادی به این سو نزدیک به ۹۰ درصد از ارزش خود را در برابر دلار امریکا از دست داده است. نرخ هر دلار تا ۱۸ دسامبر ۲۰۲۴ به ۷۷۷۰۰۰ ریال رسید، یعنی ۱۰۰ دلار اکنون معادل بیش از ۷.۷ میلیون ریال ایران است که پایین‌ترین سطح خود را در برابر دلار نشان می‌دهد. با روی کار آمدن رئیس جمهور جدید ایالات متحده در سال آینده، نوسانات بیش تری برای ارز ایران پیش بینی می‌شود. در مورد لیر ترکیه سال گذشته پیش بینی شد که یک سوم ارزش خود را در برابر دلار آمریکا تا سال ۲۰۲۴ از دست خواهد داد. در حال حاضر، کاهش ارزش لیر ترکیه در برابر دلار به صورت روزانه ادامه دارد و اخیرا به پایین‌ترین سطح خود رسید و یک دلار امریکا از ۳۵ لیر ترکیه عبور کرد. همانند ریال ایران، لیر ترکیه در پنج سال گذشته بیش از ۹۰ درصد ارزش خود را در برابر دلار آمریکا از دست داده است. در سال ۲۰۱۸، یک دلار معادل ۴.۵ لیر بود. اکنون این نسبت به ۳۵ لیر رسیده است. این کاهش شدید تا حد زیادی به کسری مالی رو به رشد نسبت داده می‌شود که تا پایان نوامبر ۲۰۲۴ به ۱۶.۶ میلیارد لیر رسید، در حالی که کسری نقدینگی به ۶۲.۲ میلیارد لیر افزایش یافت. این چالش‌ها با وجود انتظارات مداوم برای بدتر شدن تورم در ترکیه ادامه دارد. بر اساس اطلاعات سازمان ملل ۹۰ درصد جمعیت سوریه زیر خط فقر زندگی می‌کنند. پس از سقوط و کناره گیری بشار اسد، او اقتصادی را برجای گذاشت که برای احیای آن نیاز به ده‌ها میلیارد دلار سرمایه وجود دارد. واحد پول ملی سوریه نیز دستخوش تغییرات مهمی شده است، از جمله چاپ مجدد پوند سوریه برای حذف چهره بشار اسد و رفع کاهش ارزش آن. از زمان آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، پوند سوریه بیش از ۹۰ درصد ارزش خود را در برابر دلار آمریکا از دست داده است. در روز‌های منتهی به خروج اسد، یک دلار آمریکا به ۳۰ هزار پوند سوریه رسید، در حالی که پیش از بحران سوریه، هر دلار ۵۰ پوند سوریه بود. در حال حاضر، در بازار سوریه با نرخ‌هایی بین ۱۰۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ پوند سوریه به ازای هر دلار آمریکا یا تقریبا ۱۰۰ دلار برای ۱ تا ۱.۵ میلیون پوند سوریه معامله صورت می‌گیرد. نکته جالب توجه اینجاست که در بازار‌های عراق و اقلیم کردستان، پوند سوریه ارزش بالاتری در مقایسه با داخل سوریه دارد. ارزش پول جدید سوریه که ترکیه برای چاپ آن پیشنهاد یاری رسانی به دمشق را ارائه داده به دلیل نامشخص بودن ذخایر بانک مرکزی و کل مبلغی که قرار است چاپ شود، برای سال آینده در وضعیتی نامعلوم باقی مانده است. در نتیجه، آینده پوند سوریه و ارزش آن در برابر دلار آمریکا در سال ۲۰۲۵ نامشخص است".

تاثیر نوسانات دلار بر ارز‌های جهانی در سال ۲۰۲۵

این اندیشکده در ادامه با اشاره به چشم انداز تاثیر نوسانات دلار بر ارز‌های کشور‌های جهان در سال پیش روی میلادی می‌نویسد:" دلار آمریکا به عنوان ارزی که در سطح جهانی معامله می‌شود، تقریبا یک سوم اقتصاد جهان را تشکیل می‌دهد. در سال ۲۰۲۴، به دلیل سیاست‌های فدرال رزرو ایالات متحده، دلار عملکرد متفاوتی را تجربه کرد: کاهش ارزش در برابر برخی ارز‌ها در حالی که در برابر ارز‌های دیگر به ویژه ارز‌های خاورمیانه، از جمله ترکیه، ایران و سوریه، با نرخ‌های متفاوت افزایش یافت. ارزش دلار آمریکا در سال جاری میلادی در برابر بات تایلند ۱۱.۵ درصد، در برابر پوند انگلیس ۸.۱ درصد، در برابر کرون سوئد ۶ درصد و در برابر یورو ۴.۴ درصد کاهش یافت. در مقابل، ارزش دلار امریکا در سال جاری در برابر لیر ترکیه ۲۴.۸ درصد، در برابر پول برزیل ۸.۳ درصد و در برابر روپیه هند ۱.۱ درصد افزایش یافت. سال ۲۰۲۴ به عنوان یک دوره پرتلاطم برای بازار‌های مالی با شوک‌هایی در تورم، سیاست‌های بانک مرکزی، تغییرات ارز دیجیتال و رشد اقتصادی مشخص شد. با این وجود، وضعیت اقتصاد جهانی، تجارت بین‌الملل و چشم‌انداز ارز‌ها در سال ۲۰۲۵ تا حد زیادی به سیاست‌هایی بستگی خواهد داشت که پس از تحلیف رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده از سوی واشنگتن اجرا خواهند شد. ایالات متحده به عنوان بزرگترین اقتصاد جهان، ۳۰.۳ تریلیون دلار از اقتصاد ۱۱۵ تریلیون دلاری جهان را به خود اختصاص داده که تاثیر جهت گیری آن کشور برای آینده ثبات ارز را به شدت حائر اهمیت می‌سازد".

این مرکز تحقیقاتی در بخش پایانی گزارش تحلیلی خود می‌نویسد:" تغییرات در ارزش یا کاهش ارزش یک ارز به طور کلی دو اثر مهم دارد. از یک طرف می‌تواند تولید داخلی را تقویت کنند، صادرات را تقویت نماید و گردشگران خارجی را جذب کند. از سوی دیگر، به دلیل افزایش هزینه ها، توانایی واردات کالا و خدمات را کاهش داده، ظرفیت تولید صنایع داخلی متکی به کالا‌های وارداتی را کاهش می‌دهد و توانایی شهروندان برای سفر به خارج از کشور را کاهش خواهد داد. سال آینده، سیاست‌های دولت جدید آمریکا و تحولات ژئوپولیتیکی ممکن است بر ریال ایران، لیر ترکیه و پوند سوریه و سایر ارز‌های جهانی تأثیر بگذارد. علاوه بر این، دینار عراق با وجود تغییرات مداوم در سیستم بانکی، پیشرفت‌های دیجیتالی‌سازی، افزایش اتکا به نقل و انتقال پول مبتنی بر سوئیفت، کاهش تراکنش‌های نقدی و افزایش حواله‌ها، تحت‌تاثیر ورود و خروج دلار آمریکا قرار دارد. فرض کنید دینار عراق در اوایل سال آینده در برابر دلار آمریکا نوسان داشته باشد. در این صورت، احتمالا بیش از آن که تحت تاثیر عرضه نقدی بانک مرکزی عراق باشد متاثر از تقاضای بازرگانان و افراد فعال در بازار‌های دلاری عراق و اقلیم کردستان خواهد بود. اگر بازار‌ها صرفا به عرضه نقدی بانک مرکزی گره می‌خوردند، دینار در برابر دلار باید به نسبت کاهش عرضه نقدی سال جاری با کاهش ارزش مواجه می‌شد. هر گونه کاهش ارزش دینار عراق در بازار بیش از آن که وابسته به عرضه دلار‌های نقدی بانک مرکزی عراق به بازار باشد تحت تاثیر سیاست‌های مالی ایالات متحده در قبال عراق خواهد بود".