افزایش هزینه اکتشاف معادن به علت تحریم / توسعه کند معدن، کشور را در منطقه عقب می‌اندازد

اقتصاد آنلاین - باران شاکری؛ ایران، با دارا بودن ذخایر معدنی متنوع و گسترده، می‌تواند به یکی از قطب‌های تولید مواد معدنی در جهان تبدیل شود‌ اما برای تحقق این پتانسیل، نیازمند تحولی اساسی در صنعت معدن است.

با توجه به محدودیت منابع انرژی فسیلی و افزایش تقاضا برای فلزات استراتژیک، سرمایه‌گذاری در فرآوری مواد معدنی، نه تنها به امنیت اقتصادی کشور کمک می‌کند، بلکه می‌تواند ایران را به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی تبدیل کند.

بهروز برنا، کارشناس و مشاور شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (ایمپاسکو) در این خصوص به خبرنگار اقتصاد آنلاین گفت: با توجه به اهمیت روز افزون بازار مواد معدنی و وابستگی صنایع مدرن به مواد با ارزش افزوده بالا، سرمایه‌گذاری در اکتشافات مواد معدنی، علی‌رغم ریسک و هزینه‌های بالا، یک ضرورت است؛ این امر نه تنها به توسعه بخش معدن کمک می‌کند بلکه می‌تواند منجر به ایجاد ارزش افزوده و رشد اقتصادی در کشور شود.

وی ادامه داد: با وجود رُخنمون‌های معدنی که نشان از پتانسیل بالای کشورمان در حوزه معدن دارد، نبود تجهیزات و امکانات پیشرفته ناشی از تحریم‌ها، هزینه‌های اکتشاف را افزایش داده که در نهایت منجر به افزایش قیمت تمام شده ما نسبت به سایر کشورها شده است.

ضرورت تغییر رویکرد در استخراج مواد معدنی

برنا اضافه کرد: از طرفی دیگر، بحث فرآوری و روش‌های دانش بنیان و روش‌هایی که در کشورهای مدرن انجام می‌شود دارای اهمیت است لذا باید ارتباطات بین‌المللی به شکلی باشد که ما نیز بتوانیم در این زمینه وارد شده و موفق عمل کنیم. 

برنا اظهار داشت: امروزه، عیار اقتصادی بسیاری از مواد معدنی به دلیل پیشرفت‌ روش‌های فرآوری، کاهش یافته است. در گذشته، معادن شدادی ما مس‌هایی با عیار حداقل ۴ درصد استخراج می‌کردند؛ یعنی برای استخراج یک ماده معدنی، وجود حداقل ۴ درصد مس در آن‌ها ضروری بود اما اکنون، عیار اقتصادی مس به ۰.۱۵ درصد کاهش یافته است؛ این کاهش چشمگیر نشان‌دهنده این است که دنیای امروز یک دنیای رقابتی است و باید برای ارزش افزوده مواد معدنی، به فرآوری و صنایع معدنی توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

وی تاکید کرد: با بررسی دقیق مواد معدنی به ویژه فلزات، متوجه می‌شویم که بسیاری از دپوهای باطله، حاوی مواد معدنی با ارزشی هستند که نشان می‌دهد ما هنوز نتوانستیم فرآیند بازیافت مواد معدنی را به طور کامل و موثر اجرا کنیم.

وی توضیح داد: ما باید کل زنجیره ارزش یعنی چهار حلقه اکتشاف، استخراج، فرآوری و صنایع معدنی را در نظر بگیریم؛ به عنوان نمونه، در حین کار ممکن است ما یک کنسانتره تولید کنیم و قصد فروش آن را داشته باشیم، اما اگر همین کنسانتره را به یک ماده معدنی خاص یا آلیاژی تبدیل کنیم قطعا ارزش و سودآوری بسیار بیشتری را به همراه خواهد داشت.

مشاور شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (ایمپاسکو) در ادامه گفت: ورود افراد غیر متخصص به حوزه معدنکاری و استفاده نادرست از تجهیزات مانند بولدوزر، منجر به تخریب رگه‌های معدنی با ارزش و دفن شدن آن‌ها در زیر خاک می‌شود. 

وی اضافه کرد: در بسیاری از مناطق، در مواجه با ماده معدنی باارزش، از روشی مینیاتوری استفاده می‌کنند؛ یعنی تا حد امکان سنگ‌جوری می‌کنند و دپوهای سنگ به وجود آمده با عیارهای مختلف (کم عیار، متوسط عیار و پرعیار) از یکدیگر جدا شده و در نهایت پس از مخلوط سازی مناسب، به عنوان خوراک به کارخانه‌های فرآوری ارسال می‌شوند.

برنا با اشاره به اینکه بیشتر معادن به صورت لقمه‌خوری کار می‌کنند، افزود: شاید الان در بخش‌های مختلف اعم از آهن، سرب و روی و مس پیشرفت‌های چشمگیری داشتیم  اما باید این رویکرد را در مورد سایر مواد معدنی نیز اعمال کنیم چرا که این رویکرد ناقص باعث می‌شود نتوانیم حرف اول را در عرصه اقتصاد جهانی بزنیم.

باطله‌ها، گنجینه‌های پنهان؛ ضرورت جدی بازیافت مواد معدنی

وی اظهار داشت: کشور ما دارای ۶۰ پلایای بزرگ است که حاوی شورابه‌های غنی از مواد معدنی هستند؛ پلایای خور و بیابانک نمونه‌ای موفق از بهره‌‍‌برداری از این پتانسیل است و هم اکنون منیزیم، پتاسیم و نمک از آن استخراج می‌شود  که پیش‌بینی می‌شود مواد ارزشمند دیگری نیز در آن‌ها وجود داشته باشد.

مشاور شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران اضافه کرد: با وجود پتانسیل بالای پلایای قم، اما همچنان نتوانستیم به طور کامل از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم و نیازمند یک مدیریت جامع و برنامه‌ریزی دقیق از این منابع ارزشمند هستیم.

وی افزود: در شورابه‌های کشور، امکان وجود موادی مانند لیتیم نیز وجود دارد البته هر شورابه‌‌ای اینطور نیست به شرط اینکه مواد تغذیه کننده آبراه‌هایی که وارد شورابه‌ها می‌شوند به گرانیت‌های پایدار(پگماتیت‌ها) وصل باشند چرا که پگماتیت‌ها سنگ مادر لیتیم هستند.

برنا در خصوص کرومیت‌ها در کشور، اظهار داشت: کانسارهای کرومیت ما به صورت لایه‌ای در کمربند آلپ – هیمالیا قرار دارند و به دلیل شکل خاصشان، استخراج و قاچاق آن‌ها به راحتی انجام می‌شود.

وی توضیح داد: سال‌هاست که عادت به فروش خام مواد معدنی و قاچاق آن به کشورهایی مانند چین داریم همچنین در گذشته، دزدی‌های گسترده‌ای از معادن کرومیت صورت می‌گرفت و مواد معدنی به صورت غیرقانونی به دلالان و کشور چین فروخته شده بود بنابراین لازم است دولت در بخش مواد معدنی، حضور مداوم و جدی داشته باشد.

برنا بیان کرد: بدون حمایت دولت، پروژه‌های بزرگی مانند توسعه پلایای خوروبیابانک و بهره‌برداری از معدن تیتانیوم کهنوج رونق نمی‌گرفت لذا ذخایر تیتانیوم و فسفات منطقه سرعوی ارومیه که سال‌هاست شناسایی شده است، بدون حمایت دولت به مرحله بهره‌برداری نخواهد رسید.

وی گفت: در کشور ذخایر فسفات فراوانی در مناطقی مانند جیرود وجود دارد که به دلیل عیار پایین، استخراج آن‌ها توجیه اقتصادی برای بخش خصوصی ندارد بنابراین این ذخایر بلااستفاده مانده‌اند و دولت باید با تدوین سیاست‌های مناسب و ارائه حمایت‌های مالی و فنی، شرایط را برای بهره‌برداری از این ذخایر فراهم کند.

برنا با اشاره به اینکه اکتشافات معدنی در کشور باید با سرعت بیشتری انجام شوند، توضیح داد: کندی روند اکتشاف و بهره‌برداری از معادن باعث می‌شود کشورهای رقیب مانند عربستان، قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان از ما پیشی بگیرند؛ در حال حاضر عربستان توجه خاصی به مواد معدنی داشته و ذخایر خوب و بالقوه‌ای را کشف کرده است. این کشورها که در گذشته از نظر معدنی توسعه‌یافته نبودند اکنون ‌با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق، توانسته‌اند ذخایر قابل توجهی را کشف و بهره‌برداری کنند.

 وی گفت: اگرچه ایران از مزایای دسترسی به آب‌های آزاد، نفت و گاز ارزان برخوردار است، اما فقدان مدیریت یکپارچه و برنامه‌ریزی بلندمدت در حوزه معدن، باعث شده تا از این پتانسیل‌ها به خوبی استفاده نشود.

مخالفت‌های محلی و سرقت‌ها، معضل جدید معادن

مشاور شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران گفت: فعالیت‌های معدن‌کاری در منطقه، علاوه بر چالش‌های زیست‌محیطی و تخریب منابع طبیعی، با مخالفت‌های جدی جوامع محلی روبروست؛ متاسفانه در آذربایجان که تاکنون سابقه سرقت از انبارهای مواد معدنی نداشتیم، اخیراً شاهد سرقت گسترده از دپوهای طلای اندریان و تبدیل منازل به مراکز فرآوری بوده‌ایم.

برنا ادمه داد: وابستگی اقتصادی جوامع محلی به منابع طبیعی، مانند معادن، می‌تواند منجر به شکل‌گیری یک فرهنگ معین شود. به عنوان مثال زمانی که مردم برای تأمین معاش خود به این منابع وابسته شوند، تغییر این الگوی رفتاری بسیار سخت خواهد بود؛ این موضوع را می‌توان در مورد قاچاق سوخت نیز مشاهده کرد، جایی که نسل‌ها به این فعالیت وابسته شده‌اند و اصلاح آن، بسیار سخت و پرهزینه خواهد بود.

وی تأکید کرد: به نظر من، ما در بخش‌های مرتبط با معدن دچار قصور شده‌ایم؛ در طول سال‌هایی که در وزارتخانه‌های مختلف از جمله معادن و فلزات، صنایع و معادن و وزارت صمت فعالیت داشتم، متوجه شدم که چابکی ما در زمانی که وزارتخانه مستقل معادن و فلزات داشتیم، بیشتر بود.

 به گفته برنا، برای کشوری که جزو رتبه‌های برتر معدنی در دنیاست، داشتن یک نهاد تصمیم‌گیر سریع و چابک ضروری است.

مشاور شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (ایمپاسکو) ادامه داد: اگر فرضا یک وزارتخانه منابع طبیعی داشته باشیم که مدیریت زمین در یک جا متمرکز باشد طبیعتا بسیاری از مسائل مرتبط با منابع طبیعی و محیط زیست را نخواهیم داشت. 

وی گفت: هر فعالیت معدنی می‌بایست الزاماً به ارزیابی دقیق اثرات زیست‌محیطی و منابع طبیعی بپردازد و این امر جزئی جدایی‌ناپذیر از فرآیند بهره‌برداری است که دستورالعمل‌های مشخصی  در این خصوص وجود دارد؛ اما سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا مبالغ قابل توجهی که به عنوان حقوق دولتی معادن برای حفاظت از محیط زیست دریافت می‌شود، واقعاً صرف این منظور می‌شود؟

برنا توضیح داد: یک جراح پس از عمل جراحی، اقدام به بخیه و ترمیم زخم می‌کند؛ در صنعت معدن نیز باید پس از اتمام عملیات استخراج، اقدامات احیای محیط زیست انجام شود که این اقدامات شامل برداشت لایه روئی خاک، کاشت گیاهان مناسب و بازگرداندن گونه‌های گیاهی بومی به منطقه است که با انجام این مراحل، محیط زیست به طور طبیعی احیا می‌شود.

برنا در پایان گفت: با وجود ذخایر غنی معدنی، چرا تنها به تماشای آن‌ها می‌نشینیم؟ با برنامه‌ریزی دقیق و اجرای صحیح اقدامات احیایی، می‌توانیم هم از منابع معدنی بهره‌برداری کنیم و هم به حفظ محیط زیست کمک کنیم.