دوئل انتخاباتی در سرزمین وسترن / تفاوت برنامه‌های هریس و ترامپ برای ایران و خاورمیانه چیست؟

اقتصاد آنلاین - محمد بیات؛ کمتر از ۲۴ ساعت مانده به راند پایانی انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا، نتایج آخرین نظرسنجی از رقابت سخت و نفس‌گیر کاملا هریس معاون اول بایدن و دونالد ترامپ رئیس جمهور اسبق ایالات متحده حکایت دارد. براساس نظرسنجی انجام شده از سوی شبکه «ان.بی.سی» هریس و ترامپ هر دوبا ۴۶ درصد محبوبیت در وضعیت برابری قرار دارند. روزنامه واشنگتن پست در آخرین نظرسنجی خود با ضریب خطای ۳.۱ درصد از پیشتازی خفیف هریس در برابر ترامپ خبر داد. در این نظرسنجی خانم معاون اول ۴۸ درصد و ترامپ ۴۷ درصد از اقبال عمومی را به خود اختصاص دادند. براساس نظرسنجی انجام شده توسط شبکه «ای.بی.سی» نیز کاملا هریس با ۴۹ درصد در برابر ۴۶ درصد ترامپ همچنان پیشتاز انتخابات ریاست جمهوری است. با وجود پیشتازی ظاهری هریس اما به نظر می‌رسد همچنان رقابت تنگاتنگ میان هر دو نامزد در هفت ایالت دارای نوسان همچون میشگیان و ویسکانسین ادامه دارد. ترامپ با انتقاد از سیاست خاورمیانه‌ای بایدن، به جامعه عرب‌آمریکایی‌ها و مسلمانان وعده داده است که در صورت پیروزی در انتخابات به جنگ در غزه و لبنان پایان خواهد داد. 

آیا ترامپ سیاست خارجی پیشین خود را ادامه خواهد داد؟

از چند ماه قبل حزب جمهوری خواه برنامه این جریان سیاسی در قبال تهران را در صورت پیروزی مجدد در انتخابات منتشر کرد. این طرح، ادعای جلوگیری از دستیابی ایران به فناوری ساخت سلاح هسته‌ای، مهار ایران از طریق برقراری تحریم‌های گسترده، ارائه کمک‌های امنیتی به شرکای منطقه‌ای، حمایت از ایرانیان خارج نشین در برابر حکومت، توقف بازداشت خارجی‌ها توسط ایران، پایان دادن به حملات سایبری ایران علیه آمریکا و متحدان‌اش و توقف حمایت ایران از اعضای محور مقاومت از جمله برنامه‌های دولت دوم ترامپ در قبال ایران است. 

به گزارش موسسه «خاورمیانه» حزب جمهوری خواه در انتخابات سال ۲۰۲۴ دو شعار «ایستادن در کنار اسرائیل» و «بازگرداندن صلح به خاورمیانه» را در راس سیاست‌های خود قرار داده است. در ظاهر ترامپ، خواهان پایان یافتن سریع جنگ غزه پس از تکمیل عملیات نظامی ارتش اسرائیل است. رئیس جمهور سابق آمریکا در ابتدای جنگ به دلیل فقدان آمادگی دولت نتانیاهو به انتقاد از وی پرداخته بود و در ادامه به نقد سیاست نظامی اسرائیل به خاطر مخدوش شدن تصویر این رژیم در افکار عمومی پرداخت.

در خصوص سیاست خاورمیانه‌ای ترامپ در دولت دوم، دو دیدگاه متفاوت وجود دارد. نخست آنکه وی به مانند دوره نخست ریاست جمهوری سیاست «فشار حداکثری، اقدامات نظامی هدفمند، عدم تمایل برای پیشبرد دیپلماسی هسته‌ای در قبال ایران»، «عدم اولویت قائل شدن برای مسائل حقوق بشری و تمرکز بر همکاری در حوزه انرژی و همکاری اقتصادی»، «روابط خوب با رهبران اقتدارگرا مانند اردوغان، السیسی، نتانیاهو و محمد بن سلمان» و «توسعه صلح ابراهیم از طریق عادی سازی روابط ریاض- تل‌آویو» و «وضع ممنوعیت مهاجرت بر کشورهای مسلمان» را اتخاذ خواهد کرد. گروهی دیگر اما معتقدند با توجه به صحبت‌های وی در کمپین‌های انتخاباتی این امکان وجود دارد که با توجه به اولویت‌های استراتژیک ایالات متحده در قبال منطقه شمال اقیانوس هند، دولت دوم وی به سمت ابراز تمایل نسبت به دیپلماسی اتمی و کاهش تحریم‌های ایران و پایان دادن به جنگ غزه حرکت کند. 

در این میان یکی از نشانه‌های تغییر سیاست خاورمیانه آمریکا لحن انتقادی وی نسبت به شخص نتانیاهو و سیاست جنگی رژیم در جنگ غزه و بی‌توجهی آن‌ها نسبت به متغیر افکار عمومی است. اتخاذ چنین ادبیاتی سبب ایجاد این گمانه‌زنی در میان برخی از تحلیلگران شد که ترامپ به دلیل تغییر رویکرد نتانیاهو در هنگام پیروزی بایدن در انتخابات ۲۰۲۰ قصد دارد تا وی را تنبیه و سیاست متفاوتی اتخاذ کند. با این حال پس از سفر نتانیاهو به واشنگتن، نتانیاهو و ترامپ بار دیگر دیدار کرده و بر روابط ادامه روابط مستحکم قبل تاکید نمودند. برخی تحلیل‌گران معتقدند ترامپ از نتانیاهو خواسته تا پیش از فراسیدن سال ۲۰۲۵ تمام اقدامات میدانی لازم را انجام و سپس برای توافق صلح آماده شود. 

هریس ادامه دهنده راه بایدن در خاورمیانه

هریس آسیایی تبار به عنوان شخصیتی حقوقی و معاون اول بایدن با آنکه تجربه‌ای منحصر به فرد در حوزه سیاست خارجی به دست آورده اما اساسا دارای ایده‌های موثر یا پخته‌ای در حوزه سیاست خارجی نیست و بیشتر براساس توصیه مشاوران دولتی- اندیشکده‌ها مواضع خود را تنظیم می‌کند. به عبارت دیگر اگر وی در انتخابات ماه نوامبر موفق به شکست ترامپ شود، پرونده‌های مهمی همچون چین، جنگ اوکراین و بحران خاورمیانه باید آماده مشورت دادن به «خانم رئیس جمهور» باشند! برهمین اساس ارتباط‌گیری با مشاوران و مسئولان دفاتر منطقه‌ای کاخ سفید امری کلیدی در دوران جدید است. پیش‌بینی می‌شود هریس سیاست دولت بایدن را در سال‌های ابتدایی دولت خود ادامه داده و تغییری جدی در راهبرد آمریکا در قبال ایران، منطقه خاورمیانه و کشورهای همسایه را شاهد نباشیم. 

در سال ۲۰۱۵ هریس از توافقنامه برجام حمایت کرد. هنگامی که ترامپ فرمان خروج از این توافقنامه را در سال ۲۰۱۷ امضا نمود، هریس اقدام رئیس جمهور وقت را «بی‌پروایانه» و «تصمیمی بر ضد منافع ملی» توصیف کرد. از نظر پایگاه حزبی، هریس را می‌توان یک سیاست معتقد به اندیشه «ویلسونی» در حوزه سیاست خارجی دانست که قصد دارد نفوذ فزاینده چین، روسیه و ایران را با همکاری شرکای بین‌المللی، به ویژه اعضای ناتو مهار نماید. در سال ۲۰۱۹ هریس در جریان رقابت‌های انتخاباتی ۲۰۲۰ اعلام کرد که دولت آن‌ها برای پیوستن مجدد به برجام به شرط پایبندی ایران برنامه‌ریزی خواهد کرد. بازخوانی این مواضع نشان می‌دهد که در حوزه اتمی امکان تعامل با دولت احتمالی هریس وجود دارد. 
 نقطه تنش میان ایران و دولت دموکرات هریس اما انتقادات حقوق بشری وی علیه تهران است. او در جریان ناآرامی ۱۴۰۱ به شدت ایران را محکوم و خواستار اخراج ایران از کمیسیون مقام زن سازمان ملل شد. دیگر نکته جالب توجه آن که در کمپین ۲۰۲۴ دموکرات‌ها لحن آنها در قبال ایران تغییر کرده و از «حمله هدفمند» به اهداف مرتبط با ایران در دوران بایدن سخن گفته و ترامپ را متهم به «ضعف» و «بی‌تفاوتی» در قبال تهران می‌کنند!

در پرونده‌های منطقه‌ای نیز راهبرد تداوم دولت بایدن دیده می‌شود. به عنوان مثال در پرونده جنگ غزه، هریس علاقه مند به پایان جنگ و آغاز فرآیند بازسازی در این باریکه فلسطینی نشین زیر نظر سازوکار متشکل از عناصر تشکیلات خودگردان، نیروهای مدنی، کشورهای عربی و سازمان ملل متحد است. از دل پایان این مناقشه واشنگتن امیدوار است بتواند ماموریت نیمه تمام عادی سازی روابط پادشاهی سعودی و تل‌آویو را به پایان رسانده و عملاً تل‌آویو را وارد نظم امنیتی منطقه کند. تحقق این امر زمینه لازم برای عملیاتی سازی کریدور «هند-خاورمیانه- اروپا» و ایجاد مسیر رقیب برای «یک کمربند- یک جاده» را فراهم خواهد کرد. در نظر دموکرات‌ها همزمانی عادی سازی روابط سعودی- اسرائیل و پایان جنگ غزه زمینه برای آغاز جدی مذاکرات دو دولت برای پایان یافتن مناقشه فلسطین و رژیم صهیونیستی را فراهم خواهد کرد. با آنکه پیش از ۲۰۲۰، هریس یکی از منتقدان سیاست‌های عربستان سعودی و اقدامات این کشور در جنگ یمن بوده، اما پیش‌بینی می‌شود وی نیز ادامه دهنده راه بایدن برای تعمیق روابط راهبردی نظامی- اقتصادی با پادشاهی سعودی باشد. در مسئله یمن با آنکه در ابتدا هریس از پایان یافتن جنگ یمن و خروج انصارالله از لیست گروه‌های تروریستی حمایت کرد اما پس از جنگ غزه و آغاز عملیات مقاومت یمن در محدوده دریای سرخ معاون اول بایدن از حمله مواضع انصار الله به بهانه کاهش توان عملیاتی آن‌ها حمایت می‌کند. در پرونده سوریه نیز به مانند گذشته پیش‌بینی می‌شود آمریکایی‌ها به دنبال حفظ مواضع خود در شمال شرق این کشور، توسعه تحریم‌های سزار و بازنگه داشتن کانال‌های بشردوستانه باشند.

پیروز نهایی این دور از انتخابات آمریکا می‌تواند آینده هژمونی ایالات متحده در نظم بین‌المللی را تضمین کرده یا آنکه وارث امپراطوری شکست خورده‌ای باشد که نتوانست در رقابت قدرت‌های بزرگ جلوی پیش‌روی چین، روسیه، ایران و سایر قدرت‌های نوظهور و تجدیدنظر طلب را بگیرد. در این کارزار منطقه خاورمیانه به دلیل قرار داشتن در میانه سه قاره مهم جهان و همچنین میزبانی از بزرگ‌ترین منابع هیدروکربن جهان دارای جایگاهی ویژه در رقابت ژئواستراتژیک قدرت‌های جهانی است. عملیات انصارالله در محدوده دریای سرخ و تغییر مسیر شرکت‌های بزرگ کشتی رانی به سمت مسیر باستانی دماغه امیدنیک نشان دهنده میزان تاثیر تحولات جاری در منطقه شمال اقیانوس هند بر روی آینده تجارت جهانی است. پیروز نهایی انتخابات پنجم نوامبر فارغ از سیاست‌های احتمالی تیم سیاست خارجی خود، با چالش‌های فزاینده‌ای در منطقه غرب آسیا، به ویژه تشدید تنش میان تهران- تل‌آویو و تداوم جنگ در شرق مدیترانه مواجه خواهد بود.