بازار سیاه بنزین ناشی از قیمت ارزان آن است/ وارد منطقه بحرانی در ناترازی بنزین شده‌ایم

اقتصاد آنلاین- نیلوفر عباس زاده؛ ناترازی بنزین، منجر به بروز مشکلاتی اعم از کسری بودجه، افزایش مصرف، ترافیک، آلودگی هوا، بازار سیاه بنزین سوپر و کمبود بنزین شده است. دولت‌ها همواره با این ناترازی دست و پنجه نرم کرده‌اند اما جرأت اصلاح ریشه‌ای این موضوع را نداشته‌اند و همین عدم اصلاح در طول زمان، اکنون ناترازی بنزین را به سطوح بحرانی رسانده است. دولت برای درمان موقت این ناترازی اقدام به واردات 4 میلیارد دلار بنزین کرده اما علی‌رغم این اقدام، همچنان بنزین با کیفیت و با اکتان بالا (سوپر) در جایگاه‌های سوخت تقریبا یافت نمی‌شود و همین امر باعث نارضایتی مردم شده است. در کنار این، خبرها از شکل‌گیری بازار سیاه بنزین سوپر با نرخ‌های بسیار بالاتر از قیمت مصوب حکایت دارد اما برای حل این مشکلات چه ‌می‌توان کرد؟

در همین خصوص اقتصاد آنلاین با محمدصادق مهرجویی، کارشناس حوزه انرژی به گفت‌وگو پرداخت.

مهرجویی درخصوص کمبود بنزین سوپر در جایگاه‌های سوخت گفت: زمانی که ناترازی به حد زیادی برسد، برای جبران آن مجبور به واردات بنزین می‌شویم. ایران از آن دست کشورهایی است که ناترازی بسیاری دارد. میانگین مصرف بنزین در هفته اول مهر ماه با توجه به بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها، تقریبا به ۱۳۳ میلیون لیتر در روز رسید. درواقع از اوایل سال ۱۴۰۳ تا شهریور ماه همین سال، حجم مصرفی بنزین بالایی را داشته‌ایم که این حجم مصرف در مهرماه ۱۴۰۳ به حداکثر خود رسید. این تفاوت مصرف در دوماه مذکور، برابر با میانگین رشد یک سال بنزین است. نکته اصلی اینجا است که با افزایش حجم مصرفی مهرماه به نسبت شهریورماه، تولید بنزین ما تغییر به خصوص و چشمگیری نداشته است. و همین امر باعث مازاد تقاضا و درنتیجه ناترازی شده است. نظر شخصی بنده این است که پالایش پخش منطقی است به دلیل ناترازی بنزین درجه‌های مختلف بنزین را باهم مخلوط کند و بنزین سوپر را که تقاضای قشر خاصی است، به بخش خصوصی بدهد. همین امر باعث کمبود بنزین سوپر می‌شود.

افزایش نامعقول تقاضای بنزین، نتیجه عدم عرضه بنزین به قیمت واقعی

این کارشناس انرژی گفت: موضوع بازار سیاه برای الان نیست. بلکه این مشکل از قبل هم وجود داشته است و واقعه جدیدی نیست. عدم عرضه بنزین سوپر با قیمت واقعی برای تقاضاکننده به سیاست‌های کلان نظام و وزارت اقتصاد برمی‌گردد. راهکاری که وجود دارد این است که بنزین سوپر را به قیمت واقعی و تمام‌شده به قشر خاص و دارندگان ماشین لوکس عرضه کنیم. در صورت انجام این‌کار دولت به درآمد خود و مردم به خواسته خود خواهند رسید. روند افزایش مصرف امسال از سال ۱۴۰۱ پیروی نمی‌کند. دلیل این افزایش غیر معقول، عرضه نکردن بنزین به قیمت واقعی است. 

قیمت بنزین در ایران، کم تر ازاستاندارد جهانی

وی همچنین اضافه کرد: منطق نادرستی که وجود دارد این است که چون ایران کشور تولید کننده نفت خام است، پس باید حامل‌های انرژی را با قیمتی ارزان به دست مردم برسانیم. درصورتی که ما برعکس تمام دنیا عمل می‎‌کنیم؛ درتمام دنیا با تغییر قیمت جهانی نفت، قیمت فرآورده‌های آن نیز دستخوش تغییر می‌شود. اما ما برای تحقق عدالت اجتماعی انرژی‌های خود را به قیمتی بسیار ناچیز عرضه می‌کنیم درحالی که این کار بسیار اشتباه است. لذا می‌توان بنزین با کیفیت را صادر کرد و ارزاوری را افزایش داد. البته لازم به ذکر است که در دهه هشتاد، قانونی وضع شد که حامل‌های انرژی هرسال ۲۰ درصد افزایش پیدا کند تا به قیمت واقعی برسد. اما این قانون به دلیل تبعات سیاسی، اجتماعی و امنیتی اجرا نشد. 

وی ادامه داد: با توجه ادامه مشکل ناترازی، وارد منطقه بحرانی شده‌ایم. متاسفانه نصف درآمدهای نفتی ما خرج واردات بنزین می‎‌شود اما ما این بنزین را با قیمت فوق‌العاده ارزان به دست تقاضاکنندگان می‌دهیم. این درحالی است که می‌توان همین نفت را بیشتر صادر کرد و ارزآوری بالایی داشت.

راهکار رفع ناترازی بنزین

او در آخر گفت: برای اصلاح مشکل ناترازی بنزین، پیشنهادات و راهکارهای ما باید چندبعدی باشد. زیرا مسئله فرآورده‌های نفتی هم چندبعدی است. درواقع اگر ما صرفا قیمت را افزایش دهیم، لزوما مصرف‌کننده رفتار خود را اصلاح نمی‌کند. بررسی‌هایی که در وزارت نفت انجام شده نشان می‌دهد با افزایش قیمت از ۴ هزارتومان به ۱۲ هزارتومان، بعد از ۶ ماه اثر خود را بر روی رفتار مصرف‌کننده از دست می‌دهد. این راهکار خنثی است و درطولانی مدت اثری نخواهد داشت. از ابعادی که روی تغییر این وضعیت تاثیر دارد، می‌توان به تنوع در سبد سوختی، کنترل مصرف و جایگزینی خودروهای فرسوده اشاره کرد. علاوه بر موردهای مذکور می‌توان از خودروهای برقی و موتور سیکلت‌های برقی نیز استفاده کرد. دولت می‌تواند تعرفه واردات این دست از خودروها و موتورسیکلت‌ها را به صفر برساند و به واردکنندگان آن‌ها تسهیلات دهد. درحقیقت ما باید فشار را از روی مصرف بنزین برداریم. کمپانی‌های خودروسازی در ایران، می‌توانند بخشی از تولیدات خود را به تولید خودروهای برقی اختصاص دهند.