آموزش ایمنی و هوشمندسازی؛ دو بال توسعه صنعت معدن/ سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری چین در هوشمندسازی معادن

اقتصاد آنلاین - باران شاکری: کمتر از یک ماه گذشته یعنی ۳۱ شهریورماه بود که حادثه تلخ معدن زغالسنگ طبس اتفاق افتاد و ۵۲ نفر از هموطنان را در این حادثه از دست دادیم؛ این اتفاق باعث شد بار دیگر بحث‌های تاثیر هوشمند سازی در ایمنی معادن، ارتقا ایمنی معادن، استخراج سنتی از معادن واستحصال جدی‌تر گرفته شود.

حوادثی که در معادن کشور رخ می‌دهد شاید به دلیل نگاه درآمدی است که در بخش معدن وجود دارد یا اینکه به هرحال  وزرای صنعت، معدن وتجارت در سال های گذشته بیشتر وزرای خودرو یا لوازم خانگی بودند که طبیعتا با این وضعیت به بخش معدن توجه چندانی نشده است.

هرچند علت حادثه معدن طبس همچنان مشخص نشده اما بنظر می‌رسد تغییر در ساختار سازمانی وزارت صمت و حذف اداره کل نظارت بر معادنی در چندسال گذشته، تاثیرات منفی را در بخش معدن بر جای گذاشته است. به هر حال برخی کارشناسان معتقدند اگر هر سازمان و نهادی به صورت دقیق تر وظایف مربوط به خود را انجام دهند، می‌توان کم تر شاهد این حوادث بود.

تاثیر هوشمند سازی در ایمنی معادن نیز یکی از موارد مهمی است که می‌تواند در کاهش آمار حوادث معدنی تاثیر به سزایی داشته باشد. به همین خاطر این موضوع در میزگرد اقتصادی شبکه خبر با حضور دکتر اردشیر سعد محمدی، کارشناس و مدیرعامل هلدینگ سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات و بهاره خازنی، مجری طرح هوشمندسازی معادن و صنایع معدنی ایمیدرو، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

هوشمندسازی معادن، افزایش بهره‌وری را به دنبال دارد

اردشیر سعدمحمدی در پاسخ به اینکه اساسا وقتی راجع به هوشمندسازی صحبت می‎‌شود، از چه مولفه‌هایی صحبت می‌کنیم، گفت: هوشمندسازی در دنیا شکل جدی به خود گرفته به طوریکه اگرکشورهای پیشرفته در بخش معدنی را تقسیم بندی کنیم، در پنج سال گذشته در کشور استرالیا نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار و در کشور چین ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بخش هوشمندسازی معادن سرمایه‌گذاری شده است، در حالی که اعداد تولیدشان نیز با ما فاصله جدی دارد. 

وی ادامه داد: سال گذشته در استرالیا ۹۶۰ میلیون تن فقط سنگ آهن استخراج شد و در چین ۴ میلیارد و سیصد میلیون تن استخراج زغال سنگ شکل گرفت؛ یعنی از ۷.۵ میلیارد تنی که در دنیا وجود دارد، سهم ما حدود ۳ میلیون تن زغال خام و حدود ۱ میلیون و ششصد هزار تن کنسانتره است بنابراین بحث هوشمندسازی به دنبال افزایش بهره‌وری به لحاظ اقتصادی است.

سعدمحمدی ادامه داد: در بحث کنسانتره‌های فلزات اساسی، در واقع راندمان کارخانه‌های کنسانتره الان در دنیا بالای ۹۷.۵ درصد است؛ بدین معنا که قسمت اعظم فلز موجود در طبیعت تبدیل می‌شود به آن خالص سازی که شکل می‌گیرد بنابراین، میزان ماده‌ای که به صورت باطله به محیط زیست منتقل می‌شود بسیار کم است در نتیجه، مشکلات زیست محیطی ناشی از فرآیندهای اسیدشویی و راکتورهایی که درصد زیادی باطله تولید می‌کنند، به حداقل می‌رسد. بهره‌وری در این مسیر، یعنی افزایش سودآوری و رقابت‌پذیری شکل گرفته؛ هرچه سوددهی یک سیستم در این بخش بیشتر شود، قطعاً سرمایه‌گذاری بیشتری به سمت آن جذب شده و انگیزه برای سرمایه‌گذاری‌های آتی بیشتر خواهد شد.

سعدمحمدی با اشاره به اینکه هنوز به صورت جدی وارد حوزه هوشمندسازی معادن نشده‌ایم، گفت: در برخی از معادن بزرگ مانند مس سرچشمه، چهار سال پیش همایشی در خصوص سیستم واقعیت مجازی (VR) برگزار شد و مقالات خوبی از سوی دانشجویان و نخبگان ارائه شد؛ این نشان می‌دهد که از نظر علمی، ظرفیت‌های خوبی در کشور داریم؛ با استفاده از اتاق‌های کنترل سه بعدی و عینک‌های واقعیت مجازی، می‌توانیم به طور کامل عملیات معدنی را تحت کنترل داشته باشیم و از نظر فنی و ایمنی، عملکرد بهتری داشته باشیم، این فناوری در برخی از معادن بزرگ کشور پیاده‌سازی شده است اما برای گسترش آن به تمام سطوح و بخش‌های مختلف صنعت معدن، نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتری داریم. در حال حاضر، برای بهینه‌سازی فرآیندهای دیسپچینگ، کارخانه‌های فرآوری، استخراج معدن و افزایش راندمان، باید سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی را در این زمینه انجام دهیم.

همکاری دانشگاه‌ها و صنعت برای تربیت نیروی انسانی متخصص

وی با تأکید بر اهمیت آموزش در اجرای طرح‌های هوشمندسازی معادن، گفت: برای تحقق اهداف این طرح‌ها، باید یک برنامه آموزشی جامع تدوین شود تا نیروی انسانی متخصص و ماهری تربیت شده و بتواند از فناوری‌های نوین در حوزه معدن استفاده کند که برای تحقق این هدف لازم است  با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت و دانشگاه‌ها، تغییراتی در سرفصل‌های دروس رشته‌های معدنی ایجاد شود تا دانشجویان با آخرین دستاوردهای فناوری در این حوزه آشنا شوند لذا پرورش نیروی انسانی متخصص، صرفاً از طریق دانشگاه‌ها امکان‌پذیر نیست، شاید قسمتی را بتوانیم با آن جلو ببریم ولی قطع به یقین نیاز به آموزش‌های جدی، گنجاندن آن در سیلابس‌های درسی لیسانس و قسمت‌های بالاتر دارد که نهایتاً می‌توانیم با برنامه مدون و مشخص زماندار در مسیر باز شده هدایت را به عهده بگیریم و نتایج را هر ساله مورد ارزیابی قرار دهیم که نیاز به آموزش‌های تخصصی‌ و مداوم دارد.

سعدمحمدی توضیح داد: تدوین یک برنامه زمان‌بندی شده و ارزیابی سالانه پیشرفت این برنامه، می‌تواند به ما کمک کند تا به اهداف خود دست یابیم لذا سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی انسانی، علاوه بر ارتقای بهره‌وری در صنعت معدن، می‌تواند به رشد تولید ناخالص داخلی کشور نیز کمک کند.

زیرساخت‌ها، چالش اصلی هوشمندسازی معادن

در ادامه بهاره خازنی، مدیرهوشمندسازی معادن ایمیدرو با اشاره به ضرورت شناسایی موانع پیش روی هوشمندسازی معادن، گفت: قبل از آغاز هرگونه اقدام برای هوشمندسازی، باید به صورت دقیق به شناسایی چالش‌ها و مشکلات موجود در معادن کشور پرداخت؛ بررسی‌ها توسط یک کارگروه ویژه متشکل از نمایندگان شرکت‌های بزرگ معدنی انجام شده و به این نتیجه رسیدیم که اصلی‌ترین مانع پیش روی هوشمندسازی، کمبود زیرساخت‌های لازم از قبیل زیر ساخت‌های شبکه‌ای، ارتباطی، نیروی انسانی و اطلاعاتی است.

وی افزود: معادن اغلب در مناطق دورافتاده قرار دارند که پوشش اینترنتی ضعیفی دارند. برای هوشمندسازی معادن، داشتن شبکه ارتباطی قوی ضروری است، به همین دلیل، در حال بررسی پوشش دهی اینترنت با کمک وزارت ارتباطات در تمام معادن هستیم. یکی از دلایل کندی پیشرفت هوشمندسازی در معادن، عدم اعتماد کافی مدیران ارشد شرکت‌های معدنی است؛ مدیران درگیر چالش‌های دیگری مانند تامین انرژی و تهدیدات سایبری هستند که اولویت آن‌ها را به سمت خود جلب کرده است. علاوه بر این، هزینه بالای هوشمندسازی و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های ویژه، مانع دیگری بر سر راه این فرآیند است.

خازنی در پاسخ به این سوال که آیا مدیران ارشد به دلیل اولویت دادن به مسائل دیگری مانند تامین انرژی، از هوشمندسازی غافل می‌شوند، گفت: بله، دقیقاً همینطور است؛ مدیران ارشد شرکت‌های معدنی در حال حاضر با چالش‌های جدی‌تری مانند تامین انرژی روبرو هستند که به طور مستقیم بر تولید آن‌ها تاثیر می‌گذارد. به همین دلیل، اولویت آن‌ها برطرف کردن این مشکلات است؛ علاوه بر این، نگرانی در مورد تهدیدات سایبری نیز وجود دارد یعنی هر اتصال جدید به شبکه، می‌تواند خطر حملات سایبری را افزایش دهد و این مسئله، مدیران را نگران می‌کند. از سوی دیگر، هزینه بالای هوشمندسازی و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان، مانع دیگری بر سر راه این فرآیند است.

وی توضیح داد: با توجه به همه این چالش‌ها، به نظر می‌رسد برای پیشبرد هوشمندسازی معادن، نیازمند یک همکاری گسترده و بین‌نهادی هستیم که خوشبختانه، با همکاری وزارت ارتباطات، معاونت علمی ریاست جمهوری و نهاد ریاست جمهوری، در حال حاضر اقدامات جدی در این زمینه در حال پیگیری و اقدام است.

خازنی در ادامه گفت: تعداد معادنی که به صورت هوشمند فعالیت می‌کنند بسیار ناچیز است. اگر بخواهیم به معادن زیرزمینی محدود شویم، تنها دو معدن مکانیزه در کشور داریم؛ به طور کلی، درصد بسیار کمی از معادن کشور ما در حال حاضر به سمت مکانیزه شدن حرکت کرده‌اند و هنوز وارد مرحله هوشمندسازی نشده‌اند.

مدیرعامل هلدینگ «ومعادن» بیان کرد: در کشور بیش از ۱۰ هزار و ۵۰۰ معدن دارای امتیاز پروانه بهره برداری وجود دارد و از این تعداد حدود ۷ هزار معدن فعال هستند. از این ۷ هزار معدن حدود ۲۸۳ معدن بزرگ داریم، یعنی میزان تولیدشان به نسبت بقیه شرایط بهتر و بالاتری دارد.

وی در ادامه به موضوع هوشمندسازی معادن پرداخت و گفت: تعریف دقیق هوشمندسازی معادن بسیار مهم است. استانداردهای بین‌المللی، با توجه به میزان تولید سالانه یک معدن، آن را به عنوان یک سیستم فنی هوشمند طبقه‌بندی می‌کنند. به عبارت دیگر، یک معدن هوشمند باید بتواند با توجه به استانداردهای جهانی، رقابت‌پذیری خود را از نظر قیمت تمام شده حفظ کند.

هوشمندسازی باعث کاهش قیمت تمام شده می شود

سعدمحمدی با تاکید بر اهمیت هوشمندسازی در کاهش هزینه‌های تولید، گفت: هوشمندسازی معادن تنها به معنای نظارت و کنترل نیست، بلکه هدف اصلی آن کاهش هزینه‌های تمام‌شده و افزایش راندمان تولید است. در واقع، یکی از دلایل اصلی سرمایه‌گذاری دولت در این حوزه، دستیابی به این هدف است؛ مطالعات بین‌المللی و مقالات معتبر علمی نشان می‌دهند که دو هدف اصلی در هوشمندسازی معادن دنبال می‌شود: اول، افزایش ایمنی کارگران و عملیات معدنی؛ و دوم، کاهش هزینه‌های تولید؛ هرچند تحقیقات در زمینه‌های دیگری نیز انجام می‌شود، اما این دو هدف در اولویت جهانی قرار دارند.به عبارت دیگر، یک پروژه هوشمندسازی موفق باید بتواند به طور همزمان ایمنی کارگران را افزایش داده و در عین حال هزینه‌های تولید را کاهش دهد.

سعدمحمدی اضافه کرد: یکی دیگر از نکات مهمی که باید به آن توجه کنیم، وضعیت آموزش ایمنی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی است، در حال حاضر، واحد ایمنی در بسیاری از دانشگاه‌ها به عنوان یک واحد اختیاری ارائه می‌شود. در حالی که ایمنی یکی از مهم‌ترین مسائل در صنعت معدن است و شعار "اول ایمنی، بعد کار" را سرلوحه کار خود قرار می‌دهیم، اما به نظر می‌رسد به اندازه کافی به آموزش ایمنی در دانشگاه‌ها توجه نمی‌شود. در کشورهای پیشرفته، واحدهای ایمنی در دانشگاه‌ها به عنوان واحدهای اصلی و اجباری در نظر گرفته می‌شود این در حالی است که در کشور ما، دانشجویان اغلب به دلیل حجم بالای واحدهای درسی و محدودیت زمانی، تمایلی به انتخاب واحدهای اختیاری مانند ایمنی ندارند. از سوی دیگر، اساتید نیز به دلیل کمبود زمان و منابع، به ارائه واحدهای ایمنی با کیفیت مناسب تمایل نشان نمی‌دهند.

وی افزود: علاوه بر این، آموزش‌های ایمنی در معادن نیز اغلب به صورت کوتاه‌مدت و سطحی برگزار می‌شود. برگزاری دوره‌های یک‌روزه نمی‌تواند دانش و مهارت‌های لازم برای کار در محیط‌های معدنی را به افراد منتقل کند لذا برای ارتقای سطح ایمنی در معادن، نیازمند برنامه‌های آموزشی جامع و بلندمدت هستیم؛ معدن مکانیزه طبس نمونه‌ای از این دست است که با وجود مکانیزاسیون، همچنان نیازمند هوشمندسازی است. هوشمندسازی به معنای استفاده از فناوری‌های نوین برای افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و بهبود ایمنی است.

سعد محمدی در جمع‌بندی سخنان خود گفت: هفته گذشته به دعوت دانشگاه تهران، با گروه معدن این دانشگاه دیدار کردم و در خصوص همکاری‌های مشترک، به‌ویژه در حوزه آموزش نیروی انسانی و هوشمندسازی معادن، گفت‌وگوهایی انجام شد، امیدوارم بتوانیم برنامه‌ریزی‌های دقیقی را در این زمینه با دانشگاه داشته باشیم. علاوه بر این، پیشنهاد می‌کنم بخش قابل توجهی از برنامه‌ریزی‌های ما به هوش مصنوعی و تأثیرات آن بر سیستم‌های معدنی اختصاص یابد و با بهره‌گیری از توانایی‌های این افراد، می‌توانیم برنامه‌های اجرایی بهتر و مؤثرتری را تدوین و اجرا کنیم و در نهایت به نتایج مطلوب‌تری دست یابیم.

خازنی، مدیر هوشمندسازی ایمیدرو در پایان گفت: تصمیم داریم مطالعات و تحقیقات خود را بر روی دو معدن از مجموعه معادن ایمیدرو متمرکز کنیم. یکی از این معادن، با توجه به شرایط موجود، به صورت زیرزمینی و دیگری به صورت روباز خواهد بود؛ این مطالعات تا پایان آبان ماه به نتیجه خواهد رسید و دو معدنی که قرار است در این پروژه‌ها مورد بررسی قرار گیرند، مشخص خواهند شد.