سرگذشت حزب الله از ابتدا تا کنون / جایگاه حزب‌الله در قدرت بازدارندگی ایران کجاست؟

اقتصاد آنلاین - محمد بیات؛ رابطه ایران با حزب‌الله دارای ابعاد سیاسی مختلف و پیچیده‌ای است. ایران هم در بخش سخت قدرت (توان نظامی) حزب الله و هم در بخش قدرت نرم (توان اجماع‌سازی اجتماعی) آن تأثیرگذاری قابل توجهی دارد. در حالی که ریشه‌های جریان حزب‌الله در لبنان در حال شکل‌گیری بود، این محور صرفا دارای اهداف داخلی بود، اما به تدریج از سال ۱۹۸۲ با تقویت آموزش‌های عقیدتی و تأمین مالی از سوی تهران، نقش حزب‌الله از یک بازیگر داخلی به بازیگر منطقه‌ای تغییر یافت. ایران با اعزام ۱۵۰۰ مربی و مشاور سپاه پاسداران به دره بقاع شرقی لبنان، اقدام به پرورش و آموزش نیروهای حزب‌الله نمود تا پایه‌های مقاومت در برابر رژیم اشغالگر قدس مستحکم شود. ایران علاوه بر فراهم کردن تسلیحات نظامی برای حزب‌الله، نفوذ اجتماعی خود را نیز در جنوب لبنان افزایش داد. به عنوان نمونه بنیاد شهید علاوه بر کمک‌هایی که به خانواده‌های شهید ایرانی ارائه می‌کند، در سال ۱۹۸۸ با نام دیگری در لبنان با دریافت مجوز به خانواده‌های شهدای لبنانی خدمات ارائه می‌دهد. در ادامه یاداشت سعی خواهیم کرد تا به رابطه حزب‌الله با ایران و به نقش آن در اهداف منطقه‌ای ایران بپردازیم.

به صورت کلان حزب‌الله برای ایران در منطقه نقشی استراتژیک دارد. ایران برای دنبال کردن مهم‌ترین اهداف سیاست خارجی خود مانند دفاع از آرمان فلسطین و مبارزه با رژیم صهیونیستی گاهاً از موقعیت حزب‌الله بهترین استفاده را کرده است. به طور تقریبی در دهه ۱۹۹۰ ایران سالانه ۷۰ تا ۱۰۰ میلیون دلار و در دهه دوم قرن بیستم از جمله سال ۲۰۱۷ حدود ۷۰۰ میلیون دلار به نیروهای محور مقاومت لبنان اختصاص داده است. هزینه‌هایی که در قیاس با هزینه‌های هنگفت نظامی اسرائیل و کمک‌های آمریکا، هیچگاه قابل توجه نبوده و عملاً دستاوردهای حزب الله با این میزان هزینه، نشان از کارآمدی برنامه دفاعی و منطقه‌‌ای ایران داشته است. بعد از شروع جنگ ۷ اکتبر فلسطین با اسرائیل، ایران به مراتب از حزب‌الله خواست تا به حماس و مردم بی‌گناه فلسطین کمک‌رسانی بیشتری انجام دهد. در همان اوایل جنگ، شهید حسین امیرعبداللهیان در دیدار با نصرالله در بیروت، درباره ابعاد جنگ با یکدیگر گفت‌وگو کردند و پس از آن وزیر امور خارجه کشورمان گفت: «حزب‌الله در شرایط مناسب و در آمادگی کامل برای پاسخگویی به اقدامات جنایتکارانه رژیم صهیونیستی قرار دارد.» از ابتدای هفتم اکتبر ۲۰۲۳ تا به امروز مقاومت لبنان به بهترین شکل ممکن در برابر اسرائیل ایستادگی و از حق برقراری آتش‌بس در غزه دفاع کرد. 

نفوذ حزب‌الله در لبنان، به طور غیر مستقیم نقش ایران در منطقه را پررنگ‌تر می‌کند. حمایت مالی، نظامی و معنوی ایران در موارد متعدد باعث همکاری دو طرف در جبهه‌های مختلف شده است. در جنگ ۲۰۰۶ لبنان و اسرائیل، کمک‌های نظامی ایران به نیروهای مقاومت، نقش کلیدی در پیروزی حزب‌الله بر رژیم صهیونیستی داشت. در همان سال رهبر معظم انقلاب خطاب به سید حسن نصرالله فرمودند: «برتری نظامی خود را بر رژیم صهیونیستی تحمیل کردید، سلطه معنوی خود را در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی تثبیت کردید، همچنین شکست‌ناپذیری و شکوه ساختگی ارتش صهیونیستی را به سخره گرفتید و شکنندگی رژیم غاصب را به تصویر کشیدید.»  در میدانی دیگر در سال ۲۰۱۱، حزب‌الله مرز زمینی خود با سوریه را فعال کرد تا بتواند مسیر را برای بشار اسد در سوریه هموار کند. همچنین در جولای ۲۰۲۴، مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران در نامه‌ای به نصرالله نوشت: «یقین دارم که جنبش‌های مقاومت در منطقه اجازه نمی‌دهند این رژیم به سیاست‌های جنگ طلبانه و جنایتکارانه خود علیه مردم مظلوم فلسطین و سایر ملت‌ها ادامه دهد.» این صحبت‌ها نشان از آمادگی محور مقاومت، برای پیشبرد اهداف جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه دارد.

در کنار تمام نقش‌های حزب‌الله برای ایران نباید از تأثیر بازدارنده آن غافل شد. با تجهیز کردن محور مقاومت، امکان نفوذ ایران در ورای مرزهای جغرافیای‌ بدون دخالت مستقیم نظامی افرایش یافته‌ است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، رژیم صهیونیستی به عنوان دشمن شماره یک ایران شناسایی شد. بنابراین امکان درگیری با آن در شرایط مختلف برای ایران وجود داشت. حزب‌الله به دلیل داشتن مرز با این رژیم، توانایی ایران برای مقابله با آن را بالا برد. به صورتی که پیروزی حزب‌الله به معنایی پیروزی جمهوری اسلامی قلمداد می‌شد. بعد از آنکه ساف در اوت ۱۹۸۲ به دلیل حمله اسرائیل به لبنان، بیروت را ترک کرد؛ حزب‌الله نقش نیروی مقاومت برای مقابله با اسرائیل را برعهده گرفت. در طی دهه ۱۹۹۰ هر اقدام جنایتکارانه‌ای که اسرائیلی‌ها انجام می‌دادند با نیروهای مقاومت رو‌به رو می‌شدند و گاهی به دلیل توان نظامی حزب‌الله، اراده مقامات اسرائیلی برای شروع درگیری را سست می‌کرد. در فوریه ۲۰۲۴ طی دیداری که سید حسن نصرالله با اسماعیل قاآنی، فرمانده سپاه قدس ایران در بیروت داشت گفت: «حزب‌الله به تنهایی و بدون دخالت مستقیم ایران به مبارزه با اسرائیل ادامه خواهد داد.»

از همان ابتدا که شاهد حضور نیروهای ایرانی در لبنان بوده‌ایم، مقصود ایران از حضور و آموزش نیروهای مقاومت لبنانی روشن شد. ایران برای آنکه بتواند بدون درگیری مستقیم، دشمنان و رقبای خود را تضعیف کند، بی‌شک نیاز به ایجاد متحدانی داشت که دارای علایق، اهداف و ایدئولوژی مشترکی با تهران باشند. ایران در طی این سال‌ها با مجهز کردن نیروهای مقاومت لبنانی، برنامه‌های منطقه‌ای خود را سرعت می‌بخشید و اراده دشمن را نیز تضعیف نمود. از سویی دیگر بالا بردن قدرت نظامی، تنها موجب بازدارندگی نمی‌شود. ایران در موقعیت‌های مختلف توانسته به دلیل همجواری نیروهای نیابتی با دشمن مانند نزدیکی لبنان به اسرائیل، بازدارندگی بالایی در برابر تصمیمات دشمن ایجاد کند.

در مجموع با توجه به شرایط پیش آمده در لبنان و به شهادت رسیدن دبیرکل حزب‌الله، شاهد نقش‌آفرینی نیروهای مقاومت علیه رژیم صهیونیستی هستیم. عملیات «وعده صادق ۲» و حضور فرماندهان ارشد ایرانی در بیروت نشان دهنده آن است که تهران با قوت در کنار متحدان لبنانی خود ایستاده و آماده عقب راندن رژیم صهیونیستی در جبهه‌های مختلف است.