ابربحران قطعی برق؛ وضعیت نگران کننده برای سال‌های آتی

اقتصاد آنلاین؛ چندین سال است که با شروع فصل گرما در ایران، خاموشی‌های مکرر برق تجربه می‌شود.‌ این مسئله نه تنها زندگی روزمره مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهد و نگرانی‌هایی را در خصوص تأمین انرژی در کشور ایجاد می‌کند، بلکه به فعالیت‌های اقتصادی نیز آسیب می‌زند. امسال نیز، با افزایش دما و مصرف بالای برق، مسئولان برنامه‌های خاموشی و مدیریت مصرف را اعمال کردند. در برخی نقاط، این قطعی‌ها به‌ویژه در ساعت‌های اوج مصرف، موجب نارضایتی شهروندان شد و تابستان را برای بسیاری از خانواده‌ها دشوار کرد.

علاوه بر این، زیرساخت‌های قدیمی تأسیسات برق‌رسانی نیز به مشکل دامن زده است. همچنین، مصرف بالای انرژی در بخش‌های غیرضروری و عدم استفاده از فناوری‌های نوین موجب تشدید این بحران شده است.

به نظر می‌رسد برای حل این مشکل، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های جدی، ارتقاء تکنولوژی انرژی‌های تجدیدپذیر و فرهنگ‌سازی در زمینه صرفه‌جویی در مصرف برق داریم. این مسئله می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی مردم و حفظ منابع طبیعی کمک کند.

خسارات جبران ناپذیر قطعی برق به صنایع و زندگی مردم

ناترازی، مشکل جدی صنعت برق کشور است که با شروع موج گرما خود را نشان می‌دهد و در کنار قطعی برق منازل، قطعی برق صنایع رخ می‌دهد که فعالان اقتصادی آن را زمین‌گیر کردن صنعت خوانده‌اند.

بر همین اساس آسیب‌های ناشی از خاموشی‌های مکرر برق برای صنایع تبدیل به یکی از موضوعات مورد گلایه این روزهای صاحبان واحدهای صنعتی شده است، که از این رهگذر دچار خسارت‌های فراوان می‌شوند؛ موضوعی که نه‌تنها منجر به ورود زیان‌های جدی به واحدهای تولیدی و صنعتی می‌شود بلکه باعث ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به توسعه کشور نیز خواهد شد، چراکه به دلیل برخورد با مشکلاتی جدی‌تر چون ورود شوک به تجهیزات برقی، وقفه در چرخه تولید، سردرگمی کارکنان و… به‌ ویژه در بخش صنایع بزرگی چون فولاد و پتروشیمی، شاهد آسیب‌های گسترده‌ای به بخش‌های مختلف کارخانجات تولیدی هستیم، به‌ طوری ‌که لازمه بازگرداندن کوره‌ها به چرخه و احیای آن‌ها هزینه‌هایی هنگفت می‌طلبد و می‌توان گفت که بازسازی و بهسازی این کوره‌ها میلیاردها تومان هزینه خواهد برد.
به نظر می‌رسد ریشه این قطعی‌های مکرر برق به افزایش مصرف برمی‌گردد؛ مصرف برق در تابستان امسال رکورد زده و نبود نیروگاه‌های برق آبی موجب شده تا تأمین برق کشور با مشکل مواجه شود. بخشی از قطعات و تجهیزات صنعتی به دلیل نوسانات برق دچار سوختگی شده‌اند. جدای از این، تولیدکننده ناچار است به کارگر همانند گذشته و حتی در برخی موارد به دلیل حق شیفت بیشتر حقوق بدهد، در حالی که تولیدات کمتری دارد.

به عبارت دیگر قطعی‌های برق قیمت تمام شده تولید را افزایش داده و هیچ‌کس پاسخگوی این رشد هزینه‌ها نیست. خساراتی که قطعی برق به تولید وارد می‌کند قابل جبران نیست، زیرا زنجیره تولید به‌هم می‌خورد، مواد اولیه از بین می‌رود، کارگر تکلیف خود را نمی‌داند و… متاسفانه همانطور که گفته شد، هیچ‌کسی هم پاسخگو نیست که چگونه می‌توان شرایط تامین برق تولید را اصلاح کرد.

علاوه بر این موارد، به گفته صاحبان صنایع و بخش کشاورزی، امسال، خاموشی‌های اعمال شده برخلاف زمان‌بندی ارائه شده توسط شرکت توزیع نیروی برق بوده و سردرگمی‌های زیادی در برنامه کاری آن‌ها به وجود آورد. به گونه‌ای که بخش عظیمی از فعالیت‌های صنعت مختل و خسارات زیادی وارد شد.

در سال‌های آتی، مشکل قطعی‌های مکرر برق تشدید خواهد شد

بر اساس نظر کارشناسان، عمر مفید حدود 30 درصد شبکه برق کشور سپری شده است و نیازمند بهینه‌سازی است و طبق پیش‌بینی‌ها حدود 14 هزار میلیارد تومان به سرمایه‌گذاری نیاز دارد. متوسط رشد مصرف در یک دهه اخیر، 4.7 درصد بوده و در سال جدید این تقاضا دو برابر متوسط ده ساله یعنی 6400 مگاوات رشد داشته است.

مصرف کل برق ایران در سال 1402 حدودأ 33 هزار مگاوات بوده که در این بین بخش صنعتی با 36 درصد و بعد از آن بخش خانگی 30 درصد از مصرف کل را به خود اختصاص دادند. از ابتدای سال جاری تا پایان تیرماه 856 مگاوات نیروگاه گازی، 106 مگاوات نیروگاه تولید پراکنده و 33 مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر به بهره‌برداری رسیده و در مجموع 995 مگاوات به ظرفیت اسمی تولید برق ایران افزوده شده است.

پیش‌بینی می‌شود در سال 1403 درصورت آمادگی کامل تولید برق آبی، یعنی تولید 8000 مگاواتی؛ قدرت عملی تولیدی به 63 هزار مگاوات برسد که باتوجه‌به پیش‌بینی نیاز مصرف 77 هزار مگاواتی و میزان تقاضای مصرف برق کشور تا روز جمعه ۱۷ شهریور که معادل ۶۰ هزار مگاوات بود، صنعت برق در پیک بار سال 1403 با 14 هزار مگاوات کمبود تامین برق روبه‌رو خواهد شد که نسبت به سال 1402 رشد 19 درصدی خواهد داشت.

در صورت ادامه روند فعلی و همچنین با در نظر گرفتن عدم سرمایه‌گذاری در بخش تولید برق و انرژی‌های تجدیدپذیر بر اساس میزان تقاضای مصرفی و با در نظر گرفتن رشد میزان تقاضای برق مصرفی در سال‌های آتی، مشکل قطعی‌های مکرر برق تشدید خواهد شد.

حل مشکل ناترازی برق در ایران برای سال‌های آینده نیازمند رویکردهای جامع و متنوع است. در زیر چند راهکار مطرح شده است:
1.افزایش تولید برق:
- سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های جدید، از جمله نیروگاه‌های تجدیدپذیر (خورشیدی، بادی).
- بهبود و نوسازی نیروگاه‌های موجود برای افزایش کارایی.
2.بهینه‌سازی مصرف:
- ترویج مصرف بهینه انرژی در خانه‌ها و صنایع، مانند استفاده از لامپ‌های LED و دستگاه‌های دارای برچسب انرژی.
- اجرای برنامه‌های مدیریت بار در ساعات پیک.
3.توسعه شبکه انتقال و توزیع:
- به‌روزرسانی و تقویت شبکه‌های انتقال برق برای کاهش تلفات.
- ایجاد ارتباطات بین شبکه‌های برق مناطق مختلف کشور برای تامین نیازها.
4.استفاده از فناوری‌های نوین:
- راه‌اندازی سیستم‌های هوشمند برای مدیریت مصرف و تولید برق.
- استفاده از باتری‌ها و فناوری ذخیره سازی انرژی برای مدیریت بهتر بار.
5.تشویق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی:
- ارائه مشوق‌های مالی و قانونی برای جذب سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی.
- همکاری با بخش خصوصی برای توسعه پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر.
6.آموزش و آگاهی عمومی:
- برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برای افزایش آگاهی عمومی در مورد مصرف بهینه انرژی.
- تشویق مردم به استفاده از انرژی‌های پاک و سبز.

انرژی برق ضمن آن‌که سبب رشد کیفی زندگی مردم می‌شود، رابطه مستقیمی با توسعه پایدار، رونق و جهش بخش تولید در جوامع مختلف دارد. در این میان در صحنه جهانی نیز حرکت از سمت انرژی‌های فسیلی به سمت انرژی‌های الکتریکی و تولید برق، به‌دلیل ملاحظات زیست محیطی شدت گرفته است و سبب توسعه و افزایش سهم سبد انرژی کشورهای مختلف از انرژی برق شده است.
البته باید توجه داشت چالش صنایع تنها به ناترازی برق خلاصه نمی‌شود. صنایع با نزدیک شدن به فصل سرما با معضلی به نام ناترازی گاز نیز مواجه می‌شوند که وضعیت آن به‌مراتب نگران‌کننده‌تر از برق است. به طور کلی این ناترازی‌ها رشد قیمت فزاینده شمش فولاد، سیمان و دیگر محصولات صنایع را در پی خواهد داشت.

*علی محمدی پور عضو تشکل نخبگان وزارت نفت و پژوهشگر انجمن اقتصاد انرژی ایران