صـادرات فرش در سراشیبی
موضوع صادرات غیرنفتی چندین سال است که به یکی از مهمترین موضوعات اقتصادی تبدیل شده و دولتمردان و مسئولان همواره بر اهمیت آن تاکید دارند.
یکی از کالاهای مهم و استراتژیک در بحث صادرات غیرنفتی فرش دستباف است. اهمیت صادرات فرش دستباف و ارزآوری آن بر کسی پوشیده نیست، اما متاسفانه در چند سال اخیر به دلیل اعمال تحریمهایی علیه ایران و همچنین رکودی که گریبان بازار را گرفت، فرش دستباف بازارهای صادراتی خود را از دست داد و رقیبان با دیدن جای خالی ایران فرصت را غنیمت شمرده و با عرضه بافتههای ارزانتر اما با کیفیت کمتر بازارها و مشتریان فرش ایرانی را تصاحب کردند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از کسب و کار ، چالشهای صنعت فرش دستباف به دو دسته کلی، چالشهای بالادستی و درونبخشی تقسیم میشود. چالشهای بالادستی به نبود یک برنامه راهبردی مشخص تحت نظر یک متولی واحد با ضمانتهای اجرایی لازم در یک بازده زمانبندیشده اشاره دارد و چالشهای درونبخشی به مشکلات عملیاتی از فرایند تولید و عرضه یعنی تامین مواد اولیه، تولید فرش تا توزیع و بازاریابی و فروش را شامل میشود. مشکلات مربوط به طرح جامع عملیاتی و نقشهراه، مشکلات مربوط به متولی واحد و مشکلات مربوط به پشتوانه نظری از مهمترین چالشهای بالادستی در فرش دستباف را تشکیل میدهد. شناخت و اولویتبندی بازارهای هدف محصولات، از ضروریات تدوین استراتژی تجارت کارآمد است. بازارهای دارای اولویت بالاتر برای صادرات فرش دستباف ایران براساس شاخصهای رشد واردات، درآمد سرانه، رشد جمعیتی، ثبات سیاسی و اقتصادی، موانع تعرفهای و فاصله جغرافیایی به ترتیب آمریکا، امارات، آلمان، قطر و ایتالیا در گروه اولویت اول تعیین شدهاند.
ارتباطات گسترده و بازاریابی به دلیل نبود منابع مالی حمایتی میسر نیست
در این باره اما عبدا... بهرامی، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی تولیدکنندگان فرش دستباف گفته است که ارتباطات گسترده و بازاریابی فرش دستباف به دلیل نبود منابع مالی حمایتی میسر نیست. به همین دلیل تولید ما کاهش یافته و بافنده هم انگیزه لازم را ندارد. قالیبافان مشکلات متعدی از جمله بیمه و درآمد پایین دارند و علاوه بر این مساله از فقدان جایگاه اجتماعی ناراحت هستند. قیمت تمامشده برای سرمایهگذار افزایش یافته، چرا که مواد اولیه گران شده است.
به گفته وی، یکی دیگر از مشکلات در این بخش این است که فرآوری مواد اولیه در کشور ما وجود ندارد. پشم از جمله مواد اولیه تولیدشده کشورمان است؛ ولی به دلیل نبود امکانات یا هر دلیل دیگری به خارج از کشورمان صادر شده و فرآوری میشود و پشم مرغوب فرآوریشده را دوباره ما خریداری کرده و با قیمت تمامشده بالایی به دست تولیدکننده میسپاریم.
بهرامی همچنین اظهار داشت که یکی دیگر از مباحث مهم برای تولیدکنندگان فرش دستباف نرخ ارز است که تاثیرات مستقیمی در تشویق صادرات فرش دستباف دارد. در حقیقت دلار3200 تومانی و بالاتر که توسط دولت پیشنهاد شده ایجادکننده شکافی است که برای دستاندرکاران فرش دستباف خسارتزاست و شاید بتوان گفت یک شوخی تلخ اقتصادی است که از سوی دولت برای تولیدکنندگان فرش دستباف در نظر گرفته شده است. در حال حاضر تولیدکنندگان فرش دستباف با عدم حمایت از سوی دولت مواجه بوده و نه تنها هیچ سرمایهگذاریای در این بخش مهم صنعتی نشده، بلکه تسهیلاتی هم در مدت سه ساله گذشته به آنها ارائه نشده یا با بهرههای بانکی زیادی بوده است.
از سوی دیگر، در حال حاضر امکان افزایش تولید نیز در حوزه فرش دستباف وجود ندارد، چرا که نه بازاریابی مناسبی وجود دارد و نه بازار هدف مشخص است. علاوه بر این ایران حضور مستمر در نمایشگاههای بینالمللی ندارد. به همین دلیل فرش دستباف در وضعیت رکود و بحرانی به سر میبرد. ما تا 10 سال قبل 462 هزار بافنده رسمی در کشور داشتیم. این در حالیست که امروز آمار بافندگان به 113 هزار بافنده رسیده است. یعنی حدود70 درصد کاهش پیدا کرده است.
راهکار برونرفت صنعت فرش از مشکلات
مهمترین راهکار برای برونرفت صنعت فرش دستباف از وضعیت موجود، تدوین طرح جامع فرش دستباف با رویکرد میانمدت و بلندمدت توسط نهادهای مسئول بهویژه وزارت صنعـت، معدن و تجارت با محوریت مرکز ملی فرش و وزارت جهاد کشاورزی و اتحادیههای فرش دستباف در قالب یک کارگروه مشترک با رویکرد حرفهای و تخصصی و مشارکت دادن همه ذینفعان در تدوین این طرح است. همچنین ضروری است در تدوین طرح جامع فرش دستباف، برای اجرایی شدن آن سازوکارها و ضمانتهای اجرایی لازم پیشبینی شود.
عدم استقبال تجار ایرانی از صادرات فرش
محمدرضا عابد، مشاور مرکز ملی فرش ایران
چندین سال است که براساس دلایل زیادی بازار فرش وضعیت نامناسبی دارد. فرش ایران که زبانزد بازارهای جهانی است، هماکنون با کورسویی از امید به حیات خود ادامه میدهد. البته این مشکل گریبان تمام اصناف را گرفته، ولی صنعت فرش قضیهای جدا از بقیه دارد؛ موضوع بااهمیتی که هر زمان صحبت از آن میشود با بخش صادرات غیر نفتی روبهرو هستیم. این روزها هرچقدر بر اهمیت صادرات غیرنفتی تاکید میشود، ضرورت دارد که به این صنعت هم که تنها امتیاز ما در صادرات غیرنفتی است، رسیدگی شود. حمایت و رسیدگی به دستبافتهای با ارزش ایرانی آنقدر اهمیت دارد که از این صنعت به عنوان پرچم دوم کشور نام بردهاند. در واقع فرش ایرانی شناسنامه ما در جهان است و جای تاسف دارد که شاهد افول و سو سو زدن آن در بازارهای بینالمللی باشیم.
از سوی دیگر هزینهها نیز افزایش یافته و قالیبافان با توجه به سختیهایی که متحمل میشوند، سود چندانی را به دست نمیآورند. البته مواد اولیه و دستمزد مهمترین عوامل تاثیرگذار روی قیمت تمامشده فرش دستباف است و به علت تورم در چند سال اخیر قیمت مواد اولیه با افزایش روبهرو بوده که به دنبال آن دستمزد نیز افزایش یافته است.
دلایل زیادی در کاهش صادرات و شیب تند کاهش صادرات تاثیر داشته است. از دلایل اصلی آن میتوان به رکود اقتصادی اروپا و تغییر سلایق مردم در کشورهای مختلف جهان اشاره کرد. همچنین در زمینه تبلیغات، عملکرد ضعیفی داشتهایم و نتوانستیم به درستی مزیتهای دستبافتههای ایرانی را به دنیا بشناسانیم، از طرفی حضور کمرنگ در نمایشگاههای بینالمللی مزید بر علت شد.
در چند سال گذشته، مرکز ملی فرش ایران در زمینه گسترش تبلیغات جهانی برنامهریزی مدونی صورت داد، اما به علت کمبود منابع مالی لازم نتوانست موفقیت خوبی کسب کند. با برگزاری نمایشگاههای بینالمللی داخلی و حضور در نمایشگاههای خارجی به ویژه تداوم حضور، میتوانیم در اذهان عمومی مردم کشورهای جهان تاثیر گذاشته و برند فرش ایرانی را به جایگاه جهانیاش مانند گذشته برسانیم. این در حالیست که تنشهای سیاسی بهویژه مخالفت آمریکا با برجام نیز موجب عدم استقبال تجار ایرانی از صادرات فرش به آمریکا شده است. بنابراین افت صادرات فرش دستباف در دو ماهه ابتدای سال 96 را شاهد بودهایم. البته هنوز آمارهای رسمی صادرات در فروردین و اردیبهشت سال 96 توسط گمرک منتشر نشده است، اما آنطورکه از شواهد بر میآید، صادرات در این دو ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است.
سال گذشته به دلیل شروع مجدد صادرات فرش دستباف به آمریکا، توانستیم آمارهای صادرات در حوزه فرش را به شکل قابل ملاحظهای افزایش دهیم. البته نباید از تاثیرات تنشهای سیاسی، بهویژه مخالفت آمریکا با برجام غافل بود، بهطور حتم این محدودیتها، موجب عدم استقبال تجار ایرانی از صادرات فرش به آمریکا شده است. همچنین ضرورت دارد به حذف قانون معافیت فرش ایرانی از مالیات نیز تاکید شود. قالیبافی منبع درآمدی برای اقشار ضعیف جامعه است و در صورت اخذ مالیات بر ارزش افزوده در این حوزه، قیمت فرش دستباف بالا رفته و در نتیجه با رکود بازار فرش، این قشر محروم، آسیبپذیرتر خواهند شد.
تبدیل بازار فرش به بازار فروش لباسهای چینی
مجتبی عراقچی، رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف
رکود ضربات جبرانناپذیری به صنعت فرش وارد کرده است. پس از آنکه تحریمها موجب از دست رفتن بازارهای صادراتی شد و این صنعت مشتریان بزرگ خود را از دست داد، اکنون رکود و شرایط نامناسب بر بازار حکمفرماشده و اصناف را در این بخش با مشکلات زیادی روبه رو کرده است. درباره این موضوع بسیار صحبت شده است. بنابراین ضرورت دارد به موضوع صادرات اشاره شود. در حال حاضر بازار داخلی دستخوش ناملایمات است و رکود در حوزه فرش موجب بیکاری تعداد زیادی از کارگران شده و متاسفانه هیچ نهادی به این موضوع به صورت جدی توجه نمیکند. همچنین اقدامات حمایتی باید سریع انجام شود، چراکه به طور مثال بازار عباس آباد تهران که در گذشته مرکز فروش قالیهای ایرانی بود به مرکز فروش لباسهای چینی تبدیل شده و دولت باید به صورت اورژانسی به مقوله نجات فرش دستباف ایرانی توجه نشان دهد.
در حال حاضر رقبای اصلی فرش ایرانی در بازارهای جهانی و در بحث صادرات به ترتیب کشورهای پاکستان، افغانستان، هندوستان و چین هستند وصادرکننده ایرانی نمیتواند با کشورهای رقیب رقابت کند زیرا محصولات آنها با قیمت بسیار کمتر و با طرحهای متنوعتری در اختیار خریداران قرار میگیرد. هماکنون تولید و صادرات انواع فرش دستباف در رکود به سر میبرد که به چند دلیل این رکود گریبانگیر فرش ایرانی شده و نخستین مورد در ارتباط با بازارهای سنتی بوده که با توجه به دور بودن چند ساله فرش ایرانی از بازارهای جهانی و سنتی کشورهای دیگر جایگاه ایران را تصاحب کرده اند و از سوی دیگر قیمتهای فرش ایرانی در بازارهای جهانی است. فرش ایرانی در بازارهای داخلی قیمت مناسبی دارد اما در مقایسه با وضعیت دلار و ارز و اضافه نشدن تورم سالانه روی قیمت دلار باعث میشود که قیمت تمام شده فرش ایرانی برای صادرات بالا رود. از سوی دیگر، صادرکنندگان و تولیدکنندگان در حوزه فرش دستباف از پرداخت مالیات معاف هستند اما فروشندگان در این صنف موظف به پرداخت مالیات شدهاند و این امر موجب شده تا شاهد ورشکستگی بسیاری از فروشگاهها و مغازههای فرش فروشی در سطح کشور باشیم. مالیات فرش نیز نسبت به سه سال پیش 10 برابر شده و این موضوع فشار زیادی را به فروشندگان وارد آورده و تقاضای معافیت اتحادیه هم راه به جایی نبرد.
