نیمی از دام موجود در مراتع، مازاد است/ حریق را به حضور دام در مراتع نسبت ندهیم

اقتصاد آنلاین-لیلا مرگن: اخیرا معاون امور دام وزارت جهاد کشاورزی خبر از افزایش ظرفیت دام روستایی برای مقابله با حریق مراتع داده است. خبری که مایه تعجب بسیاری از کارشناسان منابع طبیعی شد زیرا بر اساس طرح تعادل دام و مرتع، دام مازاد در عرصه‌های طبیعی کشور داریم و همین دام مازاد مایه فرسودگی مراتع کشور که نقش بسیار مهمی در حفاظت از فرسایش خاک و آب ایران را دارند، فراهم کرده است. اما آیا طرح این موضوع از سوی معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی، مبنای علمی دارد و دام می‌تواند مانع بروز حریق در مراتع کشور شود؟

ترحم بهزاد مدیر کل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی در گفت‌وگو با اقتصاد آنلاین بیان کرد: اخیرا به ما فشار آورده‌اند که با دستور وزارت جهاد کشاورزی مراتع مورد چرا قرار گیرند زیرا در غیر این صورت آتش سوزی رخ می‌دهد.

وی افزود: با توجه به تحقیقات و بررسی‌های انجام شده، مطالعات نشان می‌دهد که هر میلیمتر افزایش و کاهش بارندگی منجر به هشت دهم کیلوگرم افزایش یا کاهش تولید علوفه در کشور می‌شود.

بهزاد گفت: این بررسی‌ها توسط موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع هم مورد تایید قرار گرفته است. ما هر ساله در پایان اردیبهشت ماه، با توجه به میزان بارش انجام شده در دراز مدت و سال گذشته وضعیت مراتع را تخمین می‌زنیم.

وی افزود: اگر شرایط بارش نرمال باشد یعنی میزان بارندگی 240 میلیمتر باشد، 3.7 میلیون تن علوفه در مراتع قابل برداشت است و می‌توان این میزان را از مراتع برداشت کرد. 3.7 تن علوفه برای تغذیه 38 میلیون واحد دامی کافی است و دام‌ها می‌توانند در مدت هفت ماه مراتع را مورد چرا قرار دهند.

مدیر کل دفتر امور مراتع گفت: ما به استناد فصل یک ماده یک قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها، تبصره یک ماده 47 و بند 10 آیین نامه مصوبه هیات وزیران، اقدام به تهیه شیوه نامه فنی اجرایی بهره‌برداری از مراتع کشور کرده‌ایم.

وی ادامه داد: طبق بند 31 فصل دوم شیوه نامه فنی و اجرایی بهره‌برداری که به استناد فصل یک ماده یک قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها تهیه شده است، ادارات کل منابع طبیعی می‌توانند هر ساله با توجه به شرایط بارندگی، نسبت به تغییر وضعیت چرا اقدام کنند. اگر کاهش علوفه داریم، باید کاهش ظرفیت پروانه چرا یا طرح مرتعداری انجام شود و اگر شرایط پوشش گیاهی مناسب بود، افزایش ظرفیت در این دو مورد اعمال شود.

افزایش تولید علوفه در سال جاری

بهزاد گفت: با توجه به محاسباتی که انجام داده بودیم تا پایان اردیبهشت ماه نسبت به سال 1402 نزدیک به 2.5 میلیون تن افزایش تولید علوفه داشتیم. در سال گذشته 8.9 تن علوفه در مراتع وجود داشت. امسال نسبت به دراز مدت هم 666 هزار تن افزایش تولید علوفه داشتیم.

وی اضافه کرد: بر اساس برآوردهای ما در سال جاری میزان تولید علوفه 11 میلیون و 366 هزار تن بود.

مدیر کل دفتر امور مراتع یادآور شد: اگرچه ما افزایش تولید علوفه در مراتع داشتیم اما باید به این نکته توجه داشت که بسیاری از مراتع ما از دسترسی دام خارج است و دام نمی‌تواند به آن ورود پیدا کند. اکثر مواقع چون ارتفاعات بالاست سنگلاخی و سنگریزه است یا مرتع شیب تند بالای 70 تا 80 درصد دارد، دام نمی‌تواند حرکت کند. یا چوپانی که بخواهد دام را هدایت کند، قادر به حضور در این مرتع نیست.

وی ادامه داد: ما در بسیاری از مناطق محدودیت منابع آبی داریم و در مراتعی که آب نیست، دام ورود نمی‌کند. یکسری گونه داریم که برای دام غیر قابل استفاده است. گونه‌های کلاس دو یا کلاس سه یا گونه‌های مقاوم، توسط دام استفاده نمی‌شود و اتفاقا آتش سوزی‌ها در مناطقی رخ می‌دهد که گونه‌های آن مورد استفاده دام قرار نمی‌گیرد.

وقوع حریق در مناطقی که دام تمایلی به ورود ندارد

بهزاد توضیح داد: حریق معمولا در مناطقی رخ می‌دهد که گونه‌های یکساله و برخی گونه‌ها که به نام بهمن معروف است، رشد می‌کند. یکی از علل چرای زودرس و حرکت دام عشایر به ییلاق همین گونه بهمن است، زیرا سیخک این گونه بعد از خشک شدن وارد بدن دام می‌شود و منجر به کشته شدن حیوان خواهد شد.

وی افزود: موضوع دیگری که در مراتع کشور مطرح است، آن است که به خاطر افزایش دما، دام‌ها نمی‌توانند در عرصه بمانند و گیاهانی که خشک می‌شوند، قابل استفاده برای دام نیست. این مسئله منجر به آتش‌سوزی مراتع می‌شود.

مدیر کل دفتر امور مراتع تاکید کرد: اینکه ما به خاطر آتش سوزی بخواهیم تغییری در بخش منابع طبیعی صورت بگیرد و دام را وارد عرصه کنیم، از نظر علمی و فنی اشتباه است. مگر اینکه طبق بند 31، اداره کل منابع طبیعی با توجه به شرایط اقلیمی نسبت به تعیین ظرفیت مرتع اقدام کند.

وی اضافه کرد: بر اساس دستورالعملی که تهیه و تدوین کردیم؛ به ادارات کل استانی اعلام شد که در زمان ترسالی، مراتعی که به صورت قرق هستند و تراکم پوشش گیاهی بالایی دارند، مورد چرای دام سبک قرار گیرند یا برداشت علوفه به صورت دستی و نه با ماشین آلات اقدام شود.

بهزاد درباره عدم صدور مجوز برای برداشت علوفه با ماشین آلات توضیح داد: زیرا ماشین آلات با جرقه‌ای که از اگزوز خارج می‌شود، می‌توانند زمینه بروز حریق در مرتع را فراهم کنند.

وی گفت: متاسفانه با وجود برنامه‌ریزی‌های ما، بدون توجه به مباحث فنی، بحث افزایش تعداد دام روستاییان مطرح می‌شود و ما را در این خصوص به چالش می‌کشند. ما دستورالعمل‌های خوبی برای زیرآشکوب جنگل‌ها و مراتع تهیه کردیم.

وقوع حریق در 11 رویشگاه

مدیر کل دفتر امور مراتع با اشاره به اینکه عموما در 11 رویشگاه شاهد حریق هستیم، بیان کرد: بیشتر در مراتع قشلاقی و مراتعی که گیاه یکساله وجود دارد یا میزان بارندگی زیادی دارند، حریق رخ می‌دهد. مثلا استان کردستان در بخش مریوان و ... بیشتر درگیر حریق هستیم.

وی افزود: در خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، ایلام، کرمانشاه، همدان، آذربایجان شرقی، گلستان و بخشی از آذربایجان غربی حریق داریم.

بهزاد گفت: هیچ گاه در یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و خراسان رضوی و جنوبی کلمه‌ای از آتش سوزی نشنیده‌اید. این مسئله به خاطر بوته‌هایی است که وجود دارد و فواصلی که بین پوشش گیاهی ایجاد شده است، این فواصل فضا را برای آتش سوزی مهیا نمی‌کند.

وی تاکید کرد: اکثرا حریق در جاهایی رخ می‌دهد که گراس لند است. این گیاه یکساله است و زود خشک می‌شود. قابل استفاده برای دام هم نیست.

نیمی از دام موجود در مراتع مازاد است

مدیر کل دفتر امور مراتع درباره تعداد دام موجود در مراتع کشور بیان کرد: در حال حاضر از 84.8 میلیون هکتار مرتع موجود در کشور، 83 میلیون هکتار آن ممیزی شده است. با توجه به آخرین آمار و اطلاعاتی که از طریق ممیزی مراتع بدست آمده است، 44 هزار و 20 مورد سامان عرفی در این مراتع شناسایی شده است. در این اراضی نزدیک به 80 میلیون واحد دامی متعلق به یک میلیون و 20 هزار خانوار شناسایی شده است.

وی افزود: ما برای مدت 7 ماه یعنی چهار ماه در قشلاق و سه ماه در ییلاق می‌توانیم حضور دام را بپذیریم. برای تامین نیاز واحدهای دامی نیاز به 25 میلیون تن علوفه داریم. برای اینکه دام و مرتع متعادل شود، در شرایط نرمال فقط 38 میلیون واحد دامی می‌تواند از مراتع کشور استفاده کند.

بهزاد با اشاره به نیاز 25 میلیون تنی دام روستاییان به علوفه، یادآور شد: ما علوفه زیادی نداریم. امسال 11 میلیون و 366 هزار تن علوفه از مرتع تامین می‌شود. به این ترتیب در سال جاری هنوز نزدیک به 12 میلیون تن کمبود علوفه وجود دارد که باید از طریق کنستانتره، علوفه دستی یا تامین نهاده از طریق واردات، در اختیار دامداران قرار گیرد.

وی گفت: بر اساس رعایت قوانین فنولوژی فقط می‌توان هفت ماه از مرتع استفاده کرد. بنابراین پنج ماه خلاء زمانی داریم که تامین علوفه آن به عهده سازمان منابع طبیعی نیست. متولی این مسئله معاونت امور دام است که باید از طریق شرکت پشتیبانی امور دام و سازمان امور عشایر که بیشتر مجموعه‌های خدماتی هستند، این نیاز دام‌های روستایی مرتفع شود.

مدیر کل دفتر امور مراتع بیان کرد: طبق ماده دو قانون ملی شدن و ماده دو قانون حفاظت، رسالت و هدف اصلی سازمان منابع طبیعی حفظ، احیا و بهره‌برداری بهینه و اصولی از عرصه‌های منابع طبیعی است.