تکرار ماجرای مگس‌های سفید در تهران

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایسکانیوز، اوایل دهه ۹۰ بود که پای درخت توت آمریکایی به تهران باز شد و تا چشم بر هم زدیم، بلوارها و کناره بزرگراه‌ها و گوشه گوشه شهر را اشغال کرد. چند سال بعد این درخت پای مهمان ناخوانده‌ای را به شهر باز کرد که بلای جان پایتخت‌نشین‌ها شد.

مگس سفید یا سفید بالک آفتی بود که با ورود درخت توت آمریکایی به تهران به یکباره چندان زیاد شد که مسئولان وقت به تکاپو افتادند که کاری کنند. کارشناسان در همان روزها گفتند که کاشت این درخت اشتباه بود چراکه در محل زندگی این گیاه پرنده‌ای وجود دارد که سفیدبالک‌ها را می‌خورد و تعادل برقرار می‌شود اما در تهران سفیدبالک‌های ریزجثه که دیگر دشمنی نداشتند، آزادانه رشد کردند.
اکالیپتوس‌هایی که از سرما سوختند

این تنها نمونه از کاشت گونه‌های مهاجم در کشور نبود و در برهه دیگری هم تعداد زیادی اکالیپتوس در شهرهای اطراف تهران و استان سمنان کاشته شد تا اینکه سال ۹۵ با افزایش برودت هوا به دلیل متناسب نبودن با شرایط اقلیمی بخش مهمی از درختان اکالیپتوس و زیتون از بین رفتند. رییس منابع‌طبیعی و آبخیزداری شهرستان سمنان آن زمان گفت: حدود ۸۰ درصد درختان اکالیپتوس و ۳۰ تا ۴۰ درصد درختان زیتون سمنان از بین رفتند.

ریشه‌های مزاحم
از جمله این گیاه توریست‌هایی که صاحب‌خانه شده، نمک خوردند و نمکدان شکستند، می‌توان به گونه کهور آمریکایی اشاره کرد که در سواحل جنوبی ایران، کاشته شد. احتمالا ویدیوهایی که از ریشه‌های نفوذ کرده در لوله‌های فاضلاب منتشر شد را به خاطر دارید که منشا آن همین گیاه مهاجم بود.

این درخت تاثیرات مخربی از جمله تخلیه آب‌های زیرزمینی به عنوان تنها منبع آب شرب جوامع محلی، از بین بردن غذای دام، ساده‌سازی اکوسیستم و کاهش تنوع آن به تنها یک گونه درختی داشته است و بر همین اساس افزایش این گونه زنگ خطر جدی و یک تهدید اقتصادی اجتماعی محسوب می‌شود.

گیاهی که کاشت آن جرم است
درخت «پائولونیا» هم از گونه‌های مهاجمی بود که شمال کشور را دچار چالش کرد. تا اینکه خرداد ۱۴۰۲مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان بر ممنوعیت کاشت و توسعه گونه غیر بومی درخت پائولونیا تاکید کرد.

حمزه عشوری با بیان اینکه کاشت درخت «پائولونیا» در استان گیلان ممنوع است، گفت: درخت پائولونیا با نام علمی Paulownia از تیره پالونیاییان است که گونه‌های مختلف آن بومی شمال آمریکا، چین، لائوس و مناطق دیگر شرق آسیا مانند ژاپن و کره هستند. این گونه حدود ٤٠ تا ٥٠ سال پیش به صورت محدود وارد کشور شد و به منظور مطالعات تحقیقاتی و آموزش دانشجویان در باغ بوتانیک(گیاه‌شناسی) نگهداری می‌شد.

به گفته این مقام مسئول، این گیاه با مصرف بیش از حد آب باعث از بین رفتن منابع آبی می‌شود.

عشوری گفته بود که به استناد مواد ۱، ۶ و ۷ قانون بهسازی محیط زیست که حفاظت، بهبود و بهسازی محیط زیست و پیشگیری و ممانعت از هرگونه آلودگی و اقدام مخرب منتج به بر هم خوردن تعادل و تناسب محیط زیست را ضروری می‌داند و همچنین بند(ب) ماده ۸ قانون حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی که صراحتا گونه‌های بیگانه را بدون کسب مجوز جرم محسوب می‌کند؛ کاشت گونه مذکور در فضای سبز شهری و در مجاورت مناطق تحت مدیریت که منجر به تخریب و آلوده کردن زیستگاه‌های طبیعی شود از طرف سازمان حفاظت محیط زیست جرم محسوب شده و مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرد.

ماجراجویی جدید مسئولان
حالا مسئولان که از تجربه‌های قبلی عبرت نگرفته‌اند به دنبال ماجراجویی جدید در تهران و برخی شهرها هستند و تصمیم به کاشت درخت در تهران گرفته‌اند. در میان اسامی درختانی که کاشته شده و تصمیم به افزایش کاشت آن دارند نام زیتون تلخ دیده می‌شود.

حسین آخانی گیاه‌شناس در این باره به ایسکانیوز گفت: درخت زیتون درخت مهاجم است و به جای چنار در سطح گسترده اقدام به کاشت این درخت کرده‌اند. این درخت گیاهی سمی است و به محیط زیست آسیب می‌زند. درخت عرعر هم که همچنان کاشته می‌شود، مهاجم است.

درخت زیتون تلخ بومی کشور استرالیا است. رشد و تکثیر این گونه بسیار سریع است به طوری‌که می‌تواند به نابودی برخی گونه‌های بومی ایران منجر شود همچنین دارای میوه‌های سمی است و بعضا باعث ایجاد آلرژی در افراد نیز می‌شود.

درخت «عرعر» هم بومی کشور چین است. به علت مصرف بی‌رویه آب ‌های زیرزمینی، افزایش آفات و حشرات و مسمومیت برخی حیوانات باید از کاشت آن جلوگیری کنیم همچنین بعضا باعث ایجاد آلرژی و سردرد در انسان‌ها نیز می‌شود.

چرا شهرداری و سازمان منابع طبیعی از تجربه توت آمریکایی عبرت نگرفته‌اند و تصمیم دارند که درخت مهاجم دیگری به تهران اضافه کنند؟ مگر کاشت درخت «پائولونیا» با استناد به قانون بهسازی محیط زیست و قانون حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی جرم محسوب نمی‌شود، پس با استناد به همین مواد قانونی می‌توان کاشت دیگر گونه‌های مهاجم را هم جرم محسوب کرد و از سازمان محیط زیست خواست که وارد عمل شود.

در ‌ماده ۱ - قانون بهسازی محیط زیست آمده است: حفاظت و بهبود و بهسازی محیط زیست و پیشگیری و ممانعت از هر نوع آلودگی و هر اقدام مخربی که موجب برهم خوردن تعادل وتناسب محیط زیست می‌شود، همچنین کلیه امور مربوط به جانوران وحشی و آبزیان آبهای داخلی از وظائف سازمان حفاظت محیط زیست است.

‌ماده ۷ – هم می‌گوید: هر گاه اجرای هر یک از طرحهای عمرانی و یا بهره‌برداری از آنها به تشخیص سازمان با قانون و مقررات مربوط به حفاظت محیط زیست ‌مغایرت داشته باشد سازمان مورد را به وزارتخانه یا مؤسسه مربوط اعلام خواهد نمود تا با همکاری سازمانهای ذیربط به منظور رفع مشکل در طرح‌مزبور تجدید نظر به عمل آید. در صورت وجود اختلاف نظر طبق تصمیم نخست‌وزیر عمل خواهد شد.

در بند ب ماده ۸ ـ قانون حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی هم آمده است: هرگونه اقدام به فرسایش و یا تخریب عمدی و بدون مجوز منابع ژنتیکی و یا زیستگاههای آنها، مستوجب یک یا دو نوع از مجازات‌های درجه(۴) تعزیری قانون مجازات اسلامی است و چنانچه اقدامات صورت گرفته به صورت گسترده موجب آسیب و یا از بین رفتن منابع ژنتیکی شود و امنیت ملی را در حوزه‌های اقتصادی، غذایی، زیست محیطی و دفاعی با مخاطره مواجه سازد مرتکب به حداکثر مجازات مقرر در این بند محکوم می‌شود. رهاسازی بدون مجوز نمونه‌های ژنتیکی بیگانه در صورتی که موجب فرسایش و یا تخریب منبع ژنتیکی و یا زیستگاه‌های آنها شود نیز مشمول حکم همین بند است.

 کاشت گونه‌های مهاجم با نیت خیر شبیه به دوستی خاله خرسه با طبیعت است که نیت خوب اما نتیجه تخریب و آسیب است. خلا حضور محققان و صاحب نظرانی که اجازه ندهند هر ماجراجویی درباره محیط زیست انجام شود، احساس می‌شود و باید دید که دولت جدید می‌تواند این چرخه اشتباه را اصلاح کند با آش همان خواهد بود و کاسه همان.