اصلاح ناترازی بدون رشد اقتصادی امکان‌پذیر نیست/نیاز به افزایش درآمدهای ارزی
استاد اقتصاد دانشگاه برکلی آمریکا با تاکید بر اینکه اصلاح ناترازی بدون رشد اقتصادی امکان‌پذیر نیست، دسترسی به این هدف را در گرو افزایش درآمدهای ارزی اعلام کرد.
به گزارش خبرنگار اقتصاد آنلاین، امیر کرمانی استاد اقتصاد دانشگاه برکلی آمریکا در نشست دولت چهاردهم چالش‌ها و افق‌های پیش‌رو که امروز در اتاق بازرگانی ایران برگزار شد، به ارائه ایده‌هایی برای بازگشت ایران به مسیر توسعه پایدار پرداخت.
وی افزود: اصلاح ناترازی فعلی بدون رشد بالا امکان پذیر نیست. لازمه توسعه و رشد، دسترسی به تکنولوژی و بهبود جریان نقدی بنگاه است. برای تحقق این هدف باید درآمدهای ارزی افزایش یافته و تراز تجاری کشور بهبود یابد.
کرمانی گفت: برای انجام اصلاحات اقتصادی باید قراردادهای اجتتماعی دولت و ملت بازتعریف شود. توسعه پایدار و تامین حداقل معیشت برای اصلاح رویکردها ضروری است.
وی ادامه داد: برای اینکه ایران را به مسیر توسعه پایدار بازگردانیم نیازمند اصلاحات تدریجی هستیم. ما در دو بعد نیازمند توانمندسازی حکومت و مردم به طور همزمان هستیم. بدون این توانمندسازی امکان اصلاحات اقتصادی وجود ندارد.
استاد اقتصاد دانشگاه برکلی آمریکا افزود: در بحث توانمندسازی مردم فقط روی بعد سیاسی داستان توجه می‌شود اما یک بعد جدی بحث اقتصادی است. وقتی سطح رفاه خانوار از یک سطحی پایین تر باشد توان فکر کردن برای جامعه وجود ندارد.
وی ادامه داد: دولت نیاز به بازسازی سرمایه اجتماعی دارد تا یکسری از پروژه‌های خود را جلو ببرد. شاید در سه ماهه اول دولت بتواند به بازسازی وجهه اجتماعی دولت کاری انجام داد.
کرمانی بیان کرد: در کنار بحث توانمندسازی مردم و حکومت، نیاز گشایش‌های اقتصادی و اصلاحات اقتصادی به‌طور توامان داریم. اصلاحات اقتصادی بدون گشایش‌های بین‌المللی باعث می‌شود کیک اقتصاد بزرگ نشود و دچار مشکل می‌شویم. وقتی بخش بزرگی از جامعه در شرایط اقتصادی نامناسبی هستند، اصلاحات اقتصادی آشوب اجتماعی ایجاد می‌کند.
وی اضافه کرد: اصلاح قیمت بنزین در سال 98 باعث شد آشوبی ایجاد شود و تاکنون هیچ اصلاحی در قیمت این حامل انرژی پیش نیامد.
استاد اقتصاد دانشگاه برکلی آمریکا با اشاره به اینکه اقتصاد ایران به شکلی از بیماری هلندی مبتلاست، بیان کرد: اگر اقتصاد ما با نگاه جایگزین واردات و کنترل ارزی باشد، تمام منابع ما صرف واردات کالای ارزان قیمت خواهد شد. ما برای وارد شدن به فرآیند رشد پایدار، نیاز به هماهنگی بین گشایش‌های اقتصادی و بین‌المللی است.
وی اضافه کرد: ما باید در هر حوزه یک لیستی از امور را داشته باشیم که با انجام تدریجی اهداف آن لیست بازگشت امیدی رخ دهد و بعد شروع به اصلاحات کنیم.
کرمانی تاکید کرد: ما وقتی راجع به رفع تحریم صحبت می‌کنیم، خیلی مهم است ببینیم اقتصاد جهانی به چه سمتی حرکت کرده است و بعد در راستای این تغییرات، برای رفع تحریم‌ها استراتژی مناسب تعریف کنیم و ببینیم کدام موارد برای ما مهم است.
وی با اشاره به بروز پنج روند جهانی مهم توضیح داد: جهان به سمت چند قطبی شدن در حال حرکت است. گرمایش زمین و انقلاب انرژی تجدیدپذیر رخ داده است که سیاست‌های صنعتی جهان را تحت تاثیر قرار داده است. انقلاب هوش مصنوعی رخ داده است و در دو سال اخیر اتفاقاتی افتاده که اگر آن را درک کنیم، می‌توانیم مشکلاتمان را حل کنیم.
استاد اقتصاد دانشگاه برکلی آمریکا اضافه کرد: رشد سریع صادرات و خدمات رخ داده و نقطه اوج دوران ورود به اقتصاد جهانی از طریق صادرات را پشت سر گذاشته‌ایم.
وی یادآور شد: در روندهای منطقه‌ای بحث تحولات بازار انرژی، نفت شیل و جنگ اوکراین اتفاقات بسیار مهی است و مانعی برای رشد حوزه انرژی خواهند بود. جنگ اوکراین باعث شد رقابت ایران و روسیه برای صادرات گاز به اروپا از بین برود و اکنون ایران راحت‌تر می‌تواند گازش را به اروپا صادر کند.
تغییر سیاست خارجی اروپا و چین
کرمانی به تغییر اولویت‌های سیاست خارجی آمریکا، اروپا و چین اشاره کرد و گفت: در حال حاضر سه محور رقابت اقتصادی و کریدورها در اقتصاد شکل گرفته است و در خاورمیانه بحث یارگیری ایران و اسرائیل هم مطرح است.
وی افزود: اتفاق بسیار مهمی که رخ داده است آن است که در حوزه‌های تکنولوژی چین از آمریکا هم جلو زده است. آمریکا 40 سال قبل 25 درصد سهم بازار صادرات کالا و خدمات را داشت اما اکنون سهمش کاهش یافته است و چین جایگزین آن شده است.
استاد اقتصاد دانشگاه برکلی آمریکا بیان کرد: بخش زیادی از نیازهای تکنولوژی ما مثل راه آهن، بندر، خودروهای پاک توسط چین تولید می‌شود اما در حوزه مالیه چین به شدت عقب است. بالغ بر 80 درصد وام دهی جهانی توسط دلار و یورو است و یوان نقش بسیار کمتری نسبت به سایز اقتصاد چین دارد.
وی ادامه داد: چین تلاش کرده است این مسئله را بهبود بدهد اما بحران بازار سهام چین در سال 2016 باعث شد که از این مسئله عقب نشینی کند. به نظر می‌آید تا قبل از 2030 پروژه چین به اتمام نرسد، بنابراین چین تلاش می‌کند که درگیری جدی با آمریکا در این حوزه رخ ندهد.
نمی‌توانیم با چین بازی کنیم
استاد اقتصاد دانشگاه برکلی آمریکا با اشاره به صادرات بخش عمده نفت ایران به چین گفت: با توجه به این شرایط، دیگر نمی‌توان اشتباهی که در دولت روحانی انجام شد را تکرار کنیم زیرا خطراتش به مراتب بیشتر از گذشته است.
وی اضافه کرد: وابستگی ما به چین زیاد شده است. چین پیشرفت تکنولوژی بیشتری کرده است و اگر پرونده ما ذیل چین حل شود، حتما پرونده ما با آمریکا قابل حل شدن نیست.
کرمانی اضافه کرد: در سه تا چهار ماه پیش رو در حوزه‌هایی که به شدت نیاز داریم و چین لیدر است، باید قراردادهایی را با این کشور منعقد کنیم اما باید محورهای همکاری معلوم باشد و گسترده نباشد. در بخش خدمات و نیروی انسانی با آمریکا تعاملات مثبتی می‌توان انجام داد.
وی ادامه داد: انقلاب انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار مهم است. صورت مسئله آن در طی 10 سال گذشته تغییر کرده است و هزینه پنل‌های خورشیدی 90 درصد کاهش یافته است. 85 درصد ظرفیت نصب شده انرژی در دنیا تجدیدپذیر است. اگر این مسئله را درک کنیم، در یک فضای مناسب برنامه می‌ریزیم.
استاد اقتصاد دانشگاه برکلی آمریکا یادآور شد: انرژی تجدیدپذیر هم فرصت و هم تهدید است. ناترازی انرژی را می‌توان با انرژی تجدیدپذیر حل کرد. ایران، عربستان و شمال آفریقا بالاترین بهره‌وری زاویه تابش خورشید را دارند. هرچه بهره‌وری در انرژی تجدیدپذیر افزایش یابد شاید میزان وابستگی کشورها به منابع نفت و گاز کاهش می‌یابد.
وی با اشاره به سرمایه‌گذاری گسترده چین در بخش انرژی تجدیدپذیر گفت: این کشور 400 گیگاوات در حوزه تجدیدپذیرها ظرفیت دارد و نیاز به بازار دارد. ممکن است به این دلیل ایران با چین دچار چالش شود.
رشد انفجاری قابلیت‌های هوش مصنوعی
کرمانی بیان کرد: قابلیت‌های هوش مصنوعی رشد انفجاری پیدا کرده است. در عرض دو سال صورت مسئله عوض شده است. در حوزه آموزش انگلیسی از دبستان تا دانشگاه به کمک هوش مصنوعی یک معلم خصوصی مجانی برای هر کسی وجود دارد. در بخش‌هایی مثل درمان، تشخیص‌های غلط درمانی و غیره هوش مصنوعی حضور فعال دارد. به نظر می‌آید طی دو سال آینده هر کس یک پزشک رایگان در جیب خود داشته باشد.
وی ادامه داد: ما نیروی انسانی داخل ایران و خارج از ایران در این حوزه زیاد داریم که حرفی برای گفتن دارند. بنابراین باید سیاست‌های متناسب با تحولات این حوزه را انتخاب کنیم.
کرمانی یادآور شد: صادرات کالاها در سال 2008 نقطه پیک خود را گذرانده‌اند و بعد از آن نسبت به سایز تولید ناخالص داخلی دنیا، صدور کالا روند نزولی داشته است اما صادرات خدمات رشد کرده است. هند به طور خاص از 2005 تا 2023 سالانه 12 درصد رشد صدور خدمات داشته است. 400 میلیارد دلار ارزآوری هند از محل صادرات خدمات است.
وی بیان کرد: در شرایطی که روابط اقتصادی ما بهبود پیدا کند، می‌توان به سمت صادرات خدمات رفت که تا یک سطحی از تراکنش‌های بین‌المللی در حوزه کالاها و خدمات شکل بگیرد.
امکان فعالیت در معادن افغانستان
به اعتقاد استاد اقتصاد دانشگاه برکلی آمریکا ایران می‌تواند در حوزه معادن افغانستان فعال شده و با چین همکاری کند. زیرا محیط افغانستان از نظر امنیت برای کارگران چین مناسب نیست اما ایران می‌تواند در این حوزه فعال باشد.
وی افزود: در عراق در تعامل با آمریکا می‌توانیم حضور داشته باشیم. عراق کشوری است که زیرساخت‌های آن به شدت نیاز به توسعه دارد. اگر ما در فرآیند توسعه عراق یک جایگاه مناسبی پیدا نکنیم، بازار این کشور به ترکیه واگذار می‌شود.
کرمانی توضیح داد: بعد از شیوع کرونا در برخی حوزه‌ها دورکاری شایع شده است. اگر این فرآیند را درست درک کنیم می‌تواند یک فرصت برای ما باشد. یک فرد در دور افتاده‌ترین نقطه ایران با یک اینترنت خوب می‌تواند خدمات به دیگر کشورها ارائه دهد و ارزآوری داشته باشد. کشورهایی مثل هند و کنیا و ... این مسئله را درک کرده‌اند و به بازارجهانی خدمات ارائه می‌دهد.
وی ادامه داد: افزایش اهمیت تاب آوری اقتصاد هم مهم است. از سال 2020 روند جهانی سازی و کم کردن هزینه‌های تولید پیگیری می‌شد. جنگ روسیه و اوکراین، زلزله ژاپن و کرونا باعث شد که بحث جهانی سازی زیر سئوال برود. کشورها به این نتیجه رسیدند که به جای یک تولیدکننده، چندین تولیدکننده در نقاط مختلف دنیا داشته باشیم
وی افزود: این اتفاقات باعث شد پیمان‌های منطقه‌ای اهمیت پیدا کند. کریدور جایگزین شکل گرفت تا بیمه داشته باشیم و اگر اتفاقات ژئوپلتیکی افتاد، روند صادرات کالا متوقف نشود.
تکمیل کریدورها از محل صرفه‌جویی انرژی
استاد اقتصاد دانشگاه برکلی آمریکا بیان کرد: در شرایطی که امروز هستیم کشورهای دیگر حاضر نیستند در کریدور شرق، غرب، شمال و جنوب ما سرمایه‌گذاری کنند اما با سیاست صرفه جویی در انرژی می‌توانیم عقب ماندگی خود را جبران کنیم.
وی افزود: ما اگر منافع ذخیره انرژی را صرف توسعه راه آهن بکنیم و بخشی از کریدور بین‌المللی را در داخل تکمیل کنیم، خارجی‌ها هم ترغیب می‌شوند که سرمایه‌گذاری برای تکمیل کریدور در خارج از مرزها بکنند.
کرمانی گفت: آمریکا اکنون صادرکننده انرژی است و امروز دیگر واردکننده نیست. چون آمریکا تبدیل به صادرکننده شده است، درجنگ اوکراین خیلی سریع اروپا را به خود وابسته کرد. درک اینکه در حوزه انرژی آمریکا وابستگی به انرژی ندارد، خیلی مهم است. با توجه به این مسئله، تعاملات با آمریکا از جنس تامین امنیت خاورمیانه نخواهد بود بلکه باید ازجنس توسعه‌ای باشد.
وی اضافه کرد: بحث جنگ اوکراین باعث شد روسیه رقیب جدی ما در صادرات گاز به اروپا نباشد. اگر درست رفتار کنیم صادرات گاز می‌تواند نقطه تعامل ما با اروپا باشد.
استاد اقتصاد دانشگاه برکلی آمریکا گفت: در حال حاضر اهمیت خاورمیانه برای چین افزایش یافته است. بخش زیادی از منابع انرژی چین از طریق ذغالسنگ تامین می‌شود. روی تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری می‌کند اما باید میزان مصرف ذغالسنگ را سریع‌تر کاهش دهد. اهمیت خاورمیانه برای چین آن است که کریدورهای جایگزین تجارت با اروپا از این منطقه می‌گذرد.
وی اضافه کرد: مشکلات اقتصاد ایران شامل تورم مزمن، شوک‌های ارزی، رشد پایین و بیکاری بالا و بی‌آیندگی برای نسل جوان است. انحصارات، اقتصاد رفاقتی و عدم امنیت بخش خصوصی واقعی گریبان اقتصاد ایران را گرفته است.
کرمانی بیان کرد: این بیماری‌هایی که دچارش هستیم، یک منشا جدی دارد که از طرز فکر ما منشا می‌گیرد. یک ایده غلط می‌تواند کشور را به نابودی بکشاند. در چین اگر تحولی رخ داد، به دلیل اصلاح ایده‌های غلط بود. ما با ایده‌های غلط رویکردهای غلط در پیش گرفتیم.
وی ادامه داد: رشد اقتصادی در اولویت ما نبوده است. کنترل قیمت‌ها به جای استفاده از چارچوب کاهش پایدار تورم در اقتصاد ایران در دستور کار بوده است. جایگزینی واردات و خودکفایی به جای توسعه صادرات رخ داده است. مقاوم‌سازی اقتصاد انجام شده است. تشخیص حوزه‌های استراتژیک و تمرکز بر آن انجام نشده است. متنوع کرن اقتصاد و اتخاذ سیاست بازار در برابر بازار مورد توجه نبوده است.
استاد اقتصاد دانشگاه برکلی آمریکا افزود: یارانه‌های پنهان به جای نظام یکپارچه رفاهی، فهم نادرست از نظام مالی مدرن و کج فهمی در مفهوم ربا و دوگانه ساختگی تعهد در برابر تخصص و نظام حکمرانی ناکارآمد را در اقتصاد ایران شاهد هستیم.
وی اضافه کرد: برای حل بحران فعلی سیاست‌های ارزی باید اصلاح شود و قیمت نهاده‌ها به صورت تدریجی اصلاح شود. خروج از قیمت‌گذاری محصولات و تسهیل واردات باید در دستور کار قرار گیرد. باید با بازتعریف قراردادهای نفتی به‌عنوان مهمترین درآمدهای ارزی در میان مدت، منابع درآمدی خود را افزایش دهیم.
کرمانی گفت: افزایش بهره‌وری انرژی به‌عنوان یکی از ارکان سیاست صنعتی کشور در 10 سال پیش رو باید در دستور کار قرار گیرد. تغییر رویکرد جایگزینی واردات با رویکرد توسعه صادرات و سیاست بازار در برابر بازار باید مورد توجه قرار گیرد. ضمن آنکه از نقش کلیدی مشارکت عمومی خصوصی در توسعه زیرساخت‌ها و توسعه نرم افزار دولت نباید غافل شد.
