پاسخ به سه ابهام حمله تروریستی تهران

چرا تاکنون دست به عملیات نزده بودند؟

از آنجا که بیش از 3 سال از فعالیت گروهک تروریستی داعش در عراق و سوریه می‌گذرد و در این مدت شاهد گسترش نفوذ داعش و تاسیس دولت اسلامی خودخوانده بوده‌ایم، این سوال مطرح شده که چرا عناصر این گروه نتوانسته بودند تاکنون که در اوج قدرت بودند، عملیات ترور در ایران انجام دهند و حال در شرایط کنونی که این گروه در عراق و سوریه عقب‌نشینی‌های گسترده‌ای انجام داده و روزهای سختی را می‌گذراند، چطور موفق به عملیات تروریستی در ایران می‌شوند؟ پاسخ به این پرسش را باید در چند عامل اساسی جست‌وجو کرد. به گزارش دنیای اقتصاد، عامل اول؛ این موضوع است که بسیاری از عملیات‌های تروریستی داعش از سوی شهروندان همان کشورها که جذب ایدئولوژی داعش شده بودند، صورت گرفته است. به عبارت دیگر نیروهای محلی داعش نقش بسیار مهمی در ترویج این ایدئولوژی و ایجاد رعب و وحشت داشته‌اند. عملیات‌های تروریستی در فرانسه، بلژیک، انگلیس، آمریکا و دیگر مناطق نشان می‌دهد که شهروندان همان کشورها که به داعش پیوسته بودند، این حملات را انجام داده‌اند. در ایران به‌دلیل افتراق‌های ایدئولوژیک مردم با اندیشه داعش، عدم شکاف‌های قومی و مذهبی حاد تولید‌کننده نارضایتی عمومی، بهره‌مندی نسبی مردم از امکانات اقتصادی و ثبات سیاسی، زمینه مناسب برای سربازگیری و جذب نیرو از سوی داعش بسیار کم بوده است و انگیزه نیروهایی که جذب داعش شده‌اند، عمدتا در سطح فردی و نه گروهی (مذهبی و قومی-زبانی) قابل تحلیل هستند. عامل دوم؛ حساسیت‌های مردمی و دولتی نسبت به هرگونه مراوده با داعش است. در سطح عمومی جامعه به‌دلیل همان افتراق‌ها و تفاوت‌های ذکر شده، اندیشه داعش به‌عنوان اندیشه‌ای دهشتناک، زمان پریش و وحشیانه میان مردم شناخته می‌شود. همچنین در سطح دولتی و حکومتی نیز نسبت به هرگونه مراودات و ترویج و تبلیغ این گفتمان حساسیت‌ها بسیار بالا است. عامل سوم؛ اشراف اطلاعاتی و چتر امنیتی گسترده نیروهای امنیتی و انتظامی ایران در مناطق به‌خصوص مرزی و ورودی‌ها و خروجی‌های مرزی و شهری بوده است. این قدرت اطلاعاتی که خود را در شناسایی، کنترل و حذف و منهدم کردن شبکه‌ها و گروهک‌های تروریستی نشان داده، باعث شده تا از همان اوایل رشد و نمو داعش، بسیاری از شبکه‌های این گروه در تهران و دیگر شهرهای ایران خنثی و منهدم شود و از این‌رو شاهد وقوع عملیات تروریستی نباشیم.

چرا نمادها مورد هدف قرار گرفت؟

یکی از اصلی‌ترین اهداف تروریست‌ها در فرآیند عملیات‌های خود، حمله به نمادهای کشور مورد حمله است. از آنجا که نمادها نقش مهمی در باورهای شهروندان ایفا می‌کنند، پرواضح است که تروریست‌ها بخواهند آن‌ را در دستور کار خود قرار دهند. در حمله تروریستی روز چهارشنبه تهران دیدیم که حمله به حرم مطهر امام خمینی(ره) به‌عنوان نماد انقلابیت و مجلس شورای اسلامی به‌عنوان نماد جمهوریت نظام در دستور کار تروریست‌ها قرار گرفت. ترکیب این دو نماد که در پیوند با یکدیگر به ماهیت جمهوری اسلامی شکل و معنا می‌بخشد، یکی از اصلی‌ترین اهداف تروریست‌ها در طول دهه‌های اخیر به‌خصوص مقطع زمانی کنونی برای ضربه زدن بوده است. این مساله حتی به موضوع مخالفت با انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری و مشارکت بالای مردمی از آن نیز بر می‌گردد. از آنجا که بخش عمده‌ای از منطقه خاورمیانه درگیر بحران و بی‌ثباتی و دولت‌های ورشکسته است و در بخش دیگری از آن حکومت‌های پادشاهی و دیکتاتوری حکومت می‌کنند، پذیرفتن دولتی باثبات، مردمی و بهره‌مند از ابزارهای دموکراتیک برای تروریست‌ها سخت و در عین حال کینه‌آور است. بنابراین در این فضا حمله به نمادهای هویت‌دهنده به انقلابیت و جمهوریت نظام معنا پیدا می‌کند و نشان می‌دهد که طراحی این عملیات با درک از این موضوع و پیامدهایی که می‌توانست داشته باشد، صورت گرفته است.

تفاوت این عملیات با عملیات‌های قبلی؟

به‌طور کلی سازماندهی عملیات‌های تروریستی داعش بسته به محیط و زمان، شکل خاص خود را خواهد داشت. در واقع، عملیات‌های خارج از مرزهای داعش دارای پشتیبانی استراتژیک، آموزش و سرمایه‌گذاری با هدف وارد کردن بیشترین تلفات ممکن است که طراحی و زمانبندی آن از سوی مورد اعتمادترین افراد صورت می‌گیرد. همچنین این عملیات با مشارکت یا دستکم نظارت مستقیم بر اهداف، زمان و استراتژی حملات و توسط مسوولان مکلف از محیطی که قرار است هدف قرار بگیرد صورت می‌گیرد. در بسیاری از عملیات‌های عناصر داعش که در کشورهای اروپایی صورت گرفته، داعش با استراتژی هراس‌افکنی و ترویج فرهنگ خشونت از طریق حمله به مراکز عمومی همچون فروشگاه‌ها، مترو و مراسم عمومی سعی در القای این بیم و هراس داشته است. در همین خصوص روزنامه نیویورک‌تایمز به نقل از مقام‌های اطلاعاتی آمریکا و اروپا نوشته است که حملات تروریستی در پاریس و ساقط شدن یک ایرباس مسافربری روسیه در صحرای سینا و حملات بروکسل و همچنین حملات اخیر لندن، نتیجه یک نقشه طراحی شده از سوی یک بال از رهبری داعش برای ضربه زدن به اهداف خارجی است. اما در ایران به‌خاطر مسائل امنیتی و همچنین کم‌تاثیر بودن عملیات در فضای عمومی و در سطح جامعه، ‌باید مکان‌هایی مورد حمله قرار می‌گرفت که بتواند این تاثیرگذاری را در شعاع گسترده‌تری نمایان سازد. همچنین باید اضافه کرد، از آنجاکه ضریب نفوذ عناصر داعش و امکان تکرار حملات تروریستی در ایران به نسبت کشورهای غربی کمتر بوده، در اندیشه رهبران و عناصر داعش این ذهنیت وجود داشته که باید در کوچک‌ترین فرصت نظام را متحمل بیشترین هزینه کرد. از این‌رو سوال‌هایی همچون چرا حملات تروریستی در مترو یا در مناطق پر‌ازدحام تهران صورت نگرفت، از این زاویه روشن و پاسخ داده می‌شود.