دلایل نوسان در روابط تهران و ریاض
تقریبا از نزدیک به دو سال پیش و پس از شدت گرفتن تنش‌ها میان تهران و ریاض، اسلام‌آباد همواره خواهان میانجیگری میان این دو قدرت منطقه‌ای بوده است. در همین رابطه هفته گذشته نفیس زکریا، سخنگوی وزارت امور خارجه پاکستان در گفت‌وگو با یکی از شبکه‌های خبری این کشور گفت: «پاکستان آماده رفع تنش‌ها میان ایران و عربستان است.»
پاکستان تاکنون بارها و در سطوح مختلف، ایده میانجیگری بین ایران و عربستان را مطرح و تکرار کرده و شخصیت‌ها و تحلیلگران صاحب‌نام این کشور هم معتقدند پاکستان با توجه به ظرفیت‌هایی که دارد، می‌تواند و باید گام‌های جدی‌تر برای عملی ساختن این ایده و ابتکار خود بردارد. به گزارش دنیای اقتصاد، در زمستان سال 1394، نواز شریف نخست‌وزیر و ژنرال راحیل شریف فرمانده وقت ارتش پاکستان با هدف میانجیگری بین ایران و عربستان، به ریاض و تهران سفر کردند. جمهوری اسلامی ایران از این اقدام پاکستان برای حل اختلافات با عربستان استقبال کرد؛ اما ریاض حاضر به برداشتن گام‌های عملی برای به نتیجه رسیدن ابتکار عمل پاکستان نشد.
میانجیگری کویت
علاوه بر پاکستان کشورهای دیگری در منطقه و خارج از منطقه نیز ایده میانجیگری بین ایران و عربستان را مطرح کردند که از جمله می‌توان به عراق، آلمان و کویت اشاره کرد. در این بین شاید کویت گام‌های عملی بیشتری برای تحقق میانجیگری برداشت؛ زیرا در بهمن ماه سال گذشته امیر کویت نامه‌ای را توسط فرستاده‌اش به ایران ارسال کرد که در آن نامه پیام مثبتی از سوی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس برای ایران فرستاده شده بود. در آن زمان ایران از این نامه استقبال کرد؛ اما در نهایت به‌دنبال کارشکنی و عدم تمایل سعودی‌ها میانجیگری کویت نیز راه به جایی نبرد. در آن مقطع «خالد جارالله» معاون وزیر خارجه کویت در این رابطه گفته بود که ایران از مضمون نامه امیر کویت استقبال و آمادگی خود را برای همکاری در مورد محتوای آن اعلام کرده است. جارالله با اشاره به اینکه پیام کشورهای شورای همکاری به ایران رسیده و ایران این پیام را دریافت کرده است، گفت: «تهران از مضمون این نامه استقبال و آمادگی خود را برای همکاری درباره محتوای آن اعلام کرده است.» پس از ارسال نامه از سوی کویت به ایران، حسن روحانی رئیس‌جمهوری طی سفری منطقه‌ای وارد کویت و عمان شد که با توجه به همزمانی این سفر با میانجیگری کویت بسیاری آن را تمایل ایران برای حل مشکلات با کشورهای عربی منطقه قلمداد کردند. طی این سفر، رئیس‌جمهوری با اشاره به پیام کشورهای حوزه خلیج‌فارس مبنی بر اراده این 6 کشور برای ارتقا و روابط بهتر با جمهوری اسلامی ایران و همچنین حل‌وفصل سوءتفاهمات از طریق گفت‌وگو و مذاکره بین طرفین گفت: «ما از اصل این پیام استقبال می‌کنیم و در جریان این سفر نیز درخصوص ارتقای همکاری‌ها، دیدار و گفت‌وگو خواهیم داشت.»
لزوم حل تنش‌ها میان ایران و اعراب
اکنون با گذشت چند ماه از بحث میانجیگری کویت که به‌دلیل عدم تمایل ریاض نتیجه‌ای در بر نداشت، پاکستان دوباره از میانجیگری بین تهران و ریاض سخن می‌گوید. اواخر هفته گذشته نیز گروهی از دیپلمات‌های کهنه‌کار و تحلیلگران و کارشناسان صاحب‌نظر پاکستان با حضور در سمیناری با عنوان «روابط پاکستان با ایران و اعراب» با اشاره به روابط منحصربه‌فرد پاکستان با ایران و کشورهای عربی، برضروت حل تنش‌ها میان عربستان و ایران تاکید کردند. به گزارش «ایرنا» در این سمینار که به ابتکار اندیشکده «مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی» پاکستان در اسلام‌آباد برگزار شد، سخنرانان و حضار تاکید کردند که با توجه به اشتراکات دینی و فرهنگی فراوان میان کشورهای مسلمان و منطقه، ضرورت حل اختلاف‌های موجود میان آنان اجتناب‌ناپذیر است.
«محمد ظهیرالاسلام» یکی از سخنرانان این سمینار، بهترین راه‌حل اختلافات میان ایران و اعراب را «ایجاد بستر و فضای مناسب برای گفت‌وگو» میان این کشورها دانست و گفت که این تنش‌ها فقط باید از راه گفت‌وگو برطرف شود. «اکرم ذکی» از صاحبنام‌ترین دیپلمات‌های پاکستان و سفیر پیشین این کشور در آمریکا و چین نیز گفت: «روابط میان ایران و اعراب منطقه، از اهمیت بسیار بالایی برای پاکستان برخوردار است. پاکستان هم با ایران و هم با اعراب منطقه مشترکات دینی، تاریخی، سیاسی، اقتصادی و راهبردی دارد.» وی خواستار تلاش دولت پاکستان برای حل مسائل میان ایران و برخی اعراب منطقه شده و توازن و تعادل در روابط پاکستان و با ایران و اعراب را بسیار مهم توصیف کرد. این دیپلمات کهنه‌کار پاکستانی گفت: «متاسفانه منطقه سرشار از نفت و انرژی خاورمیانه امروز به‌دلیل دخالت‌های قدرت‌های خارجی، درگیر جنگ و اختلاف و تفرقه شده است.»
ضرورت همکاری منطقه‌ای برای مبارزه با تروریسم
از سوی دیگر خالد نعیم لودهی یکی دیگر از تحلیلگران مسائل سیاسی و منطقه‌ای پاکستان در این نشست درخصوص موضوع تروریسم و ریشه‌های آن در منطقه سخنرانی کرد و گفت: «همکاری میان کشورهای منطقه از جمله ایران، پاکستان و اعراب منطقه برای مبارزه با تروریسم، یک ضرورت انکارناپذیر است.»
«خالد محمود» سفیر پیشین پاکستان در کشورهای ایران، عربستان و چین نیز به‌عنوان یکی از سخنرانان این سمینار گفت: «همکاری میان کشورهای اسلامی منطقه به نفع تمام کشورها و ملت‌های منطقه است و باید تلاش شود تا اختلافات و تنش‌ها میان کشورهای منطقه از جمله ایران و عربستان، جای خود را به روابط راهبردی و محکم بدهد.»
چرایی اصرار پاکستان برای میانجیگری
در همین رابطه محمدرضا عسگری مورودی، کارشناس ارشد مسائل پاکستان با اشاره به تمایل پاکستان برای میانجیگری میان ایران و عربستان گفت: «یکی از مباحثی که همواره در روابط پاکستان و ایران در سال‌های اخیر مطرح بوده، کمک دو کشور به حل مسائل و مشکلاتی است که طرفین در سطح منطقه‌ای با آن مواجه بوده‌اند. در سال‌های گذشته ایران نقش موثری در کاهش تنش‌ها در روابط افغانستان و پاکستان ایفا کرده و تلاش داشته در چارچوب برگزاری نشست‌های سه‌جانبه افغانستان، ایران و پاکستان و به بهانه‌های مختلف از جمله مبارزه با مواد مخدر و تروریسم، زمینه و ظرفیت منطقه‌ای را برای مبارزه با تهدیدات مشترک ایجاد کند؛ همزمان نیز شرایطی را فراهم کند تا تهران و اسلام‌آباد بتوانند در چارچوب گفت‌وگوهای منطقه‌ای و در مقابله با تهدیدات مشترک، مناسبات خود را به‌گونه‌ای گسترش دهند که تنش‌های موجود در روابط دو کشور که ریشه تاریخی دارد، کاهش پیدا کند. رفتار مشابهی را نیز از سوی پاکستانی‌ها شاهد هستیم.»
دلایل نوسان در روابط تهران و ریاض
همچنین این کارشناس در بخشی از سخنان خود به بررسی عوامل تنش در روابط ایران و عربستان پرداخت و گفت: «طی سال‌های اخیر موضوعات مختلف از جمله سیاست‌های ماجراجویانه و تنش‌آمیز عربستان در حمایت از گروههای تروریستی در عراق و سوریه، متهم کردن ایران به مداخله در امور کشورهای منطقه و اساسا موضوع گسترش تفکر شیعی و تفکر انقلابی در بین کشورهایی که از نگاه مقامات سعودی به‌عنوان کانون‌های نفوذ جدی جمهوری اسلامی ایران مطرح شده‌اند، از جمله موضوعاتی بوده که روابط ریاض و تهران را دستخوش نوسانات زیادی کرده است. به‌ویژه حادثه تلخ برای حجاج ایرانی در واقعه منا یکی دیگر از موضوعاتی بود که روابط تهران و ریاض را بیش از پیش دچار تنش کرده است.»
عسگری‌مورودی معتقد است که پاکستان بیش از آنکه به منافع خود در ایفای یک نقش میانجی در مناقشه بین تهران و ریاض بیندیشد، در نظر دارد با اعزام برخی از نمایندگان ویژه خود به نوعی نگاه‌های میان عربستان و ایران را به یکدیگر نزدیک کند و اساسا موضوعات چالش برانگیز در روابط دو کشور را تاحدودی کاهش دهد. در شرایط فعلی و با توجه به بحران‌هایی که در منطقه وجود دارد، ایران و عربستان به‌عنوان دو قدرت منطقه‌ای باید از میزان تنش‌های ایجاد شده میان طرفین بکاهند؛ زیرا هرچقدر که روابط کشورهای منطقه به‌ویژه کشورهای اثرگذار دچار بحران و تنش باشد، باعث می‌شود هم نفوذ و دخالت کشورهای خارجی افزایش یابد و هم گروههای تروریستی و افراطی چون داعش و جبهه النصره بتوانند فعالیت‌های تخریبی خود را در منطقه افزایش دهند.
او تاکید می‌کند که شاید به‌دلیل همین اقدامات و ملاحظات بود که اخیرا ایران و عربستان توانستند در مورد حج 96 به توافق برسند. بنابراین نقش بازیگران منطقه‌ای از جمله پاکستان در حل برخی اختلافات میان تهران و ریاض درخصوص حج تاثیرگذار بود. این کارشناس با اشاره به نقش و تاثیرگذاری ایران و عربستان در منطقه توضیح داد که در مقطع فعلی شاید ریاض نیز خیلی بی‌میل نباشد که تاحدودی برخی تنش‌ها با ایران کاهش پیدا کند؛ زیرا مقامات ریاض نیز به این نتیجه رسیده‌اند که هرچقدر فضای تنش بین عربستان و ایران تداوم پیدا کند به لحاظ روانی می‌تواند سیاست خارجی ریاض را تحت تاثیر قرار دهد و اساسا نوعی محدودکنندگی کنشگری برای عربستان در منطقه ایجاد می‌شود.
