استفاده از مصالح بی کیفیت در ساخت‌و ساز
به عقیده کارشناسان از حدود ۱۰۰۰ نوع مصالح ساختمانی (شامل گروه‌های اصلی و فرعی) مورد استفاده در صنعت ساختمان، بسیاری از مصالح ساختمانی دارای استاندارد مناسب نبوده و از کیفیت لازم برای ساخت‌وساز برخوردار نیست و عمر مفید ساختمان در بخش عمومی در کشور ما بین ۲۵ تا ۳۰ سال است.
متاسفانه از دهه ۷۰ مسکن به عنوان یک کالای سرمایه‌ای شناخته شد و به تبع آن ساخت‌وساز آن هم از حالت تخصصی خارج شده و به کالایی برای کسب سود افراد تبدیل شده است و کیفیت ساختمآنها قربانی شرایط بازار و سودآوری می‌شود. بر اساس داده‌های آماری سازمان آتش‌نشانی بیش از ۹۰درصد ساختمان‌های ناایمن در گروه ساختمان‌های پرخطر و میان‌خطر قرار دارند که پراکندگی استقرار آنها حساسیت‌ها نسبت به ایمنی آنها را دو چندان می‌کند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، مسکن و داشتن سرپناه جزو بدیهی‌ترین حقوق و ابتدایی‌ترین نیازهای انسان است که در هر جامعه‌ای به بهترین شکل ممکن باید امکان دسترسی تمامی افراد جامعه به آن را فراهم آورد. تولید مسکن در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر تفاوت‌های اساسی دارد. در آمریکا و اروپا و حتی کشورهای خاورمیانه، مالکان فقط سرمایهگذار هستند و مدیریت منابع مالی را به عهده دارند. هر شغل تعریف خاص خودش را دارد و برای هر شغل کسب گواهی و مهارت کاری الزامی است و در مورد ساختمان‌سازی کار بدون مشاور صورت نمیپذیرد. برای اجرا نیز فقط شخصیتهای حقوقی مهندسی، پیمانکار یا مدیر پیمان مسئولیت ساخت را به عهده می‌گیرند. تخلف هر یک از شخصیتهای حقیقی و حقوقی ذکر شده از اعتبار کاری آنها میکاهد و هویت شغلی آنها را تهدید می‌کند. بنابراین ملزم به رعایت الزامات و آیین نامه‌های طراحی و اجرایی هستند. این در حالی است که تولید مسکن در کشور ما با چالشهای زیادی روبه‌روست و به دلیل تولید سنتی ساختمان هر شخصی با داشتن توان مالی می‌تواند اقدام به ساخت‌وساز و برج‌سازی کند. تصمیم‌گیرندگان و سازندگان مسکن اغلب اوقات کسانی هستند که تخصصی در امور ساختمان ندارند و به میل خود عمل میکنند و مشخصات را با توجه به صرفه اقتصادی و دسترسی آسان‌تر تغییر میدهند. مالک به تنهایی به عنوان مجری و تصمیمگیر اجرایی هر چه بخواهد انجام می‌دهد. درحال حاضر اگر به‌طور اساسی با این چالش‌ها برخورد نشود می‌تواند آثار سوء جدی به دنبال داشته باشد و در صورت ادامه منجر به بحران شود.
دلایل عمده استفاده از مصالح ساختمانی نامرغوب
رعایت اصول ایمنی در ساخت‌وساز و نظارت بر آن از مهم‌ترین عوامل ساختمان‌سازی مطلوب به شمار می‌رود، اما صاحبنظران این بخش بر این باورند که کیفیت مصالح مصرفی و چگونگی انتخاب و مصرف آنها نیز از جمله بااهمیت‌ترین دلایل بهبود کیفیت ساخت‌وساز محسوب می‌شوند. به عقیده کارشناسان از حدود 1000 نوع مصالح ساختمانی (شامل گروه‌های اصلی و فرعی) مورد استفاده در صنعت ساختمان، بسیاری از مصالح ساختمانی دارای استاندارد مناسب نبوده و از کیفیت لازم برای ساخت‌وساز برخوردار نیست و عمر مفید ساختمان در بخش عمومی در کشور ما بین ۲۵ تا ۳۰ سال است، ولی در کشورهای اروپایی با استفاده از همین میزان از مصالح، عمر ساختمان‌ها به ۱۵۰ سال نیز می‌رسد که این مساله به نوعی هدر رفتن سرمایه‌های ملی است. یکی از دلایل بی‌کیفیتی مصالح ساختمانی، افزایش قیمت‌های حامل انرژی است که در نتیجه آن هزینه‌های تولید مصالح نیز افزایش می‌یابد و به دلیل اینکه تا یکی دو ماه کارخانه‌ها اجازه گران کردن مصالح را ندارند، از کیفیت مصالح ساختمانی کاسته می‌شود. با این حساب، در ابتدای اجرای طرح هدفمندی یارانه خطر افت کیفیت مصالح بسیار بالا رفت. متاسفانه از دهه 70 مسکن به عنوان یک کالای سرمایه‌ای شناخته شد و به تبع آن ساخت‌وساز هم از حالت تخصصی خارج شده و به کالایی برای سودآوری افراد تبدیل شد. بنابراین در این شرایط روابط میان ساخت‌وساز هم که از روابط بازار تاثیر می‌گیرد، توجهی به ضوابط مهندسی نمی‌کند و کیفیت ساختمآنها قربانی شرایط بازار و سودآوری می‌شود و ساختمان‌های با رنگ و لعاب ظاهری مناسب اما بی‌کیفیت و با قیمت‌های بالا به فروش می‌رسد و بهره‌برداران نیز پس از چند سال سکونت با مشکلات ناشی از بی‌توجهی به ساخت استاندارد مواجه می‌شوند. در نهایت باید گفت که هزینه‌هایی که در این زمینه و در بلند مدت از دست می‌رود، سرمایه‌های ملی است و به طور قطع آسیب‌های جانی و مالی بسیاری را در پی خواهد داشت که در این میان متضرر نهایی مالک یا خریدار ساختمان است. در ایران علاوه بر پایین بودن سطح فناوری تولید در بسیاری از کارگاه‌ها و کارخانه‌های مصالح ساختمانی، بی‌توجهی به استانداردهای ملی و شرایط محیطی نیز یکی از دلایل پایین بودن استاندارد مصالح ساختمانی است.
اگر چه وجود تولیدات سنتی و غیرماشینی مانع از نظارت بر کیفیت مصالح می‌شود، اما اجبار برای صرف هزینه بیشتر نیز مانع اعمال استاندارد مصالح ساختمانی از سوی تولیدکنندگان این مصالح می‌شود. صرفا اعمال استانداردها، پاسخگوی عدم مهارت نبوده و باید اذعان کرد که علاوه بر کیفیت، چگونگی استفاده از مصالح ساختمانی نیز در مقاوم‌سازی ساختمآنها بسیار بااهمیت است. در این ارتباط کارشناسان معتقدند که حدود ۳۰درصد از مشکلات ساخت‌وساز مربوط به مصالح نامرغوب و ۷۰درصد از مشکلات به دلیل استفاده نادرست از مصالح ساختمانی است. قوانین هزینه‌های انجام تخلف هم که از طرف شهرداری وضع شده است، نمی‌تواند اثر بازدارندگی داشته باشد و عملا راه فراری برای افراد سودجو شده است. تا زمانی که درآمد شهرداریها فقط منوط به ساخت‌وساز باشد، امکان نادیده گرفتن معایب ساختمان به واسطه جریمه حاصل می‌شود. بنابراین تا زمانی که تولید، توزیع و مصرف مصالح استاندارد ساختمانی در کشور اجباری نشود، نمیتوان انتظار داشت با خواهش و تبلیغات رعایت اصول ایمنی در ساخت‌وساز ممکن شود.
خطر بیخ گوش ساختمان‌های ایران
به دلیل پایین بودن کیفیت بسیاری از مصالح ساختمانی توصیه شده در کشور و عدم مطابقت آنها با ویژگی‌های استاندارد، همه‌ساله خسارت‌های بسیاری به منابع عظیم مالی کشور وارد می‌شود. با توجه به اینکه ایران از جمله کشورهای زلزله خیز است و همچنین در معرض دیگر بلایای طبیعی مثل سیل نیز قرار دارد، از این رو می‌توان با مصرف مصالح ساختمانی مرغوب، مقاومت ساختمآنها را در برابر عوامل مخرب نیز افزایش داد. بررسی‌های علمی انجام شده در موردزلزله‌های رخ داده در ایران نشان می‌دهد که بیش از 79درصد علل تخریب ساختمآنها در این زلزله‌ها مربوط به استفاده از مصالح غیر استاندارد بوده است، به‌گونه‌ای که تجربه تلخ زلزله در برخی نقاط کشور نشان می‌دهد عدم توجه به استفاده از مصالح ساختمانی استاندارد علاوه بر تخریب ساختمان‌ها در این زلزله‌ها مربوط به استفاده از مصالح ساختمانی غیر استاندارد بوده است.
با توجه به پارامترهایی که برای ایمنی ساختمآنها تعریف شده است و با در نظر گرفتن میزان تخلفات صورت‌گرفته در اعمال این پارامترها، ساختمآنها به سه دسته پرخطر، میان‌خطر و کم‌خطر تقسیم می‌شوند که در این بین ساختمان‌هایی که تخلفات معماری بالایی از نظر ایمنی دارند، درجه یک، ساختمان‌هایی که از این حیث در حد وسط قرار می‌گیرند درجه دو و آنهایی که تخلفات معماری کمتری از نظر ایمنی نسبت به دو گروه فوق داشته باشند، درجه سه محسوب می‌شوند. بر اساس داده‌های آماری سازمان آتش‌نشانی، 38درصد ساختمان‌های ناایمن پایتخت، جزو ساختمان‌های درجه یک هستند که از نظر میزان تخلفات معماری صورت گرفته در ایمنی آنها پر خطر محسوب می‌شوند. 55درصد آنها با دامنه ایجاد خطر در حد میانه قرار می‌گیرند و تنها هفت‌درصد در قالب درجه سوم تعریف می‌شوند که در این تقسیم‌بندی کم‌خطر به حساب می‌آیند و در یک دسته‌بندی کلی بیش از 90درصد ساختمان‌های نا ایمن در گروه ساختمان‌های پرخطر و میان‌خطر قرار دارند که پراکندگی استقرار آنها حساسیت‌ها نسبت به ایمنی آنها را دو چندان می‌کند.
راهکار‌های بالابردن ایمنی ساختمان‌ها
پروژه‌های عمرانی و ساختمانی در هر کشور به عنوان یکی از زیر ساخت‌های اصلی رشد و توسعه آن کشـور مطرح است. شواهد موجود بر نقش کلیدی و محوری مهندسان مشاور در شکل گیری این‌گونه پروژه‌ها دلالت دارد. از این رو، ارتقای کیفیت خدمات مهندسان مشاور می‌تواند باعث بهبود در کیفیت و موفقیت پروژه‌های عمرانی و ساختمانی شود. با این وجود، متاسفانه درک صحیحی از ابعاد مختلف کیفیت خدمات مشاور در عرصه‌های علمی و صنعتی کشور وجود ندارد. به نظر می‌رسد، این امر به دلیل ضعف نظری و پژوهشی حاکم بر کیفیت خدمات مهندسان مشاور باشد.
